Corbetta

De Wikipedia
Lumbard ucidental Quest articol chì l'è scrivuu in lombard, grafia milanesa.
Corbetta
Comun
Corbetta - Bandera Corbetta - Stema
Corbetta - Sœmeanza
Corbetta - Sœmeanza
Dats aministrativ
Stat Itàlia
Rejon Lombardia
Provinça Provincia de Milan
Capolœg Corbetta
Politega
Sindeg
Orgen lejislativ Consili comunal
Territore
Coordinade 45°28′N 8°55′E / 45.466667°N 8.916667°E45.466667; 8.916667
OSM 45011
Voltituden 140 m s.l.m
Superfix 18,69 km²
Abitants 18 778 ab.
(1º genar 2023)
Densitaa 1004.71 ab./km²
Confin Bairaa, Arlugn, Cislian, Magenta, Robecch, Sastevan, Vittuòn e Cassinetta de Lugagnan
Fus orari UTC+01:00 e UTC+02:00
Varie
Prefiss 02
Codex postal 20011
Sigla autom. MI
Codex ISTAT 015085
Codex catastal C986
Sant protetor San Vitor
Cl. climatega
Cl. sismega
Localizazion
Corbetta - Localizazion
Corbetta - Localizazion
Sit istituzional
«Corbetta, Corbetta l'è bella, l'è bella da tutti i cantoni, arance e limoni, arance e limoni.[1] »
(Livio Aina)

Corbetta (in corbettin: [kur'beta]; Corbetta anca in Italian; Curia Pincta in Latin) l'è on comun de la Provincia de Milan con 18 285 abitant.

Geografia[Modifega | modifica 'l sorgent]

Geografia fisica[Modifega | modifica 'l sorgent]

La cittaa da Corbetta l'è caratterizzaa da on ambient in pian tipich da la Pianura padana, prevalentement adatt a bosch o coltivazion, che òccupan quasi i 3/4 dal territòri comunal, pussee compatt par la soa forma che la richiama on quadrilater. L'aspett orografich del pòst l'è nò caratterizzaa da riliev rilevant, dal moment che al sò pont pussee bass l'è da 127 metar e quel pussee vòlt l'è da 147 metar.
Idrograficament l'è notevol la presenza da ona gran quantità da fontanitt e risorgiv che a costituissan vun di aspett principai da Corbetta; quisti, che una voeulta aveva on'ampia rilevanza ecnòmica par l'agricoltura, incoeu a costituissan ona di attrazion principai dal Parch Agricol Sud Milan.

Corbetta la fa part, inoltre, par la soa vicinanza al Niviri Grand, dal Polo dai Niviri istituii da la Provincia da Milan.

Clima[Modifega | modifica 'l sorgent]

Mes Gen Feb Mar Apr Mag Giu Luj Agu Set Uto Nuv Dic Ann
Temperadura max. media (°C) 5.4 8.1 13.0 17.6 21.8 26.3 29.2 27.6 23.9 17.4 10.6 6.4 17.3
Temperadura min. media (°C) 0.8 2.7 6.1 9.6 13.3 17.1 19.9 19.0 16.2 11.2 6.0 1.6 10.3
Piogg (mm) 79 73 77 47 34 20 7 35 76 83 127 109 2007
Umidità relativa (%) - - - - - - - - - - - - -
Eliofania assoluta (ur) 2.9 3.7 4.6 5.6 6.9 7.1 8.1 7.3 5.2 4.1 2.4 2.3 5
Vent (diresion -nodi) NW 2.3 SE 2.4 SE 2.6 SE 2.8 SW 2.7 SW 2.6 SW 2.5 SE 2.4 E 2.3 E 2.3 SE 2.3 NW 2.2 2.4

Corbetta la gh'ha on clima caratteristich di pianur settentrionai italian cont inverna fregg e abbastanza rigid e estat che a risentan da temperadur elevaa; la piovosità l'è concentraa principalment in autunn e in primavera. Al paes l'è part da la zòna climatica E.
Fenòmen estrem s'hinn verificaa durant la famusa nevicada dal 1956 che l'aveva investii la Pianura Padana ma anca in occasion di ondadi dal còld di ultim ann.

Geografia politica[Modifega | modifica 'l sorgent]

Al territòri da Corbetta al confina a òvest e a sud-òvest con Magenta e Robecch sul Niviri, a sud con Cassinetta da Lugagnan e Albairaa, a sud-est cont Cislian, a es-nord-est con Vittuòn e infin a nòrd cunt Sastevan e Arlun.

Dent i sò confin sa troeuvan divers località e quattar frazion: Scorian, Castillasc (de' Stampi), Sciarell e Battuel; chii ultim chì a voeult hinn denuminaa come ona sola frazion cont al nòmm da Sciarell-Battuel, derivaa dal fatto ch'hinn duu pòst visin.
Milan l'è al centar pussee visin, dal qual dista ona ventina da chilòmeter anca se par importanza e disponibilità da servizzi al centar pussee visin al pò vess consideraa la confinanta Magenta.

Stòria[Modifega | modifica 'l sorgent]

L'epoca romana[Modifega | modifica 'l sorgent]

In dal IV secol a.C. a Corbetta gh'eva on primm insediament gall-celtic, sostituii poeu da ona tribù da celt-ligur e, atorna al II secol, da ona colònia romana (e chì s'hinn trovaa altar votiv dedicaa ai dei Mani, a Gioeuv e ai matròn sacre, divinità tutelar da la famiglia). La vicinanza da Milan, che poeu l'è divenuu sed imperial, e l'ubicazion su vie romann a podevan nò cert favorì al svilupp civil da Curia PictaCuria Pincta), in da la qual la gh'eva la sed fòrsi on magistrat pubblich (Curia=senaa).

Dai Longobard a Carlo Magno[Modifega | modifica 'l sorgent]

Dòpo al cròll de l'impero roman e l'assedi da Milan ad òpera da Uraia, nevod da Vitis, capp di Gòtt, in dal 539 d.C., la cittaa l'ha conossuu on aument da la popolaziòn, accogliend i esul provenient dal capploeugh.

