Portugàl (Stat)

Articol di 1000 che tucc i Wikipedie gh'hann de havégh
De Wikipedia
Lumbard ucidental Quest articol chì l'è scrivuu in lombard, grafia milanesa.
Portugal
Portugal - Bandera Portugal - Stema
Europe's West Coast
Portugal - Localizazion
Portugal - Localizazion
Daits aministrativ
Nom intreg Republega Portoghesa
Nom ofiçal República Portuguesa
Lengue ofiçai lèngua portoghéza e Lengua mirandesa
Capitala Lisbona
Politega
Forma de govern Republega
President Marcelo Rebelo de Sousa
Capo de Govern António Costa
Superfix
Totala 92,39 km²
% di aque 0,5%%
Popolazion
Totala 10,356,117 ab.(2005)
Densitaa 114 /km² ab./km²
Nom di abitants Portoghes
Jeografia
Continent Europa
Confin Spagna
Fus orari UTC±0
UTC+1 (ora legala)
Economia
Valuda Euro
PIL (nominal) 253 982,85 milion de USD (2021)
Varie
Codex ISO 3166 PT, PRT, 620
TLD .pt
Prefiss tel. +351
Sigla autom. P
Inn nazional A Portuguesa (La Portoghesa)
Festa nazionala 10 de giugn
Evoluzion storega
Indipendenza 5 de otober 1143 dal Regn di Asturie
Proclamazion 25 de avril 1974
Stat de prima
Estado Novo
 

Il 'Portugal o Republega Portoghesa (in portoghes: Portugal, República Portuguesa; in mirandes: Pertual, República Pertuesa) l'è ona republega che la se troeuva in de l'Europa meridionala.

La capitala de la republega portoghesa l'è Lisbona dal 1179.

La popolazion l'è de circa 10 milion de persònn (stim del 2005); i dònn hinn circa dò milion pussé dij òmen e la densitaa l'è de 114 persònn par km2. La confina domá cont la Spàgna.

Geografia[Modifega | modifica 'l sorgent]

Geografia fisega[Modifega | modifica 'l sorgent]

In Portogal, el 53% del territòri l'è ona pianura, el 21% l'è faa da còj ed el 25% da mont. I sò fiumm pussee important hinn el Tejo, el Douro, el Guadiana ed el Minho. I sò duu mont pussee elevaa hinn inveci el Mont Pico (2531 m), in de l'i Azor, e la Serra da Estrela (Mont de la Stèla, 1993 m). Tucc i còst portoghes hinn bagnaa de l'ocean Atlantegh, intel quel gh'hinn anca duu arsipélagh che fànn part del paes: Madeira e i Azòr (Açores). El gh'hà dij gròss problèmm de caràter sìsmegh (el se regora per esempi el teremòt de Lisbona del 1755). El clima l'è vari: a sud l'è subtropical, ma inveci al nòrd l'è atlantegh.

Geografia politega[Modifega | modifica 'l sorgent]

Comè l'è staa giammò dì, el Portogal el confin domá cont la Spàgna, ma tra i duu paes la gh'è ona quistion averta da ben 200 ànn, val a dì quèla del territòri de Olivensa (Olivença in portoghes e Olivenza in spagnoeul) che, anca se l'è teoregament portoghes, el vegn aministraa daj spagnoeul (intela Comunitaa Autònoma d'Estremadura).

Stòria[Modifega | modifica 'l sorgent]

Varda anca Stòria del Portogal


El Portogal l'eva la terra dij Lusitan (in dij temp antegh infacc el se ciamava Lusitania), ona popolazion de origin ibérega. L'è staa ciappaa dij Roman intel I secol A.C., dòpo ona longa guèra. I Roman hann portaa la lor lingoa, che mis'ciada cont quèla locala l'ha daa origin al portoghes. Quand l'Imperi l'è borlaa giò, el Portogal l'ha vist i dominazion dij Vandaj, Svev e Visegòtt. Intel VIII secol l'è staa ciappaa dij Arab, che hann dominaa per sinch secoj. Intel 1143, el paes l'ha gagnaa l'indipendenzia e l'è diventaa on regn sòta el re Alfons Henriques, de la cà de Borgògna, fioeu del primm cont indipendent del Portogal, el Enrich de Borgògna. La soa dinastia la regnaa per circa duucent ànn. La fìn de la dinastìa de Borgògna intel 1385 l'ha lassaa el Portogal senza re, che poeu l'è diventaa el fioeu illegal del Peder I, Giovann I, ciamaa Signor de Aviz. Lù l'ha creaa ona dinastia durada anca lé per circa duucent ànn (1385-1580). L'ultim re de la Cà de Aviz l'eva on prelaa, donca el podeva nò avegh dij eree. Quand l'è mòrt, la coróna l'è passada aj vesin re de Spàgna, che eren de la Cà de Asburgh. El primm re de sta dinastìa chì l'è staa el Filipp I, fioeu del famos imperator Carl V. Poeu, intel XVII secol, l'aristocrazia portoghesa se l'è rebelada aj Spagnoeul e l'ha proclamaa re el Giovann IV, duca de Braganza. Chesta dinastia chì l'ha regnaa sin a la fin de la monarchia in Portogal (avegnuda intel 1910).

Popolazion[Modifega | modifica 'l sorgent]

Citaa[Modifega | modifica 'l sorgent]

I citaa pussee important del Portogal hinn:

  • Lisbona (Lisboa): l'è la capitala dal 1179. L'è situada sul flumm Tejo (che in spagnoeul el se ciama Tajo) e la sta innanz a l'Atlantegh. El sò pòrt l'è el pussee grand del paes. La gh'hà puu de 3 milion d'abitant.
  • El Pòrt (Porto): Chesta citaa (anca lee su l'Atlantegh) chí inveci l'è traversada del flumm Douro (spagnoeul: Duero). L'è stada fondada intel V secol D.C. In de l'Etaa de Mezz la vegniva ciamada Portus Calæ e da chí donca el vien el nòmm "Portogal". El Pòrt la gh'hà puu de 260.000 abitant.

Economia[Modifega | modifica 'l sorgent]

Culegamént da fóra[Modifega | modifica 'l sorgent]


 
I Stat de l'Europa
Albania | Andora | Armenia2 | Austria | Azerbaigian1 | Belgi | Bielorussia | Bosnia e Erzegovina | Bulgaria | Cechia | Cipro2 | Citaa del Vatican | Croazia | Denimarca | Estonia | Finlandia | Frància | Georgia1 | Germania | Grecia | Irlanda | Islànda | Itàlia | Kazakhstan1 | Letònia | Liechtenstein | Lituània | Lussemburgh | Macedonia del Nord | Malta | Monaco | Moldavia | Montnegher | Norvegia | Paes Bass | Portogall | Polonia | Regn Unii | Romania | Russia1 | San Marin | Serbia | Slovacchia | Slovenia | Spagna | Svezia | Svízzera | Turchia1 | Ucraina | Ongaria
1. Stat parzialment in Asia. 2. Stat in Asia, però considerads part de l'Europa per dei rexon storeg e culturai