Lituania

La Lituania a l'è un paes de l'Europa nord-oriental, bagnad del Mar Balteg cont 100 km de linia de costa. La confina cont la Polonia e la Russia (exclav de Kaliningrad) a sudovest, cont la Bielorussia a sudest e cont la Letonia a Nord.

Territori, clima e vejetazion

Ol so territori l'è squas tut pianura e i uneg muvimeent in representads de un quai montexell moreneg ind la zona sud oriental e nord ocidental ; ind el territori lituan se cunta plussee de 3.000 lag. I fium principai a inn ol Nemunas e ol so afluent Neris.
In su la costa baltega la se trœva una laguna, qe la se slunga in vers infina a tocar la citaa de Kaliningrad.

Ol clima l'è intermedi intra quei temperads oceaneg de l'Europa de l'ovest e quei plussee continentai de l'est ; mediament se g'ha dei invern plutost freids, un poo plussee dolç in su la costa (jenar : Kaunas -6 °C, Klaipeda -3 °C) e istad fresqe, squas istess in su tut ol territori (16-17 °C). I precipitazion a vann intra un massim de 700 mm in su la costa e minim de men de 500 mm ind i zone plussee de dent.

De conseguenza, la vejetazion l'è prevalentement forestal, anca se a'l dí d'incœ la quata domà ol 28% de la superfix total ; ol rest l'è stait regalad a l'agricoltura. L'ambient l'è, de tut i maner, plutost ben tegnud ; i uneg preocupazion per i ambientalista a vegnen dei centrai nuclear, jeneralment ereditade del passad sovieteg (in particolar quella de Ignalina).

Storia

I prim abitants de la Lituania inn staits i Balti, infin del I milleni prima de Crist ; a partir del secol XIII ol territori l'è diventad un granducad ereditari.

Ind el secol XIV, cont un matrimoni, l'è començada l'union cunt la Polonia, qe la rivarà infina a la fin del '700. Ind el 1795 la Lituania la passa dent ind la Russia.

Ind el 1918, ocupada dei todesc, la se deciara indipendenta ; la so indipendenza la narà inanz infin a'l 1940 quand, insema cont tut i paes del Balteg, l'è incorporada ind l'Union Sovietega. Del 1941 a'l 1944 g'è la guerra cont i todesc nazista, qe ge mazzen 200.000 juder.

Ind el 1990 ol parlament al deciara l'indipendenza, recognossuda però domà l'ann qe vegn ; la Lituania l'è naita inanz in su la strada de la democrazia, infin a entrar (1/5/2004) ind la NATO e ind l'Union Europea.

Popolazion

La popolazion lituana l'è costituida per incirca ol 85% de lituan etneg, qe parla la lengua lituana, vuna dei dü lengov anc'mò vive de la fameia indoeuropea baltega. 'Sta percentual insí volta la vegn del fait qe, anca sota ol domini sovieteg, la Lituania l'è semper staita una republega tradizionalista, poc industrializada e qe l'è staita per quest miga invasa dei russ.
I russ a cunten per ol 6% complessiv, prevalentement ind i citaa grande e cont una curiositaa : a inn ol 55% ind la citaa de Visaginas.
I polones a inn incirca ol 6,5%, concentrads ind i rejon del sudest.

Ol moviment natural de la popolazion l'è, dei prim agn '90, in negativ ; la popolazion urbana l'è oramai ol 70% del total, per la plupart dent ind i citaa plussee grosse (Vilnius, Kaunas, Klaipeda, Panevėžys, Šiauliai).

Te i qí i nom del Paes ind i lengov miga ofiçai.

Polones : Litwa, Republika Litewska
Samojizian : Lietova (ol Samugitan l'è un dialet del Lituan)
Russ : Litva, Litovskaja Respublika (Литва, Литовская Республика)

Economia

La Lituania, comè tuts i paes de l'ex Union Sovietega, g'hann havud de afrontar ol passaj de l'economia socialista del period sovieteg e quella del liber mercad de dop l'indipendenza ; qell passaj qí l'ha portad dei gross problema (inflazion, crodada del PIL), ma ol process de liberalizazion de l'economia al s'è mai fermad.

Infin a'l 1945 la Lituania l'era un paes q'al scampava de agricoltura e allevament ; a'l dí d'incœ domà ol 7% del PIL al vegn de lí.
I colture inn quei carateristege dei paes nordeg : forment, biedrava, lin, pom de terra, orj ; i bestie plussee allevade a inn porcei e vaqe.
De notar la pesca (merluz).

L'industria l'è prategament nassuda dop ol 1945, cont i sovieteg, qe g'hann metud in pee stabiliments metallurjeg, qimeg, mecaneg. La strutura industrial l'è restada un poo ferma del period sovieteg, e insí qe la Lituania l'è miga bona de competer cont i industrie ocidentai ; una bella part del so trafeg comerçal al va de conseguenza anc'mò in vers la Russia, comè ind el period sovieteg.

Ol setor terziari l'è dree a desvilupar-s : l'è important ol port de Klaipeda, cont la so zona economega libera.

Article by Rubén Berríos Martínez, THE WASHINGTON POST, Washington, D.C., May 23, 1990 / 05-23-1990

Organizazion politega

La Lituania (nom ofiçal : Lietuvos Respublika) a l'è una republega.
Ol president a l'è ol Gitanas Nausėda (del 2019).
Ol Prim Ministr a l'è ol Ingrida Šimonytė (del 2020).

I Stat de l'Europa

1. Stat parzialment in Asia. 2. Stat in Asia, però considerads part de l'Europa per dei rexon storeg e culturai