L'è da cal period chì la diffusiòn in dal nòrd Italia dal cristianesim, al qual l'eva rivaa anca a Corbetta, coma l'è dimostraa anca dal ritruoament in dal 1971 da la basilica paleocristiana sòtta al paviment da la gesa da San Vittor.
In dal 569 d.C., l'arirv di longobard segnaa da ona miglior legislaziòn e da la comparsa di primm document che parlan espressament da la presenza dal borgh.[2] On document dal 1162 l'è la prima voeulta in cui Curia Picta la vegn ufficialment indicaa cont al nòmm da Corbetta: la vegn definii Curbitum dal stòrich Vippon,[3] Corio-picta dal stòrich Landolfo[4] e ancamò Curia-pincta.

El medioev[Modifega | modifica 'l sorgent]

Enrich al Leon al sa sottomett a Federico Barbarossa, 1181.

In dal IX secol la borgada e al castell da Corbetta a passevan sòtta la signoria da l'Arcivescuo da Milan e in di att pubblich da l'epoca fin al XII secol hinn denominaa Curia Picta Sanctii Ambrosii ò anca Castrum Sanctii Ambrosii. In d'ona bolla dal 1162, papa Alessandar III conferma a l'arcivescov Umbert I da Pirovano e a la soa gesa tucc i diritt e possess, senza tuttavia menzionà al pòst ed al castell da Corbetta, che sa pensa fussan giamò perduu a favor da l'Impero. In dal 1037 l'ardeva fiera la lòtta tra l'Arcivescouv Aribert d'Intimian e l'Imperador Corrad II al qual, vedendo ca l'eva inutil l'assedi da Milan par la tròppa presenza da difensor, al 28 magg al s'è dirigiuu vers Corbetta e chì l'ha òccupaa al castell cont i pròppi trupp. Corbetta l'è ristaa cont i ann fedel ai Milanes cuntra i Imperadur e in dal 1100 la borgada l'ha acquisii noeuva importanza come pòst principal da la Burgaria, vun di quattar contad milanes, la qual la sa diseva divisa in dô part con capoloeugh rispettivament Rosaa e Corbetta. On secol dòpo la visita dal Corrad, in dal 1154, ecco on òltar imperador ch'al vegn a Corbetta: l'è Federico Barbarossa che, in lòtta cont i coalizzaa comun lombard, al mett a ferr e fògh la borgada. Ona sòrt inscì trista la gh'è toccaa anca a Rosaa, a Biegrass, a Magenta e a bòna part dal milanes. I corbettes evan present in di trupp da l'esercit milanes in dal 1239 contra Federich II in da la famosa Battaglia da Legnan. Federich, sconfiggiuu a Rosaa, al s'è riversaa ancamò cont i pròppi trupp a Corbetta, passando poeu al e spustandoss in Toscana.

L'epoca viscontea[Modifega | modifica 'l sorgent]

Galeazz I Viscont

A seguì i sòrt da Milan, Corbetta in dal 1270 l'eva passà sòtta la dominazion viscontea, ca l'è staa quasi on ritornà a la signoria arcivescovil, parchè Otton Viscont elegiuu arcivescov in dal 1262, con la famosa battaglia da Des in dal 1277, l'eva divignuu effettivament arbiter da Milan, sebbene fussan mantegnuu i prerogativ comunai.

Scarsio (ò Squarcin) da Lanfranch dai Borri, capitan general di nòbili esul milanes, par i servizzi dai a Matee I Viscont, l'eva ottignuu in dal 1275 ricompensa cont on bell poo da fond in dal borgh da Corbetta, così che i Borri na divegnevan i proppietari principai. In dal luj dal 1289 a Corbetta convegnevan i rappresentant da la Repubblica Milanesa e al Marches Guglielm VII dal Monferaa al fin da conclud on'alleanza in funzion anti-viscontea. In dal 1292, riottignuu al poder a Milan, mòrt Guglielm dal Monferraa e trovandos al fioeu da quindas ann a la corta da Carl II da Napoli, dòpo vess faa preced dal Podestà da Milan a Barnaa, a Corbetta l'eva raggruppaa al gròss dal sò esercit par poeu passà in vera a Novara al fin da conquistàlla. Cont al success da l'impresa al fioeu dal Viscont, Galeazz, l'è stai nominaa dal pà podestà ò vicari a Novara; ma chì, in dal 1299 s'è compii la congiura di sostenidor dal Monferraa che hann conquistaa la cittaa: Galeazz Viscont al gh'ha 'vuu appena 'l temp da scappà e da rifugiàss in dal castell da Corbetta. Al 4 genar dal 1363 Magenta e Corbetta hinn vignuu conquistaa da ona part da la compagnia da ingles pagaa dal Marches dal Monferraa ma domà al fin da robà: par cal motiv chì, Gian Galeass Viscunt, Cont da Virtù, l'è stai mandaa dal pà Galeazz II in dal 1376 contra l'esercit dal Monferraa in d'ona sfortunada campagna che l'ha costringiuu al Viscont a ritiràss cont al pròppi antenaa a Corbetta indovè l'ha dovuu sopportà on assedi. Gian Galeazz, divegnuu primm Duca da Milan in dal 1385 par prima ròbba l'ha tiraa via al paes da la giurisdizion da la Burgaria, ponendol sòtta quela dal Podestà da Milan insema a Cislian, Sidrian, Baregg, San Vit, Bestass e San Pedar da Bestass. I gran progett politich dal Gian Galeazz minaccevan da crollà inveci sòtta al rovinos govern dal fioeu Giovann Maria che l'ha finii i sò dì mazzaa di congiuraa, su la sòglia da la gesa da San Gottard a Milan, al 16 magg dal 1412: in dal 1407 lù l'eva pagaa on poo d'avventurer spagnò par la difesa dal Tisin e j'eva mituu in dal castell da Corbetta. In dal XIV secol da quattar contad sa n'evan formaa domà duu, a nòmm abbinaa: Sever-Burgaria e Martesana-Barzana, poeu cambiaa (sòtta al govern da Carl V) in Sever e Martesana.

