Và al contegnud

Letonia

De Wikipedia
(Rimandad de Letònia)
Lombard Quest articol chì l'è scrivud in lombard, con la Noeuva Ortografia Lombarda
Letonia
Letonia - Bandera Letonia - Stema
(detai)
Tēvzemei un Brīvībai
Letonia - Localizazion
Letonia - Localizazion
Daits aministrativ
Nom intreg Republega de Letonia
Nom ofiçal Latvijas Republika, Läti Vabariik, République de Lettonie e Republiken Lettland
Lengue ofiçai Lengua letton
Capitala Riga
Politega
Forma de govern Republega
Capo de Stat Edgars Rinkēvičs
Capo de Govern Evika Silina
Superfix
Totala km²
Popolazion
Totala 1 871 882 ab.(1º genar 2024)
Densitaa 0 ab./km²
Jeografia
Continent Europa
Confin Bielurüssia, Estonia, Lituania, Russia e Svezia
Fus orari UTC+02:00 e UTC+03:00
Economia
Valuda Euro
PIL (nominal) 39 725,38 milion de USD (2021)
Varie
Codex ISO 3166 LV, LVA, 428
TLD .lv
Prefiss tel. +371
Sigla autom. LV
Inn nazional Dievs, svētī Latviju
Evoluzion storega
Proclamazion 18 november 1918
 

La Letonia (Latvija in leton, Leţmō in livon, Latveja in letgall), a nivell ofizzial Republega de Letonia (Latvijas Republika in leton, Leţmō Vabāmō in livon, Latvejis Republika in letgall) a l'è un paes del nord-est de Vuropa. L'è vun di tri paes Baltegh e l'è anca member de l'Union Vuropea. La capital e la cità pussee granda del paes a l'è Riga, indova che el ghe viv squas on terz de la popolazzion letona.[1][2] El territori a l'è componud de cinch region storeghe e colturai: Curlandia, Semigallia, Selonia, Letgallia e Livlandia che inn minga respeciad in de l'organizazzion aministrativa: el paes a l'è spartid in 33 region (let. novads, ltg. nūvods) e 10 ''citaa nazzionai'' (let. valstspilsēta, ltg. vaļsteibys mīsts). La Letonia 'me Stat a l'è nassuda domà in del 1918 despoeu de la so deciarazzion de l'independenza, e a l'è recognossuda de la comunità internazzional in del 1921, cont un bell toch de ocupazzion sovietega in tra el 1940 e 'l 1991.

Spartizzion ministrativa

[Modifega | modifica 'l sorgent]
I region de la Letonia despoeu de la reforma del 2021.

El paes a l'è spartid in 43 entitaa de prim nivell, des inn di citaa che i fann minga part di alter region. El rest a inn region che a inn spartid de sorapu in 494 distrecc, entitaa de segond nivell. I region inn minga autonom, desgià che la Letonia a l'è on stat unitari. In di ultim 15 agn la spartizzion ministrativa a l'è stada sgiamò cambiada do voeulte.[3][4] Riga a l'è l'unega citaa che la gh'ha di spartizzion de denter: i quarter i gh'hann on poder ministrativ.

De 2009 fin a 2021 i gh'eren 110 region e 9 citaa nazzionai. Gh'eren minga i entitaa de segond nivell.

78 center abitad leton i gh'hann i derecc de citaa. Domà vun in tra de lor el gh'ha pussee de 100 mila abitancc, e la segonda citaa pussee granda, Daugavpils, a l'è ses voeulte pussee piscinina.

I citaa pussee grande[5]
Citaa Popolazzion (2021)
1. Riga 614618
2. Daugavpils 80627
3. Liepaja 67964
4. Jurmala 55336
5. Ventspils 33372
6. Rezekne 26839

La Letonia la gh'ha domà vuna lengua ofizziala: el leton. El livon a l'è recognossud 'me lengua autoctona in de la Lesg in su la Lengua (Valsts valodas likums), e 'l letgall l'è tirad a man 'me ona ''varietaa storega del leton''.[6] Intratant che l'era ocupada di sovietegh, anca el russ el gh'heva el status de lengua ofizziala.

