Vilnius
| Vilnius | |||
|---|---|---|---|
| |||
| Locazzion | |||
| Reson ethnogràfiga | Aukštaitija | ||
| Contéa | Contèa da Vilnius | ||
| Münicipalitaa | Comùn da Vilnius | ||
| Coordinad | |||
| Nümar da elderat | 20 | ||
| Informazzion Generala | |||
| Capitala da | Lituània Contèa da Vilnius Comùn da Vilnius | ||
| Povülazzion | 540,318 in 2005 (1st) | ||
| Prüma menzion | 1323 | ||
| Garantida i drecc da citaa | 1387 | ||
Vilnius, (vardii anca d'olt nomm da la citaa) a l'è la capitala e la püssée granda citaa da Lituània, cont una povülazzion da 553.904 (1.4milion insema con la contea da Vilnius) in Dicémbru 2005 [1].
Istòria
[Modifega | modifica 'l sorgent]
Vargün istorian al identifica la citaa con Voruta, una capitala legendària da Mindaugas, incoronaa in 1253 comè Rei da Lithuània. La citaa a l'è menzionada in font scrivüd in 1323 ind i Lètar dal grandüca Gediminas, ch'iè stad mandad a di citaa Tudesch e i invitava i comünitaa Tudeesch e Giüdée a sa stabilí in la capitala. In 1387, la citaa la vegn assignada i drecc da citaa par Jogaila, vün di sübsequent dal Gediminas.
Intra 1503 e 1522 la citaa la vegn incircolada con di mür ch'i eva növ acess e trè tor. Vilnius la rivava al pich dal sò desenvilüpament sòta ul regn dal Sigismund August, ch'al möv la so curt a là in 1544. Ind i sécol sübsequent, Vilnius la deventa una citaa constantament cressent e sa desenvilüpant. Chesta cressüda a l'era devüda in part a l'establissment da l'Üniversitaa da Vilnius pal rei Stephen Bathory in 1579. L'üniversitaa sa la desenvilüpa prest in vün di püssée important céntar cültüraj e sientífich da la reson e ul püssée notàbel céntar sientífich da la commünitaa Polonesa-Lituaniana. I activitaa social, polítich e econòmich i era in pien gir in la citaa. In 1769, ul Cimiteri Rasos, vün di püsée andegh cimiteri suravivent da la citaa, al vegn fondaa. Pendent ul sò ràpid desenvilüpament, la citaa la vegn derva ai migrant de fö e fina dapress da l'esteriur dal Grandücaa da Lituània. Cada grupp al feva la sò ünica contribüzzion a la vita da la citaa e i art, ul comers e la sienza i propserava. Dürant la guèra Rüsso-Polonesa (1654-1667) la citaa a la vegniva ocüpada par la Rüssia per püssée d'agn. La citaa la vegniva pijada e brüsada, e la so povülazzion massacrada. La citaa la perdeva ul sò momentum per fisc agn, però la povülazzion la taché amò a cress, e al comenzament dal 19ein sécol i abitant da la citaa i rivava a 200.000, fent-en vün di cénter püssée larg in Nòrd Europa.
Dapress de la Terza partizzion da la comünitaa Rüsso-Polonesa in 1795, Vilnius la vegniva annessada par Russia e la deventava la capitala d'una guberniya. Pendent l'ocüpazzion Rüssa i mür da la citaa i vegniva traa giü, e, in 1805, noma la Porta da l'auba la restava in pée. In 1812 la citaa a l'era ocüpada pal Napoleon in la sò rüsada vers Moscova. Sigütant la rebelion da Giné da 1831, l'üniversitaa da Vilnius la vegniva sarada sü e la repression Rüssa la fermava ul desenvilüpament da la citaa. Dürant la rebelion da Giné da 1863 di combatt pesant i sa passa par la citaa, dürament pacificaa pal Mikhail Muravyov, nominaa La cadena par la popülazzion, par via da l'òlt nümar d'esecüzzion ch'al eva faa sü. Dapress i rebelion, tüti i libertaa civil i vegniva retirad e l'üsasg da la lengua Polonesa [2]bandii.
