Bagulì
|
|
Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa orientàl unificàda. |
| Bagulì Comun | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
 | |||||
| Dats aministrativ | |||||
| Stat | Itàlia | ||||
| Rejon | Lumbardía | ||||
| Provinça | Provincia de Brèsa | ||||
| Capolœg | Bagolino | ||||
| Politega | |||||
| Sindeg | |||||
| Orgen lejislativ | Consili comunal | ||||
| Territore | |||||
| Coordinade | 45°49′23.16″N 10°27′50.26″E / 45.8231°N 10.46396°E | ||||
| OSM | 46172 | ||||
| Voltituden | 778 m s.l.m | ||||
| Superfix | 109,21 km² | ||||
| Abitants | 3 761 ab. (1º genar 2023) | ||||
| Densitaa | 34.44 ab./km² | ||||
| Confin | Anf, Bièn, Bré, Borgo Chiese, Lainù, Stor, Bondù, Còi, Ìder e Prèsten | ||||
| Fus orari | UTC+01:00 e UTC+02:00 | ||||
| Varie | |||||
| Prefiss | 0365 | ||||
| Codex postal | 25072 | ||||
| Sigla autom. | BS | ||||
| Codex ISTAT | 017010 | ||||
| Codex catastal | A578 | ||||
| Sant protetor | San Giorgg | ||||
| Cl. climatega | |||||
| Cl. sismega | |||||
| Localizazion | |||||
.svg) | |||||
| Sit istituzional | |||||
Bagulì (en Italià: Bagolino), l'è 'n cümü de 3 897 abitàncc (dàto del des 2015 [1]) de la Pruvìncia de Brèsa sitüàt endèla Àl del Càfer, che l'è 'na àl lateràl söla dèstra orogràfica de la Val Sàbia. Coi sò quàze 110 km² de superfìcie, l'è 'l cümü piö grant de la pruvìncia per estensiù. El cunfìna tat có la Val Trómpia (cümü de Còi) cóme có la Val Camònega (cümü de Bièn, Bré e Prèsten) e pò a có la pruvìncia de Trènt. El se tróa a 61 km a Nòrt de la cità de Brèsa.
Pòst de vilegiadüra tat d'envéren come d'istàt, Bagulì l'è cunusìt suradetöt per el sò formài (el Bagòs) e per el sò Carneàl en cüstüm che 'l g'ha urìgign antìche.
El teretóre de Bagulì 'l ciàpa dét apò a la frasiù de Put del Càfer, che la se tróa söla spónda ucidentàl de la pàrt àlta del Lach d'Ìder.
Stória
[Modifega | modifica 'l sorgent]Ai tép de la cunquista de le ài alpìne de part dei Romani (16 prima del Signùr), söl teré endóche adès gh'è la céza de San Ròch, en pòst de pasàgio per i tràfech 'ntra le ài Bresàne e 'l Trentì, gh'ìa de ésega 'na stasiù per cambià i caài e col tép se g'ha de éser furmàt en rusilì de abitasiù.
Al prensépe del sècol VII, Bagulì el deènta part del régn Longobàrt e 'l vé agregàt al dücàt de Trènt, ensèma a töta la zòna che piö tàrde vegnarà ciamàda "le Giüdicàrie".
Chèste tère i è stàde goernàde, a pàrter del sècol XI, del principàt escuvìl de Trènt, che fàa part del Sacro Romano Impero. La partenènsa a le Giüdicàrie la g'ha fat en maniéra che Bagulì l'apartignìes enfìna al 1785 a la piéf de Cundì part de la Diòcezi de Trènt.
Ai tép dei cümü, quan che gh'ìa 'n bal le guère 'ntra Guelf e Ghibilì, Bagulì 'l g'ha badàt suradetöt a difènder la sò autonomìa, e 'l se mitìa de la part en pó del cümü de Brèsa (guelf) e del principàt escuvìl de Trènt (ghibilì)
Endel sècol XIV el paés el vé sogetàt a la duminasiù dei Scior de Ludrù, vasài del vèscof de Trènt, che i reclamàa dei dirìcc feudài antìchi söl paés. Se ambiàa là isé 'na béga che durarà per divèrsi sècoi.
