Islanda

L'Islanda (Ísland in islandes) l'è un isola in del'Oceen Atlanteg setentrional just a sud del Circol Polar Arteg ; la se trœva in su la Dorsal Medioatlantega, qe la taia in duu ol paes de Nordest a Sudovest e l'è ol motiv per el qual l'Islanda la g'ha insí tants volcan e geyser.
La metaa incirca del territori islandes l'è constituid de un pian de lava indurida ; ol vundex per cent l'è quaitad de giaç, spartid per la major part in tre grosse vedrete :

Vatnajökull (8300 km²)
Langjökull (953 km²)
Hofsjökull (925 km²)

Ol clima, tegnud cunt de la latitudin, l'è plutost dolç (a Reykjavìk, la capital, la temperadura la va de -1 °C ind el mes de jenar a 11 °C ind el mes de lui); un poo plussee bòzz l'è ol clima de la zona artega, indove l'è anca possibel q'al jela ol mar.
De conseguenza la vejetazion l'è plutost povareta, anca se quand l'è rivad Ereg ol Ross milla agn indree l'isola l'era quaitada per quas ol 40% de la foresta ; a'l dí d'incœ però la major part del territori l'è quaitad de vedrete e tundra.

Storia

Ol popolament de l'Islanda al principia ind el secol VIII, quand ge riven dei frats irlandes ; una colonizazion plussee consistenta la riva però a partir de l'ann 874, quand al comença a rivar un quai navigador viqing, qe vegneven per ol gross de la Norvejia ; per i centcinquant'agn dop l'è staita popolada de fameie de guerrier viqing. Inn staits qists qí a fondar, ind el secol X, l'Althing, qe l'è stait ol prim parlament de la storia d'Europa. Pressapoc ind el ann 1000 l'isola l'ha començad a vessr evanjelizada.

La so storia la va inanz pian pianin fina la metaa del secol XIII, quand la passa sota la Norvejia : ind el 1380 la Norvejia la finiss sota la Denimarca, e l'Islanda cont lee. Al comença insí un ligam q'al narà inanz fina a'l 1918, ann qe l'è staita proclamada l'autonomia e a'l 1944, quand l'Islanda l'è diventada completament indipendenta. Ind el 1949 la va dent ind la NATO.

L'Islanda l'è staita ol prim paes de l'Europa qe 'l g'ha havud una dona comè President de la Republega, del 1980 a'l 1996 (Vigdis Finnbogadottir).

Popolazion

L'Islanda l'è semper staita popolada poc, vist anca i so condizion naturai ; la popolazion, ind i secoi, l'è naita su e jo, e l'è rivada a un livell stabel domà ind el secol XX (la g'hera 100.000 abitants ind el 1925, e 200.000 ind el 1967). G'è de dir qe in Islanda g'è miga stait l'istess fenomen qe l'ha colpid l'Europa, çoè la diminuzion de la natalitaa ind i ultim agn ; al vœl dir qe ol so tass de increment natural l'è un poo plussee volt qe in Europa.

La popolazion islandesa a'l dí d'incœ l'è considerada per plussee del 90% comè urbana : l'unega citaa importanta l'è la capital Reykjavìk, e la segonda l'è Akureyri ind el Nord.

La lengua plussee doperada l'è l'islandes, una lengua jermanega ; la relijon dominanta l'è ol Protestantesim.

Economia

La bas storega de l'economia islandesa l'è staita la pesca, anca se ind i ultim agn la s'è desvilupada anca l'industria (grazia soratut a l'enerjia jeotermega e idroeletrega a bon mercad).

L'Islanda la g'ha una flota de squas milla nav de pesca e la g'ha una red de stabiliments per ol tratament del pess ( conjelament e intollament ); a l'incontrari, ol rest del setor primari l'è miga trop in forma (agricoltura ge n'è poca, se pienten pom de terra, fen e un poo de fruita e verdura coltivada ind i capanon).

L'economia del paes la par però anc'mò un poo debola, de tute i manere ol livell de vita de la popolazion l'è vun dei plussee volts d'Europa.

I Stat de l'Europa

1. Stat parzialment in Asia. 2. Stat in Asia, però considerads part de l'Europa per dei rexon storeg e culturai