Pendent la Prima guèra mondiala, Vilnius — compagn ul rest da la Lituània — la vegniva ocüpada par Germagna da 1915 fina a 1918. L' Att da restorazzion da l'independenza da Lituània al vegniva proclamaa in la citaa al 16 da Fevrée, 1918. Dopu la retirada di forz Germànich, i forz Lituanian i vegniva rüsad indrée par i avanzant forz d'ocüpazzion Rüss. Vilnius la passva da man püssée da völt: par un zichinin a l'era sota controll di ünitaa d'auto-defensa Polones, ch'i voreva mia la citaa vess ocüpada par i Bolscevich. Pöö l'armada Polonesa la regagné ul controll, e i Soviétich amò. Par unzich dopu la so desfada in la Bataja da Varsòvia (1920), la'rmada rossa in retirada la dava indrée la citaa a la Lituània col signá un trataa da paas ul 07 12 1920. La Pològna apó la recognosseva Vilnius e la rreson compagn part da Lituània col Trataa da Suwalki, signaa ul 07 10 1920 ([Image:Border-Lithuania-Poland-1919-1939.svg]). Da tüta manera, ul 09 10 da l'istess an, l'armada Polonesa sota ol general Lucjan Żeligowski la ropmé ul trataa e la ciapé Vilnius dapress un colp fizzius. La citaa e i sò vesinasg i vegniva proclamaa un separaa stat da Lituània centrala (Vidurio Lietuvos Respublika).
Ul 20 Fevrée da 1922 l'intrega àrea la vegniva fada part da Pologna, con Vilnius capitala da la Wilno Voivodship (Wilno essent ul nomm da Vilnius in Polones).
Ul governament Lituanian al sa mové a una capitala temporària, Kaunas, e al disé che la Pologna l'eva ocüpaa e anessaa Vilnius illegalament e i relazzion diplomàtich intra Lituània e Pologna i vegniva rompüd usca al 1938. I Polones e i Giüdée i feva sü la magioritaa da la povülazzion da Vilnius, cont una pita minoritaa da noma ul 0.8%.
Intal temp da mezz, la citaa, per una oltra völta in la sò istòria, la godé d'una períoda da desenvilüpament dinàmica. L'üniversitaa la vegniva rederva sota ul nomm da Üniversitaa Stefan Batory e l'infrastrüctüra da la citaa la vegniva significantament amejurada. In 1931, la citaa la gh'eva 195.000 abitant, fent-en la cinquena citaa püssée larga in Pologna. Vargün Lituanian al dispüta chesta pitüra da la cressüda ecomòmica e al fa notá che ul standard da vita al era considerabelment inferiur che mia int oltri part da Lituània.
Nant drée al protocoll secrett dal Patt Molotov-Ribbentrop, ul 19 Setembru Vilnius la vegniva ciapad e anessada par l'Ünion Soviétiga. Al 10 10 1939, dapress un ultimatum, ul governament Lituanian al aceptava la presenza da baas militar Soviétigh in scambi da la restorazzion da la citaa a la Lituània. Malgraa ul process da transferiment da la capitala da Kaunas a Vilnius al comenzass sübit dapress, tüta la Lituània la vegniva ocüpada par l'Ünion Soviétiga in Giügn 1940, prüma che ul transfer al füdess completaa. Un növ governament comünista al era instalaa, con Vilnius capiala da la növa RSS Lituaniana. Fin a 40.000 inabitant da la citaa i vegniva arestaa e mandaa int i gulag intal est delons da l'Ünion Soviétiga.
In giügn 1941, la citaa la vegniva ciapada par la Germagna. Dü ghettos i vegniva faa sü in la citaa vècia per la larga povülazzion Giüdéa; ul püssée piscinin al vegniva liquidaa in Otóbar. Ul püssée largh a düré fin a 1943, malgraa la sò povülazzion la füdess regülarament decimada in chij ch'i era nöd comè Aktionen. Un falii solevament dal ghetto ul 01 09 organisaa par l' Fareinigte Partizaner Organizacje al vegné sigütaa par la destrüzzion completa dal ghetto. Apröv ul 95% da la povülazzion Giüdéa da la citaa la vegné trada giò par i ünitaa Alemand e i sò colaboradur locaj, fisc da lur in Paneriai, apröf 10 km daspus dal céntar vecc da la citaa.