Endel 1440 Bagulì l'è pasàt sóta la Repüblica de Venésia e 'l ghe restarà 'nfìna al 1797. Sóta la Serenissima, el cümü de Bagulì el g'ha stabilìt dei ligàm de fedeltà bei gaiàrcc e 'n càmbe l'utignìa 'na gròsa autonomìa aministratìva. Endel 1473 l'oté de ìga i sò statùti, che i regolàa en maniéra democràtica la partecipasiù de le famìe al goèrno de le proprietà pübliche e i garantìa el funsiunamènt de divèrse istitusiù de caràter sociàl. La distànsa de Venésia e la partenènsa a la diòcezi de Trènt la fàa de Bagulì 'na cumunità de cunfì, condena pròpria milìsia. Chèsta autonomia l'è stàda mantignìda aisebé che i conti de Ludrù i gh'ìes tentàt en divèrse ocaziù de turnà a recuperà la duminasiù feudàla söl paés.
L'autonomìa, la prudusiù de formài e, suradetöt, la laorasiù del fèr, per mès del fùren de fuziù colocàt arènt al fiöm Càfer g'ha portàt el paés a prosperà e sgrandìs fò 'n pó a la ólta, pò a cùtra le disgràsie natürài che 'l g'ha patìt: la pèste (endel 1478, endel 1580 e 'ndel 1630), l'incèndio del 1555, ecc.
La céza de San Zórs, fàda sö 'ntra 'l 1624 e 'l 1632, la testemógna, co la sò grandèsa e richèsa de afrèsch e de mubìlia sàcra òpera de artìsti famùs, la prosperità che la cumunità de Bagulì la gh'ìa utignìt.
La nòt 'ntra 'l notte 30 e 'l 31 de utùer del 1779 però 'n incèndio spaentùs, partìt del fùren del fèr e alimentàt de 'n vènt füriùs, el g'ha tacàt föch facilmènt söi tècc facc de scàndole e i solér pié de lègna en vìsta de l'envéren che riàa. Le fiàme le g'ha ciapàt tacàt en töt el paés. Dòpo òt ùre alméno de tragédia, i scampàcc i g'ha duzìt cöntà 'n gran nömer de mórcc (alméno 500 a stà a le fóncc piö fidàde) e le fiàme le g'ha rüdìt en macérie praticamènt töte le cà e i finìi del paés. Gh'è brüzàt apò a 'l tèt de la céza de San Zórs e le campàne de bróns i è crödàde zó. I archìvi de la paròchia i è nàcc en föm e isé pò a töcc i docümèncc aministratìf del cümü. El dizàster el g'ha mitìt en zenöcc l'economìa del paés, e l'indüstria de prudusiù del fèr la s'è fermàda, e i piö poarècc i g'ha duzìt caàsela e nà a sercà de vìver endei paés vizì. De lé gh'è ambiàt en perìot de declì.
Endel 1797, dòpo la scunfìta de Venésia per mà de Napuliù, Bagulì la vé a fà part del Regn Lombardo-Veneto sóta la duminasiù de l'Imper dei Asbùrgo. La vegnarà 'nteresàda de le vicènde del Risurgimènt italià e 'ndel 1861 la pàsa al Regn d'Italia. Endel 1866, l'è 'nteresàda, ensèma coi paés entùren, de la campàgna de Garibàldi cùtra l'Austria - finìda col famùs "Obbedisco!"- e de le vicènde militàr che gh'è s•ciopàt entùren a la ròca de Anf co le batàie de Put del Càfer e del Monte Suello.
El Càfer, che 'ncö el sègna el cunfì 'ntra le pruìnce de Brèsa e Trènt, enfìna al 1918 el segnàa el cunfì 'ntra Italia e Austria.
Evulusiù demogràfia
[Modifega | modifica 'l sorgent]
Abitant censid
Paés enzemelàcc
[Modifega | modifica 'l sorgent]
Riferimèncc
[Modifega | modifica 'l sorgent]- ↑ Statìstiche demogràfiche ISTAT. Statìstiche sö la popolasiù del Istitùto Nasiunàl de Statìstica relatìve al 31 de Dezember 2015.