Al govern di Sfòrza[Modifega | modifica 'l sorgent]

Lodovich al Mòro

Con la salida al poter dal Francesch Sfòrza, Corbetta l'eva cambiaa signoria e l'è stai fedel anca ai princip noeuv. La politica estera dal Lodovich al Mòro l'eva nò tròppa filisa quant quella interna: in dal 1499 i trupp frances dal Luis XII invadevan al territòri milanes e al territòri da Corbetta, trovando debol difesa in di mercenari svizzar assoldaa dal Mòro par la difesa dal Ducaa. Par quest al Sfòrza al s'eva rifugiaa in d'on primm moment in Germania e poeu, in dal febrari dal 1500, con l'autt di imperial, l'è riussii a riottegnì al governo dal ducaa mantignendal domà par duu mes: quand i frances hann sconfiggiuu i trupp milanes a Novara l'hann mandaa prisonee in Francia, dove l'è mòrt. Al Luis XII l'eva tornaa inscì padron da Milan ma par pòch temp. In dal 1513 al cumandant di trupp svizzar Mateo Schiner, Vescov da Sion e cardinal, assoldaa da Massimilian Sfòrza, primm fioeu da Lodovich al Mòro, l'ha riconquistaa al ducaa e l'ha ciduu ai sforzesch. Duu ann dòpo, Francesch I da Francia al ciappeva anmò Milan, cedendo al governa dal Carlo da Borbon a l'Odett da Foix, Con da Lautrec. Par l'ultima voeulta Milan la vigneva restituida par opera dal Carl V e dal Leon X ad on òltar fioeu dal Mòro, al Francesch II, a la mòrt dal qual i territòri dal ducaa milanes hinn passaa definitivament sòtta al domini imperial.

Al domini spagnoeu[Modifega | modifica 'l sorgent]

Carl V l'eva unii al Milanes ai domini spagnò inaugurand vun di period pussee brutt par la cittaa da Milan e al sò territòri. Anca se i spagnò hinn stai di cattiv governant e peggior amministrador, par arginà l'influenza spagnòla dominant hann dai grand impols duu grand arcivescov, al Carlo e al Federico Boromeo. Al 17 april 1555 l'è la data dal famos event dal prim miracol. Al 22 novembar 1577 al Carlo Boromeo, in occasion da ona soa visita, l'ha consacraa sollenement la noeuva campana maggior da la gesa da Corbetta e l'ha aministraa la cresima sul sagraa da la gesa. Quattar ann dòpo, in dal 1581, al 17 giugn, sa rigòrda un'òltra visita dal cardinal. In dal 1582 la popolazion corbettes la s'è rivoltaa contra al domini spagnò, andando 'dòss ai spagnò in di lor quarter e mettendas a robà anca la gesa che l'è stai riconsacraa al 29 luj dal stess ann. In dal 1631 i milizzi todesch, da riturna da l'assedi da Mantova, hann sfogaa l'ingordigia soa de lor cont al sacchegg dal paes e in dal 1650 al castell, giamò in part dranaa di assalt sostignuu, l'è stai quasi totalment smantillaa e i pòcch avanz hinn stai adibii ad abitazion privaa. A cal period chì la risal anca l'edificazion da certi cà stòrich da l'attual cors Garibaldi definii "Quartere Spagnolo" o "degli Umiliati" in quanto chii proprietà lì a risultevan inscrivuu come proppietà da la compagnia di fraa Umiliaa da Brera.[5]

Dal period austriach a la conquista napoleònica[Modifega | modifica 'l sorgent]

Maria Teresa d'Asburg

Al primm period da la dominazion austriaca sòtta Giusepp I (1711) e Carlo VI a l'è stai nò tròpp filis rispetto al precedent e manch pussee pacifich: par i mir espansiunistic dal Filipp V da Spagna e da l'alleaa Carlo Emanuel III da Savòia, al ducaa da Milan l'è vignuu occupaa novament di Spagnò ma, con la pas da Vienna (1736) al statt da Milan al tornava a l'Austria da Maria Teresa d'Asburgh. In cal period chì Corbetta la s'abbelliss di sò villl e palazzi pussee bei e la ritroeuva al splendor perduu. Al 15 magg dal 1796, però, al General Napoleon Bonaparte l'andava dent a Milan, vincitor di austriach, succedend al governo da la I^ e da la II^ Republica Cisalpina, da la Republica Italiana e infin dal Regn d'Italia cont al qual Milan el gh'ha 'vuu on noeuv period da preminenza politica e civil. A Corbetta al vegn soppress al Capitol e la vegn eretta l'attual gesa parrocchial. [6]

Da la battalia da Magenta a l'Unità d'Italia[Modifega | modifica 'l sorgent]

Al 3 giugn dal 1859, a la vigilia da la Battalia da Magenta, Corbetta l'eva quarter general dal Feldmaresciall austriach Ferencs Gyulaj (situaa allora dentar la Villa Massari), arretraa poeu a Biegrass al 5 giugn dòpo che i bersaglier piemontes e i soldaa frances avevan sconfiggiuu la sigonda armada austriaca, permettendo al Vittòri Emanuel II e al Napoleon III da andà dent trionfant a Milan al 8 giugn dal stess ann.[7] Ona division da cavaleria austro-ungarica, la Lilia dal 7° corp, l'eva de stanza in di stall dal Castell, mentar in da la frazion da Sciarell al sosteva al reggiment da riserva da cavaleria dal Cont Alexander von Mensdorff che però l'è mai stai adoperaa in operazion militar.