In lüj 1944 Vilnius la vegniva ciapada amò par l'armada Soviétiga. Ul NKVD al arestava i soldaa Polones. Vilnius al era incorporaa in l'Ünion Soviétiga. compagn capitala da la RSS Lituaniana imediadament dapress. Sübit dopu la Segonda guèra mondiala, un largh nümer da Polones al vegniva espülsaa da la Lituània ocüpada vers la Pologna. Acoblaa con la migrazzion di Lituanian in Vilnius, chest desenvilüpament al resültava in un canbi in la fàbrica demogràfica da la citaa.
Ul 11 da Marz 1990, ul consèj süpremm da la RSS Lituaniana al nunziava la sò independenza da la Ünion Soviétiga e al restorava l'indipendenta Repübliga da Lituània. I Soviétigh i respondeva ul növ da Giné mandant di trupp. Ul 13 01, pendent l'Atacch Soviétigh a l'edifizzi da la Television e Radio da stat, quatòrdas civilian i vegniva traa giò e püssée da 700 seriament ingiüriaa. L'Ünion Soviétiga la recognussiva l'indipendenza da la Lituània in Avost 1991.
Dapress da alura, Vilnius sa l'à rapidament tranformaa int una atent a scancelá ul sò passaa Soviétigh e la citaa a l'à emergii compagn una citaa moderna Europeana. Fisc di sò vecc construzzion i è staa renovelaa e una àrea comerzala e finanzera a l'è in desenvilüpament, espetada deventá ul principal distrecc administrativ sül costaa Nòrd da la flümm Neris. Chesta àrea la töö dent spazzi residenzial e al detaj, con l'edifizzi da la münicipalitaa e la moderna Tur Europa, 129m olta.
In 2009, Vilnius la sarà la capitala Europeana da la cültüra.
Geugrafía e clima
[Modifega | modifica 'l sorgent]
Vilnius a l'è sitüaa in Südèst Lituània (), a la conflüenza da la flümm Vilnia e Neris.
La posizzion mia centrala da la citaa la pöl vess atribüida al canbiament int i confin da la nazzion al cors di sécoj; Vilnius al era, una völta, anca ul céntar geogràfic dal Gradücaa da Lituània.
Vilnius al è 312 km da la Mar Bàltica, e Klaipėda, ul principal port da mar. Vilnius al è conetaa par autopist a d'olt citaa magiur Lituaniann, compagn Kaunas (102 km), Šiauliai (214 km) and Panevėžys.
L'àrea corent da Vilnius a l'è 402 km quadraa. I edifizzi i cövar 20.2% da la citaa e in la restanta àrea, ul verd (43.9%) e aigua (2.1) i prevar.
Il climaa da Vilnius al è transizzional intra continental e oceànich. La temperadüra mediana anüala a l'è da +6.1 °C (43°F); in Giné la
temperadüra mediana a l'è da −4.9 °C (23 °F), in Lüj +17.0 °C (62.6 °F). La precipitazzion mediana a l'è da apröf 661 milímetar par an.
I estad i pöö vess cald, cun temperadür sura 30 °C e i ivern frecc (anca -25 °C). I flümm e i lagh i giazza in chesta períoda da l'an.
Demogràfiga
[Modifega | modifica 'l sorgent]In acordi al census 2001 par l'ufizzi resonal da stadístiga da Vilnius, al gh'era 542.287 inabitant in la münicipalitaa: 57.8% da Lituanian, 14% da Rüssian, 4.0% da Belarüssian e 0.5% da Giüdée.
Tourism
[Modifega | modifica 'l sorgent]
Vilnius al è una citaa cosmopolitana con divers architetür. I a püssée da 40 gees; restaurants, hotel e müsée i s'à desenvilüpaa daspus che Lituània a l'à declaraa l'independenza e i gióan da Vilnius i è drée a fá sü una repütazzion da citaa opsitala.