El leton a l'è ona lengua baltega oriental, arent al lituan e 'l prussian antegh, voramai smorzad. L'è la maderlengua del 60,8 % di abitancc, per el 61,3 % a l'è la lengua principala de comunicazzion.[7]

El livon a l'è ona lengua ugro-finnega parlada in de la Curlandia setentrional. La gh'ha pu nissun parlant L1 e donca la se poeul considerà smorzada dal 2013 quand che l'è morta l'ultima locutris L1. Prima di crosade del '200, el livon l'era ancamò parlad in sul territori indova ch'incoeu la gh'è Riga. 30 persone i parlen ancamò el livon al dì d'incoeu 'me lengua L2.[8]

Lengua letgalla

[Modifega | modifica 'l sorgent]

La lengua letgalla a l'è ona version standardizada di dialet orientai. Fina al 1934 la vegniva doperada in de l'aministrazzion e l'educazzion insema al leton in de la Letgallia, ma al dì d'incoeu a l'è minga dovrada in di situazzion formai. L'è la maderlengua d'intoren 165000 person, 43800 di quai i viven foeura de la Letgallia, soratut a Riga.[9]

L'utilizzi del letgall in de la vita de tucc i dì, segond el censiment de 2011.

37,7 % de la popolazzion la parla la lengua russa in de la vita de tucc i dì.[10] La pupart di russofon de la Letonia i viven a Riga e in del mezdì de la Letgallia.

  1. https://data.stat.gov.lv/pxweb/lv/OSP_PUB/START__POP__IR__IRS/IRD060/
  2. https://web.archive.org/web/20181113030122/https://www.csb.gov.lv/lv/statistika/statistikas-temas/iedzivotaji/iedzivotaju-skaits/meklet-tema/2402-iedzivotaju-skaita-izmainas-latvija-2017
  3. https://www.apollo.lv/7002405/levits-izsludina-administrativi-teritorialas-reformas-likumu
  4. http://www.likumi.lv/doc.php?id=51528
  5. https://stat.gov.lv/lv/statistikas-temas/iedzivotaji/iedzivotaju-skaits/247-iedzivotaju-skaits-un-ta-izmainas
  6. https://likumi.lv/ta/id/14740-valsts-valodas-likums
  7. https://lvportals.lv/dienaskartiba/306714-608-latvijas-iedzivotaju-dzimta-valoda-ir-latviesu-2019
  8. http://www.livones.net/en/valoda/the-livonian-language
  9. https://www.lsm.lv/raksts/zinas/latvija/tautas-skaitisana-latgale-tresa-dala-iedzivotaju-ikdiena-lieto-latgaliesu-valodu.a6091/
  10. https://lvportals.lv/dienaskartiba/306714-608-latvijas-iedzivotaju-dzimta-valoda-ir-latviesu-2019


 
I Stat de l'Europa
Albania | Andora | Armenia2 | Austria | Azerbaigian1 | Belgi | Bielorussia | Bosnia e Erzegovina | Bulgaria | Cechia | Cipro2 | Citaa del Vatican | Croazia | Denimarca | Estonia | Finlandia | Frància | Georgia1 | Germania | Grecia | Irlanda | Islànda | Itàlia | Kazakhstan1 | Letònia | Liechtenstein | Lituània | Lussemburgh | Macedonia del Nord | Malta | Monaco | Moldavia | Montnegher | Norvegia | Paes Bass | Portogall | Polonia | Regn Unii | Romania | Russia1 | San Marin | Serbia | Slovacchia | Slovenia | Spagna | Svezia | Svízzera | Turchia1 | Ucraina | Ongaria
1. Stat parzialment in Asia. 2. Stat in Asia, però considerads part de l'Europa per dei rexon storeg e culturai