Chenopodium album

Chenopodium album
or.: farinèl
	; Chenopodium album
Classifigazion sientífiga
Regn:	Plantae;
SubRegn:	Tracheobionta;
Division:	Magnoliophyta;
Clas:	Magnoliopsida;
Subclassa:	Caryophyllidae;
Ùrden:	Caryophyllales;
Famìa:	Amaranthaceae;
Sota-famìa:	Chenopodioideae;
Zèner:	Chenopodium;
Spéce:	Ch. album;
Nomm binomial
	Chenopodium album; L. Bosc ex Moq.

Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa orientàl unificàda.

El Chenopodium album L., 1753 (en bresà, bergamàsch e cremunés: farinèl, farinèle^[1]) l'è 'na piànta erbàcea anöàla de la famìa botànica de le Amaranthaceae (Chenopodiaceae segónt la clasificasiù del Cronquist), difundìda en töt el teretóre italià.

Morfologia

L'è 'na piànta anöàla de tìpo erbàceo ma ale ólte quàze arbustìf, a portamènt erèt-acendènt a fùrma piö o méno piramidàl. Chèste piànte le vé clasificàde cóme “apétale" perchè le g'ha mìa la coròla (el pereànse el gh'è ma l'è ridót). La piànta la g'ha 'n udùr de èrba bastànsa fastidiùs e 'n "indümènt" farinùs caraterìstich söi gamp e söle fòie. L'altèsa de tèra de chèste piànte la pöl varià tra i 30 e i 150 ghèi (mìnimo 20 cm; màsimo 200 cm); ma de spès dòpo la frütificasiù le se piéga zó per vìa del pézo. La fùrma biològica de la spéce l'è Teròfita scapùza (T scap) cioè i è piànte erbàcee diferènte de le ótre fùrme biològiche perchè, dàto che i è anöài, le pàsa la bröta stagiù sota fùrma de somésa. En piö le g'ha 'n as fiuràl che stà sö drit e de spès sènsa (o con póche) fòie.

Raìs

Le raìs i è de tìpo a ficù.

Gamp

Part ipogèa: la mànca
Part epigèa: la part aèrea del gamp l'è erèta, de sòlet ramificàda, striàda e sènsa péi. En sèrte varietà el gamp el pöl véser d'en vért che tìra al gris/celèst e farinùs (sutatöt endèla part àlta arènt a la 'nfiurescènsa).

Fòie

Fòia
Località : Cesa, Limana (BL), 330 m s.l.m. - 22/10/2008
Fòia (part de sóta)
Località : Villa Prima, Limana (BL), 350 m s.l.m. - 04/10/2009

La dispuzisiù de le fòie söl gamp l'è alternàda. Le fòie i è 'ntréghe, col gambì e le g'ha 'na fùrma spatulàda-lanceolàda, quàze romboidàl (la larghèsa màsima l'è a la metà bàsa de la làmina) e la se 'nsömèa presapóch a 'na pèsta de 'n óch; i è piö lònghe che làrghe e le fenés a pónta. El culùr de le fòie de sòlet l'è vért sbiadìt quàze gris/celèst de la bànda e biànch farinùs de la bànda de sóta. Le fòie de la part bàsa i è dentàde (décc bèi grosolà d ela metà de la làmina 'n sö). Chèle de la part àlta i è piö lanceolàde co la dentadüra al mìnimo. El gambì de la fòia l'è lónch 2 - 4 cm. Mediamènt la fòia l'è grànda dei 2,5 ai 5 cm e l'è lónga 5 – 9 cm. I décc i è de 3 a 6 per bànda.

Enfiurescènsa

La 'nfiurescènsa la g'ha mìa bràtee ma l'è fuiùza endèla part piö bàsa; la fùrma l'è chèla de 'na spìga discontìnua de gloméroi glubùs. Ògna glomèrol l'è furmàt de divèrsi fiùr (de 5 a 10 o de piö) glubùs e virdizì. La 'nfiurescènsa principàla l'è terminàla ma gh'è apò dele 'nfiurescènse laterài (a la sèa de le fòie) sèmper a dispuzisiù alternàda. Diàmetro dei glomèroi: 3 - 5 mm. Diàmetro dei ògna sìngol fiùr: 1,5 mm. Longhèsa de le 'nfiurescènse: 2 – 20 cm.