Cume un graan nümër de citaa de l'Etaa de Mèzz, Vílnius la s'è svilüpada intùrn al Münissipi.
La Citaa vecia da Vilnius, ul cénter istòrich, al è vün di püssée largh in Europa (3.6 km²). I püssée valüàbel sitt istòrich e cültüral i è concentraa chí. I edifizzi da la citaa vecia (i en gh'è apröv 1500) i è staa faa sü al lungh da sécoj, creant un spléndid mélange da diferent stil architectüraj. Malgraa Vilnius la sia cognossüda comè citaa baròca, i gh'è di esempi da Gòtic, Renassenza e d'olt stil. I principal vist da la citaa i è ul Castell da Gediminas e la plazza da la Catedrala, símboj da la capitala. La citaa vecia da Vilnius la fa part dal patrimoni monidal da l'UNESCO.
Economia
[Modifega | modifica 'l sorgent]Vilnius al è ul magiur cénter comerzal da Lituània e vün di püssée largh int i stat Bàltich. Malgraa al faga sü noma ul 15% da la povülazzion Lituaniana, al génera aprossimadament ul 35% dal prodüit interiur gross (PIG) www.vilnius.lt/new/en/investicijos.php.
Religion
[Modifega | modifica 'l sorgent]Vilnius al è mültireligius e mülticültüral.
A la fin dal 19ein sécol ul nümer da sinagòg al feva püssée da 100[3].
Subdivisions
[Modifega | modifica 'l sorgent]
La citaa da Vilnius a l'è fada sü da 20 elderat:
- Verkiai — al töö dent Baltupiai, Jeruzalė, Santariškės, Balsiai, Visoriai
- Antakalnis — al töö dent Valakupiai, Turniškės, Dvarčionys
- Pašilaičiai — al töö dent Tarandė
- Fabijoniškės — al töö dent Bajorai
- Pilaitė
- Justiniškės
- Viršuliškės
- Šeškinė
- Šnipiškės
- Žirmūnai — al töö dent Šiaurės miestelis
- Karoliniškės
- Žvėrynas
- Grigiškės — una citaa separada, tòlta dent la münicipalitaa da Vilnius
- Lazdynai
- Vilkpėdė — al töö dent Vingis parch
- Naujamiestis — al töö dent bus and train stations
- Senamiestis (Old Town) — al töö dent Užupis
- Naujoji Vilnia — al töö dent Pavilnys, Pūčkoriai
- Paneriai — al töö dent Trakų Vokė, Gariūnai
- Naujininkai — al töö dent Kirtimai, Salininkai, Vilnius International Airport
- Rasos — al töö dent Belmontas, Markučiai
Nòot e riferimeent
[Modifega | modifica 'l sorgent]- ↑ Nümar da povülazzion per contea, citaa e münicipalitaa | Statistics Lithuania Arqiviad qé: [1] © Departament da Statística dal Governament da la Repüblica da Lituània. Access 02 05 2006.
- ↑ Egidijus Aleksandravičius Arqiviad qé: [2] , Antanas Kulakauskas; Carų valdžioje: Lietuva XIX amžiuje ("Lithuania under the reign of Czars in 19th century"); Baltos lankos, Vilnius 1996. Polish translation: Pod władzą carów: Litwa w XIX wieku, Universitas, Kraków 2003, page 90, ISBN 83-7052-543-1
- ↑ The Great Synagogue of Vilnius Ul Müsee Giudee Stataal Gaon da Vílnius
Liamm da fö
[Modifega | modifica 'l sorgent]
- vista WikiSàtelit da Vílnius a WikiMapia
- Guida offizziala da la citaa
- Vita a Vílnius
- Vílnius Info - Adressari bàsic con posizzion e segnasitt dal Google Earth
- Legenda apröv la fondazzion da Vílnius Arqiviad qé: [3]
- TripVilnius - 196 pitür da Vílnius