La stòria contemporanea da la Prima guera mondial[Modifega | modifica 'l sorgent]

In dal 1891 la vegn inauguraa la noeuva gesa, ma 'l rovinos cròll dal campanin dovuu all'altezza da 81 metar e al pes di noeuv campann (2 giugn dal 1902) n'eva ritardaa 'l completament fina al 1908. Duranta la Prima Guerra Mondial Corbetta la gh'ha 'vuu 160 mòrt. In dal 1921 al comun al gh'eva 7.689 abitant e in cal period lì la struttura urbanistica dal paes la subiss cambiament radicai. La fòrza dal lavorà l'eva principalment occupaa in di industri in sul terittòri da moeud da fa cress inscì al comun rispett a quei confinant in di quai l'industria l'eva pòcca sviluppaa; malgrado quest grand part di lavorador evan impiegaa in l'agricoltura.

A Corbetta in l'agost dal 1944, hinn stai fusilaa par ordin dal capitan todesch Theodor Saevecke, responsabil da la Strag da Piazzal Loret a Milan, vòtt civil, trai quai al partigian local Pierino Beretta, ritegnuu al responsabil insema ai sò compagn da on attacch a dò trupp todesch.[8]

Da la fin da la sigonda guerra mondial al paes al viv in d'on stat da benessar cume tucc i cittaa italiann a cusa dal Boom econòmich e da la conseguent introduzion da noeuv tecnologii. Cont al passà di ann al paes al ved svilupass la pròppia importanza diventando vun di maggior center naturalistich e colturai da la provincia da Milan, specie in di ann 80. A dimostrazion da quest in dal 1981 Corbetta la s'è dervuu a l'Euròpa gemellando la cittadinanza cunt al cumun frances da Corbas, in dal liones. Par celebrà l'event ona piazza da la cittaa l'è stai intitolaa pròppi alla cittaa gemella. Finalment in dal 1988 a Corbetta la vegn conferida al titol da città dal president da la repubblica italiana Francesco Cossiga.

In dal 2002 l'è stai fai on noeuv gemelagg, questa voulta con Târgovişte, on'importanta cittaa romena da novantamila abitant, centar econòmich e industrial.

Incò Corbetta l'è 'dree a consolidàss sempar pù come on centar coltural e naturalistich, e a rend ancamò pussee realisti chii prerogativ chì in dal 2007 l'ha ciappaa al via al progett "ecosostenibilità" che al sa propònn da riussì a rend al comun ecosostenibil e a bass impatt ambiental.

Evoluzion demografica[Modifega | modifica 'l sorgent]

Durant l'ultim censiment dal 2001 Corbetta la gh'eva 13.735 abitant suddivis in 6.664 mas'c e 7.071 femminn.

In da la soa stària, la cittaa la gh'ha sempar 'vuu on'evoluzion demografica a cress, in da la qual sa registra un picch inizial dal 1881 al 1911 par via da l'industrializzazion dal paes che l'aveva portaa noeuv abitant e noeuv pòst dal laurà, tra i dò guerr al s'è vist on period da ferma che al finirà cont al Boom econòmich, dove la popolazion l'andarà a cress de tremila abitant dal 1951 al 1971.

I ultim duu censiment hann registra on poo d'aument da 500 resident circa, menter dal 2001 fin a incò hinn lievità fin a 15.500, dato giustificaa da la costruzion da noeuv compless residenziai, in particolar in di frazion.



Abitant censid

Gent forest a Corbetta[Modifega | modifica 'l sorgent]

La cittaa da Corbètta la da on tecc in dal sò territòri ad ona comunità piscinina da romeni ca l'è situaa in divers parti dal paes, cont certi costruzion riservaa esclusivament a quei che anca incoeu hinn cittadin da l'Union Europea.

Cala comunità chi l'è stai la causa principal dal gemellagg con la cittaa da Tărgovişte.

Edifizzi notevol[Modifega | modifica 'l sorgent]

I Ges[Modifega | modifica 'l sorgent]

Gesa Prepositural da San Vittor Martir[Modifega | modifica 'l sorgent]

Gesa da San Vitur Martir - interna. Ch'al guarda la superfis da l'altar rialzaa nel rispett da la cripta da sotta.

Al primm nucli del templi l'eva nassuu probabilment in dal III secol par overa da Mona, che l'eva edificaa da sora da on altar pagan precedent. Dopo numeros ampliament la gesa l'è stai completament restrutturaa in epoca longobarda, col ciappà i form romanigh in dal 1037, quand la vegn completaa con la gionta de ona cripta dedicaa a San Materno. Cont al passà di secol la gesa la s'eva deterioraa notevolment al pont che in dal 1535 al tecc l'eva crodaa, col s'ceppà l'altar maggior e col permett però al retrovament da certi reliqui donaa al capitol da Arnolfo di Donnino in dal XIII secol.

In dal 1570 al San Carlo Borromee l'aministreva la cresima in sul piazzal, col promoeuv noeuv lavorà da restauro, che a ristarann finii tra 'l 1588 e al 1592, mentar al noeuv campanin l'è stai completaa in dal 1612, inalzaa novament tra 'l 1697 e al 1699.[9] La gesa l'è stai ristrutturaa del tutt in dal 1727, quand hinn stai sbiancaa certi afresch che vegnivan da la gesa da prima. In dal 1727 l'è stai fai sù la sacristia attual, ornada da stucch e pittur a fresch. In dal 1750 la gesa l'eva ormai borlaa giò in rovina, e n'hann deciduu l'ampliament grazzia a on progett da l'architett Pietro Taglioretti, ch'a l'ha poduu trovà lus domà in dal 1792. Dopo che al governa revoluzzionari l'aveva sarraa sù al capitol, i lavorà par la costruzion da l'edifizzi hinn taccaa anmò in dal 1806, e hinn terminaa in dal 1809, mentar tra 'l 1845 e al 1848 l'è stai fai sù la facciada, par overa da l'architett Luigi Cerasoli.