Fiùr

Enfiurescènsa
Località : Cesa, Limana (BL), 330 m s.l.m. - 22/10/2008
Glomèrol de fiùr
Località : Villa Prima, Limana (BL), 350 m s.l.m. - 04/10/2009

Fiùr
Località : Villa Prima, Limana (BL), 350 m s.l.m. - 04/10/2009

Intèrno del fiùr

I fiùr i è ermafrudìcc, pentàmer (i vertezèi – càles e stam - i è furmàcc de da 5 parcc) e atinomòrf.

Fòrmula fiuràla :

* P 5, A 5, G (2) (supero)^[2]

Càles: el càles l'è furmàt de 5 parcc lìbere Chèsti elemèncc en chèsto càzo i vé ciamàcc tépali o sedenò sepalòidi a cunsistènsa erbàcea e fùrma otùza ma srotondàda a la bàze. Pò a chèsti elemèncc i è farinùs e i cuàrcia zó gran part del fröt quan che l'è madür. Dimensiù dei tépali : 1 mm x 1,1 mm.
Coròla: la coròla la manca (aspèt caraterìstich de töt el zèner Chenopodium, ma apò a de la famìa.
Androcèo: i stam i è 5 e lìber; La puzisiù dei stam l'è opòsta ai tépali.
Ginecèo: i stéi i è du, bi-carpelàr^[3] söndèn ovòre sùpero uniloculàr co la placènta centràl lìbera de la qual se pöl furmà 'na càpsula monospèrma.
Fiuridüra: de zögn a setèmber.
Empulinasiù: per mès dei insècc.

Fröcc

Fröcc
Somésa

El fröt l'è 'na càpsula che quan che la é madüra la deènta carnùza e sücùza. Ògna fröt el g'ha dét apéna en granì de somésa négher e löster a fùrma lenticolàr (granì orizontàl). El perecàrpe (part estèrna del fröt) l'è mìa aderènta (o l'è apéna de rar). Dimensiù del fröt: 0,9 – 1,6 mm. Diàmetro del granì de somésa: 1,2 mm.

Agricoltüra

El Chenopodium album en agricoltüra l'è cunsideràda 'na mala-èrba tra le piö danùze e difìcii de eliminà. Per ezèmpe endèle coltüre de formét la pöl rià a cauzà de le pèrdite 'nfìna al 13%, per la sòia la pöl fa nà pèrt enfìna al 25% e 'nfìna al 48% per la biéda de söcher^[4].

Riferimèncc

↑ I quaderni del Parco, Vol.9 - Le piante selvatiche commestibili. Consorzio Parco Oglio Nord
↑ http://www.dipbot.unict.it/sistematica/Chen_fam.html Arqiviad qé: [1] Tavole di Botanica sistematica
↑ http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=2&taxon_id=200006809 eFloras Database
↑ http://en.wikipedia.org/wiki/Chenopodium_album Wikipedia,the free encyclopedia

Bibliografìa

Maria Teresa della Beffa, Fiori di campo - 2002 - Istituto Geografico De Agostini, Nuàra
Giacomo Nicolini, Enciclopedia Botanica Motta. Prim vülüm - 1960 - Federico Motta Editore, Milà
Sandro Pignatti, Flora d'Italia. Prim vülüm - 1982 - Edagricole, Bologna - ISBN 88-506-2449-2
AA.VV. Flora Alpina. Prim vülüm - 2004 - Zanichelli, Bologna
Alfio Musmarra, Dizionario di botanica - 1996 - Edagricole, Bologna
Eduard Strasburger, Trattato di Botanica. Segónt vülüm - 2007 - Antonio Delfino Editore, Roma - ISBN 88-7287-344-4

Colegamèncc estèrni

Index synonymique de la flore de France Arqiviad qé: [2]
Plants For A Future
Fungoceva.it
Chenopodium album eFloras Database
Chenopodium album Flora delle Alpi Marittime Database
Chenopodium album Flora Europaea (Royal Botanic Garden Edinburgh) Database
Chenopodium album Flora Italiana - Schede di botanica
Chenopodium album GRIN Database
Chenopodium album IPNI Database
Chenopodium album Tropicos Database
Chenopodium album Catalogazione floristica - Università di Udine

[1] I quaderni del Parco, Vol.9 - Le piante selvatiche commestibili. Consorzio Parco Oglio Nord

[2] ttp://www.dipbot.unict.it/sistematica/Chen_fam.html Arqiviad qé: [1] Tavole di Botanica sistematica

[3] ttp://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=2&taxon_id=200006809 eFloras Database

[4] ttp://en.wikipedia.org/wiki/Chenopodium_album Wikipedia,the free encyclopedia

[1]

[2]

[3]

[4]