L'Organ Edoardo Rossi (1921)

In da l'ottober dal 1891 la canoniga l'è stai offizialment consacraa par overa da Paolo Angelo Ballerini, Patriarca da Lissandria d'Egitt. I lavorà hinn ricominciaa in dal 1898, quand s'eva diciduu d'alzà a 81 metar al campanin, che al crodarà rovinosament al duu da giugn dal 1902 (ironia da la sort, pocch dì dopo al saria crodaa anca 'l campanin da la gesa da San March a Venezia). [10] In dal 1908 al campanin l'è stai fai sù anmò a 71 metar. In dal 1921 hinn stai fai i afresch da part dal presbiteri, che fann vedè la vita da San Vittor. Durant i lavorà da rifaciment da la pavimentazion, in dal 1971, hinn stai ritrovaa, sotta l'altar maggior, i rest di costruzion precedent e on cimiteri pagan; curiosament, al scav precedent (dal 1906) l'eva registraa nanca on repert, anca per colpa da la scomparsa dal prevost da chii ann là che l'aveva fai desmett i lavorà: al prett infatti l'eva autorizzaa i scav e a bon cunt al Carlo Dossi (l'organizzador) l'eva riessii a rivà fina a pocch prima da la cripta da San Materno.[11] La primma notizzia da on organ present in la Collegiada l'è dal 22 da luj dal 1590: al strument poeu l'è stai restauraa on bell poo da voeult in di secol XVII e XVIII dai fradei Prestinee da Corbetta (parent di pussee famos organari da la vesina Magenta), fin a quand al strument l'è nò stai sostituii dal tutt con l'inaugurazion da la noeuva gesa sul finì dal XIX secol. Tra 'l 1907 e al 1910 infatt, al Capitol da la Collegiada l'eva quistaa on organ fai sù dal Barnascon (1895), dopo 'na disdetta dal Santuari da Rò. L'organ l'è stai restauraa, modificaa a grandii in dal 1921 dal milanes Edoardo Rossi, e poeu in dal 1985 dai Pedrini da Cremona.[12]

A la Gesa da San Vittor l'è legaa la Confraternita dal Santissim Sacrament.


Prevost da la Gesa Prepositural da San Vittor da Corbetta (1170-incoeu) ...

  • 1)Madius (Maggio) (in carica in dal 1170)

...

  • 2)Pietro Villano (Villani) (c. 1270- c. 1289), Prevost e Ordinari dal Domm

...

  • 3)Enrico Borri (Burro) (1398 - ?)
  • 4)Ambrogio de' Borri (? - 1467)
  • 5)Antonio Cimiliano (1467)
  • 6)Pietro Casola (1467 - 1507, deceduu)
  • 7)Traiano de Alicornis (1507 - 1530), Cameriee Segrett da S.S.
  • 8)Pompeo Maggi (1530 - 1532)
  • 9)Giacomo Filippo Borri (1532 - 1576)
Sed Vacant (1576 - 1578)
  • 10)Giovanni Maria Carisano (1578 - 1587)
  • 11)Orsino Spadense di Orvieto (1588 - 1620)
Sed Vacant (1620 - 1623)
  • 12)Francesco Caponago (1623 - 1630)
  • 13)Paolo Filippo Muttoni (1631 - 1679)
  • 14)Pietro Antonio Vigorè (1680 - 1696)
  • 15)Giuseppe Rusca (1696 - 1722)
  • 16)Gian Antonio Bellotto (1722 - 1749)
  • 17)Gerolamo Banfi (1750 - 1779)
  • 18)Jacopo Antonio Cattaneo (1779 - 1797)
  • 19)Filippo Molo Bellinzona Ticinese (1798 - 1800)
  • 20)Giovanni Battista Castelnovo (1800 - 1820, nominaa Vescov da Comm)
  • 21)Luigi Vittadini (1820 - 1824)
  • 22)Giuseppe Rodriguez (1825 - 1850)
Sede Vacante (1850 - 1852)
  • 23)Nazaro Vitali (1852 - 1872)
  • 24)Giacomo Zaccheo (1873 - 1906), da Luin
  • 25)Pasquale Carnaghi (1906 - 1933), Camerier Segret da S.S.
  • 26)Attilio Barera (1933 - 1958, deceduu)
  • 27)Italo Zat (1958 - 1972, deceduu)
  • 28)Giovanni Cipolla (1972 - 1980, nominaa Prevost da Biegrass)
  • 29)Edoardo Sacchi (1980 - 1992, ritiraa)
  • 30)Bruno Pegoraro (1992 - 1 setembar 2008, ritiraa)
  • 31)Giuseppe Angiari (1 setembar 2008 - ad multos annos), anca Rettor dal Santuari

Santuari arcivescovil da la Beada Vergin di Miracol[Modifega | modifica 'l sorgent]

Imagin miraculusa da la Madona da Curbèta

La storia e l'evoluzion artistica dal santuari da la Madonna di Miracol, al pussee important edifizzi da cult da Corbetta, hinn legaa a l'apparizion miracolosa dal dersett d'april dal 1555. In quell dì lì infatt, primm giovedì dopo de la Pasqua, in da la piazzetta dananz la gisetta da San Nicolao (che incoeu l'è la part bassa dal Santuari), trii fioeu (Cesare dello Stampino, Angelo della Torre e al fradillin da quest, Giovanni, sord e mut da la nassida) a giughevan ai bocc sotta 'l ritratt da la Madonna cont al Fiolin freacaa sù la facciada da la gesa. A l'improvvis Giovanni Angelo, dopo avè riaquistaa udii e parola, l'indicheva ai compagn la vision celest dal Fiolin che, dopo vesses distaccaa da la puttura, l'è vignuu giò in tra da lor par giugà. La Madonna l'è vignuu giò par riciappà al fioeu e l'è ritornaa in la pittura.[13]

A quell primm miracol hinn sigutaa alter; i grazzi numeros ricevuu, infatt, oltra a vess documentaa e conservaa in di archivi dal Santuari, hinn mostraa a l'interna da la Cappella di Benedizion, post indoce sa pò ammirà oltra dusent ex voto, tradizional forma da riconoscenza e divozion popolar. Dopo da l'apparizion, e par contignì i pellegrinagg continov, la gisetta l'è stai ampiaa e fai pussee bella dai nomm miglior da l'archittettuta italian, come ad esempi Francesco Croce, Fabio Mangone, Vincenzo Seregni, Francesco Pessina, Carlo Francesco Nuvolone, Giulio Cesare Procaccini, Giovan Battista Discepoli, Mosè Bianchi, al Perugino.[14]

L'immagin miracolosa la sa troeuva ancamò incoeu in dal santuari de sota, esempi bellissim da barocch lombard, sarraa in d'ona teca da cristall, ancamò sù la pared originaria indove l'è stai pitturaa da Grigoeu Zavattee in dal 1475. A lù l'è legaa la Confraternita dal Santissim Rosari, che la gh'ha la proppia sede in dal Santuari.

In dal 1824, a overa dal rettor Francesco Porroni, l'è stai mittuu sù on bellissim organ Prestinee, restauaraa tra 'l 1874 e al 1875 da Giusepp Prestinee, sigonda i suggeriment dal famos organista Giuseppe Della Valle. L'organ l'è stai poeu tiraa via durant i restauri da la gesa in di ann '50 dal XX secol.[15]

Dal 1913 al santuari l'è stai ricognossuu "Edifizzi da interess monumental nazional.[16]
Subit dopo i giamò cittaa lavorà da restuaro, avvegnuu tra 'l 1948 e al 1955, durant i quai hinn stai riportaa a la lus i antigh decurazion e afresch dal Cincent, l'è stai riproposta l'idea da dedicà 'l santuari al cult dal Signor e da la Vergin, avanzaa on poo prima dal cardinal Alfredo Ildefonso Schuster, ma missa in attesa per on poo dopo la mort da quest in dal 1954. Quand l'è stai nominaa al noeuv arcivescov da Milan, hinn poduu scomincià de noeuv i preparazion e finalment, al dersett d'april dal 1955, quattarcent ann dopo al miracol, Giovanni Battista Montini l'ha incoronaa l'immagin da la Madonna cont al ciamàlla Beada Vergin di Miracol veneraa in dal Santuari da Corbetta, patrona da la zona.[17]

L'è da vedè anca al musee dal santuari, in di stanz sora al ciostar, ch'a l'ospita on fracch d'ovar d'art da gran valor, oltra a la camera ciamaa da san Carlo indove, appunto, l'è stai al San Carlo Borromeo, in visita a Corbetta a la fin dal XVI secol. La sala, fai sà da on lecc a baldocchin, da mobil e vestiari apartignuu a l'arcivescov, la sa trovava a l'epoca in da la Villa Frisian Mereghett Magg, indovè ancamò incoeu l'è infissa ona lapid commemorativa. Al temp da la vista dal Cardinal Borromee, infatt, i cronach i ricorda non vi era un palazzo adatto ad ospitare una così grande personalità e come tale l'unico s'era trovato nella casa dell'Ecc.mo Sig. Dom. Frisiani... [18]

Rettor dal Santuari da la Beada Vergin di Miracol da Corbetta (c. 1725 - incoeu) Sin dal XVI secol, al Santuari l'ha ottignuu da disponn come proppi rappresentant on canonigh da la collegiada, cont al titol da cappellan, ma l'è stai domà in princippi dal Vottcent che la gesa l'ha poduu disponn d'on rettor specifigh con l'obbligh da residenza arent a la gesa.


...

  • Francesco Bonanome (viv. nel 1725)
  • Gaspare Tosi
  • Giuseppe Melchiorre Castoldi (1749-?)

...

  • Giuseppe Castoldi (?-1793)
Sed Vacant (1793-1795)
  • Carlo Antonio Ganna (1795-1812), canonigh da la Collegiada
Sed Vacant (1812-1813)
  • Gaetano Luigi Bianchi (1813-1814), dumenican
  • Francesco Porroni (1814-1827)
  • Pietro Rigoli (1827-1835, dimess)
  • Giuseppe Mettica (1835-1861)
  • Carlo Chierichetti (1861-1898, deceduu), canonigh da la Culegiada
  • Felice Sigurtà (1898-1902)
  • Ercole Trecchi (1902-1928)
  • Guido Vismara (1928-1930), Oblaa
  • Giovanni Milani (1930-1968), prelaa domestigh da S.S.
  • Alessandro Cattaneo (1968-1996), cognossuu come Sandro
  • Mario Motta (1996-1 setembar 2008, ritiraa)
  • Giuseppe Angiari (1 setembar 2008-ad multos annos), anca Prevost da la Collegiada

Gesa da Sant Ambroeus[Modifega | modifica 'l sorgent]

L'oratori da la Beada Vergin da Sant Ambroeus l'è part d'on gran numar da costruzion religios fai sù in dal XVII secol in da la Piev da Corbetta. La costruzion dal dì d'incoeu l'è stai fai in sù on'area occupaa in da la sigonda metà dal Cincent da on fabbricaa piscinin e brutt ch'a l'eva drovaa come edifizzi religios. Ona vista pastoral la descriveva inscì: non v'era pavimento, il tetto era rotto, l'altare distrutto e di conseguenza non vi si celebrava la messa...[19].
La costruzion l'è stai completament fai sù da noeuv a partì dal 1667 e l'è stai 'nauguraa in dal 1680 dal prevost dal temp, Pietro Antonio Vigorè. In dal 1732 i deputaa da chell oratori chì hann diciduu da fà sù anca on campanin ch'a l'è stai traa giò in dal 1938, parché l'eva pericolant. Dal 1835 fin a la fin dal XIX secol, la sacristia da la gesa l'eva destinaa a lavatoi e lazzarett par l'epidemia da colera. Al dì d'incoeu la gesa da Sant Ambroeus la gh'ha in funzion da gesa offizial dal quarter Isola Bellaria, in dal qual al sa troeuva. L'è ciamaa simpaticament dai gent dal sit Gesa da Sant Ambrosin.

La part da foeura la costituiss de ona struttura sempliz, movuda domà da ona soluzion ideaa dal Francesco Maria Richini, progettista da la cappella, che 'l consist in d'on pronao sostignuu da colonn e lesen granitigh. [20]. Al portal da legn l'è sovrastaa da ona targa da marmo negar e lettar doraa intitolaa al San Carlo Borromee, riformador da la gesa, inveci da part da la porta sa troeuvan ancamò incoeu duu sedii da sass piscinitt, che on temp evan sovrastaa da finestrei che davan in sù l'interno da la gesa, sigond la tradizion dopo al Concili da Trent, par permett da seguì la funzion anca ai peccator minga comunicaa.

La part da dent, ampia assee, la sa derva in sù on'uniga navada ch'a la riva sin al presbiteri, ottagonal, ch'al conced on bel poo da spazzi a l'altar e a dô navadi piscinit ch'a sa congiungian con l'area dal cor, indove al sa troeuva l'organ, da fattura moderna. La pared sovra la porta l'è decoraa cont ona pittura ch'a la rappresenta Sant Ambroeus insemma a duu quadron in sui mur ch'a cuntan i gesta dal vescov milanes. Al plafon l'è tutt decoraa con stucch bianch e d'or (per quest al sa ved contrast con la semplizitaa dal stil da la cappella). L'altar maggior l'è proppi da gust barocch e al gh'ha, in d'ona nicchia lavorada, ona cros de legn e on sudari da linn, simbol da la passion.

Gesa da San Sebastian[Modifega | modifica 'l sorgent]

La gesa da San Sebastian

I origin da la gesa da San Sebastian a podan vess portaa al 1609, quand al cont Carlo Borri e Giovan Battista Lampugnan hann mittuu rispettivament la primma e la sigonda preia da l'oratori[21]. Hinn rivaa di grand donazion al capitol anca dal testament dal prevost Orsino Spadense da Urbino, mort al 28 da marz dal 1620. In dal 1635 la struttta l'eva ona gesa sussidiaria e donca la gh'eva nanca on prett; la gesa l'è ristaa inscì fin al 1787, quand l'è stai profanaa ona voeulta per tutt. In dal 1880 la gisetta l'è stai abbellii e ristrutturaa in dal da dentar e par poeu vess vinduu al capitol da la parrocchia in dal 1921, con l'inaugurà on altar noeuv in dal 1927.

La part da foeura l'è costituii da ona struttura sempliz, preceduu da on cortin piscinin cont on cancell, mentar la facciada da la gisetta l'è fai sù con la struttura classica ca la finiss cont on timpan, con sora ona crosa in preia. I unigh decorazion present, oltra ai lesen volt, hinn dô statov mittuu in dô nicc in da la part volta da la facciada, ca rappresentan San Rocch e San Fermo.

L'interna, strutturaa cont ona solla navada ca la porta al presbiteri, l'è tutt decoraa con fresch: in sul soffitt da la gesa hinn rappresentaa quattar scenn da la vita da San Sebastian. In sù la contrafacciada sa troeuvan dô grand affresch: al primm, proppri da sora da la porta d'entrada, al rappresenta San Pedar e sora da lù, in gloria, la spicca l'immagina da San Fermo (da part sa troeuvan dô targh commemorativ di lavorà fai prima).
I pareti a presenta dô cappei devozionai decoraa con struttur fint de gust barocch, vunna dedicaa a la Madonna e qualolla a San Giusepp.

Al presbiteri l'è distint da la navada da ona balaustra in marmo rosa e da on'arcada trasversal decoraa a vista con di medajoni pitturaa cont i facc da San Carlo Borromee (a sinistra), Sant Attili (in mezz) e Sant Ambroeus (a destra). Pussee in bass, da part da l'arcada, sa troeuvan dô nicc con dentar i statov da San Sebastian e Sant Antoni.

L'area da l'altar l'è decoraa cont ona volta a crociera dal soffitt con quattar grand affresch ca rappresentan i quattar evangelista, inveci i paret da part hinn completaa da duu quadroni cont i moment principai da la vita da San Sebastian: San Sebastian al sa porta da l'imperador Dioclezian e Al martiri da San Sebastian, pitturaa dal pittor corbittin Natale Penati in dal period 1948-1949.

L'altar normal, l'è tutt da legn e pituraa a paré marmo.

Gesa da San Vincenz a Sciarell[Modifega | modifica 'l sorgent]

La gesa da San Vincenz, missa in da la frazion da Sciarell, l'è stai fai in princippi dal Vottcent par vess ona cappella da la famiglia di nobil Casnaa. Domà dopo l'è stai dervuu al culto di abitna da Sciarell e da la confinant Battuell. In dal 1939 la struttura l'è stai ampliaa con la costruzion da la sagrestia e dal campanin.


Par i esigens dai abitant da la frasion, in dal 1953 in da la gesa l'è stai istituij una vicaria curata e dal 15 utobar 1956 l'arcivescuv da Milan Giovanni Battista Montini l'ha istituì la parochia da Sciarel e Batuell.[22]

Esternament la gesa la da una furma muderna e semplice, cunt un portig e un campanin ca riprendan i furm da la gesa paruchial da Curbéta. In dal 2006 la gesa l'è stai cumpletament ristruturaà; in ca la ucasion la, i Post Italian hann imitu un francuboll in dueè ca l'è staij rafiguraà San Vincens.

Amministrazion[Modifega | modifica 'l sorgent]

Amministrazion precedent[Modifega | modifica 'l sorgent]

Chì l'è staa riportaa la serie cronologica di sindigh dal Comun da Corbetta da l'Unità d'Italia a incoeu.


Sindigh durant al Regno d'Italia [Modifega | modifica 'l sorgent]

Nomm carica dal al partii ann e post da nassida ann e post da mort not
Giuseppe Carones sindigh 1860 1864 Destra storica
Giuseppe Mussi sindigh 1864 1868 Sinistra storica Milan, 02-01-1836 Baven, 18-08-1904
Francesco Bruni sindigh 1868 1879 Destra storica
Giuseppe Mussi sindigh 1879 1886 Sinistra storica Milan, 02/01/1836 Baven, 18/08/1904 dopu l'è diventà Sindig da Milan
Giovanni Olivares sindig 1886 1889 Destra storica
Dopo i rivolt di agrari dal 1889 al comun l'è stai aministraa da on prefett nominaa da Milan fin al 1896
Giuseppe Bianchi sindigh 1896 1902 Destra storica
Giovanni Carones sindigh 1902 1908 Destra storica
Luigi Ranzani sindigh 1908 1910 Destra storica
Carlo Zari sindigh 1910 1911 Destra storica
Giuseppe Meroni sindigh 1911 1920 Destra storica
Mario Miceli sindigh 1920 1922 Partii Socialista Italian
Luigi Natali commissari prefettizzi 1922 1923
Tomaso Capsoni sindigh e poeu podestà 1923 1928 Partii Nazional Fascista Cislian, 1881 Corbetta, ? Commendator da l'Ordin da la Corona d'Italia
Enrico Pagani cumisari prefetisi 1928 1929 Corbetta, 1888 ?
Enrico Pagani podestà 1929 1934 Partii Nazional Fascista Corbetta, 1888 Corbetta, ? Commendator da l'Ordin da San Silvestar Papa
Ambrogio Chiavolini podestà 1934 1938 Partii Nazional Fascista
Franco Pisani Dossi podestà 1938 1942 Partii Nazional Fascista Corbetta, 1894 Corbetta, 1968 Fioeu dal scrittor, diplomatigh e archeologh Carlo Alberto Pisani Dossi
Guido Corbellini podestà 1942 1945 Partii Nazional Fascista

Sindigh durant la Repubblica Italiana [Modifega | modifica 'l sorgent]

Nomm carica dal al partii ann e post da nascita ann e post da mort not
Giuseppe Scazzosi sindigh 1945 1950 Democrazia Cristiana Corbetta Corbetta
Tomaso Capsoni sindigh 1950 1953 Democrazia Cristiana Cislian, 1881 Corbetta, ?
Francesco Caimi sindigh 1953 1957 Partii Comunista Italian (indipendent) Corbetta Corbetta
Mario Olivares sindigh 1957 1973 Democrazia Cristiana Corbetta Corbetta
Giuseppe Grassi sindig 1973 1977 Partii Socialista Italian Corbetta Corbetta
Aldo Salvi sindig 1977, 1981 1981, 1985 Partii Socialdemocratigh Italian prov. da Salerno, 1933 Corbetta, giugn 2009 Musicista e scrittor da colonn sonor par al cinema[23]
Antonio Faoro sindig 1985, 1989 1989, 1993 Partii Socialista Italian Corbetta, 1943
Ermanno Ceconi sindig 1993 1997 Lega Nord Corbetta, 26-10-1921 Corbetta
Francesco Prina sindigh 1997, 2001 2001, 2006 Uniti per Corbetta (Centrosinistra) Sciorian, 20-04-1955
Ugo Parini sindigh 2006 1 febrar 2011[24] Uniti per Corbetta (Centrosinistra) Corbetta, 02-07-1933 Arlugn, 01-02-2011
Luciano Oldani vicesindigh regent 1 febrar 2011 16 magg 2011 Uniti per Corbetta (Centrosinistra) Sciarell, 03-04-1948
Antonio Balzarotti sindigh 16 magg 2011 in carica Federalismo e libertà (Popolo della Libertà e Lega Nord) Sciorian, 02-09-1943 Stella al merit dal lavorà, 22-04-2011[25]

Font[Modifega | modifica 'l sorgent]

  1. Da ona canzon popolar racolta da Livio Aina in dal sò volum "Ndém dònn".
  2. Muratori, Antichità italiane
  3. Vippon, Gesta Chuonradi II imperatoris, Capitulum XXXVI - De miraculo, quod accidit in die pentecostes.
  4. Landolfo "Seniore"
  5. Andrea Balzarotti, Castellazzo de' Stampi - volti di un borgo tra storia e natura op. cit.
  6. Archivio Collegiata San Vittore Martire di Corbetta, ordinazioni capitolari 1767-1799 cart. IV fasc. 1º.
  7. Ambrogio Viviani, Magenta, 4 Giugno 1859 - Dalle ricerche la prima storia vera, Milano, 1997.
  8. Al comun da Corbetta l'ha incò dedicaa una piazza dal centar e un monument al partigian Beretta.
  9. Archivio della Collegiata di San Vittore Martire di Corbetta, registro delle cresime - sez. anagrafica.
  10. Corriere della Sera, 3 giugno 1902
  11. Curia Picta - anno III, n. 3 articolo "La vecchia basilica di San Vittore".
  12. Andrea Balzarotti, Saggio sull'Organo Bernasconi.
  13. Santino Langé, Corbetta - cenni illustrativi op. cit.
  14. Il Santuario di Corbetta, a cura di Maria Luisa Gatti Perer, testi di Giuseppe Moreno Vazzoler, Giuliana Algeri, Andrea Spiriti, Istituto per la Storia dell'Arte Lombarda, 1995.
  15. Archivio Plebano della Collegiata e Archivio del Santuario Arcivescovile.
  16. V. decreto del Ministero dei Beni Culturali e per la tutela del patrimonio artistico italiano, santuari mariani, 1913.
  17. altar informazion e foto ja podee trovà cont la consultazion da ca la pagina chi
  18. Resoconto delle visite di san Carlo Borromeo, Archivio Plebano della Collegiata di san Vittore martire, archivio citato
  19. Archivio Plebano della Collegiata di San Vittore Martire di Corbetta, Visite pastorali 1550-1620
  20. Grandi somijanz hinn stai rilevaa con l'oratori da Sant Antoni d'Albairaa, al qual l'eva colaboraa anca 'l Richini.
  21. Archivio Borri-Manzoli, Cat. III fogl. 40 - Proprietà e terreni
  22. Altar infurmasion e foto da la gesa a poudan vess trouvaà chi
  23. guarda chi Arqiviad qé: [1] e [2]; l'ha fai di musigh anca par cantant da riliev coma Adriano Celentano, Teddy Reno, Toni Renis, Peppino di Capri e Caterina Valente
  24. guarda chi
  25. Detaj decoraa