Pruvincia de Vares

Quel articul chì l'è scrivüü in Lumbard, cun l'urtugrafia insübrica ünificada.

Pruvincia de Vares Provinça
Pruvincia de Vares - Sœmeanza
Dats aministrativ
Stat	Italia
Rejon	Lombardia
Capolœg	Vares
Politega
President	Emanuele Antonelli (31 ottober 2018)
Orgen lejislativ	Consiglio provinciale di Varese
Territore
Coordinade	45°49′N 8°50′E
OSM	45347
Superfix	1 198,71 km²
Abitants	877 668 ab. (31 dicember 2022)
Densitaa	732.18 ab./km²
Confin	Canton Tisin, Pruvincia de Com, Pruvincia de Munscia e Brianza, cità metropolitana de Milan, Pruvincia de Nuvara e Pruvincia del Verban-Cüsi-Ossula
Fus orari	UTC+01:00 e UTC+02:00
Varie
Codex ISO 3166	IT-VA
Prefiss	02, 0331 e 0332
Codex postal	21100 e 21010–21059
Sigla autom.	VA
Codex ISTAT	012
Codex catastal
Cl. climatega
Cl. sismega
Localizazion
Pruvincia de Vares - Localizazion
Sit istituzional

Punüda int la Lumbardìa ucidentala, e bagnada a Òvest del Lagh Magiur, la cunfina a Est cunt el Cantun Tesin, a Süd cunt la Pruvinzia de Milan e a Süd-Ovest cunt la Pruvinzia de Nuara.

La püpart del sò teritori l'è fáa sü de runch (46%) e de muntagn (32%); i toch de pianüra se tröen dumà int la part püssée a süd. Una carateristega del teritori varesòt l'è 'l gran nümer de lagh: el Lagh Magiur l'è 'l püssee grand, ma gh'è anca 'l Lagh de Vares e 'l Lagh de Munáa.

La gent la viv asquas tüta int i toch (de pianüra): i center abidáa püssée grand hin Vares, Büst, Gallaraa, Sarogn e, in sül lagh, Lüin.

L'ecunumìa de la pruvinzia l'è bela forta: anca se l'agricultüra al didincö la dà 'l pan a ben poca gent, l'è ben mudernisada e intensiva (fiur, agricultüra in sèra, e.i.v.); l'indüstria che l'è ben spantegada in sü tüt el teritori, a l'è forta suratüt in di broch tessij, eletrumecanegh, chimegh, e erunategh (basta dumà pensà a l'Aermacchi a Venegon e l'Agusta a Samaraa). Pö, al didincö, el setur di servizzi el giüga un röl semper püssée impurtant. Anca 'l Türisem 'l ciapa semper püssée pè, suratüt int i paisit lacüster. Bögna pö desmentegass nò de la Malpensa, vün di erupòrt püssée grand e impurtant d'Itàlia, e ben cugnussüü a nivell ürupee.

Comun

I comun de la Pruvincia de Vares a hinn Agra, Albizzaa, Angera, Arcisaa, Arsagh, Azzaa, Asc, Barass, Bardell, Beder, Besan, Besnaa, Besózz, Biandrònn, Bisus'c, Boeusc Lomnagh, Brebbia, Bregan, Brénta, Brèsc de Béder, Ol Brinsc, Brissagh-Valtravaja, Brunell, Brusin, Bügügiaa, Büsti Gràndi, Carijan Viconagh, Cadrezzaa, Cairaa, Cantell, Caravaa, Cardan, Carnògh, Caron e Pertüsela, Carònn, Casal Litta, Casàl Sciuìgn, Cas'ciagh, Casoraa, Cassan Magnagh, Cassan Valcuvia, Castellanza, Cabiej, Castel Sevar, Castelveccana, Castion, Castrònn, Cavaria con Premezz, Cazägh, Cislagh, Stì, Civ, Coeuch Trevisagh, Comabbi, Cumer, Cremenaga, Croeus, Coass, Cüjaa, Cunard, Curija Monteviasch, Cüéi, Cüi, Daveri, Dumenza, Dün, Fagnan, Ferno, Ferrera (VA), Gallaraa, Galiaa, Gaviraa, Gaggiava S'ciann, Gimón, Gerenzan, Germignaga, Vorasecca, Gòrla Maggior, Gòrla Minor, Gornaa, Grantola, Inarz, Indun, Ispra, Ieragh cont Oragh, Lavena, Laven-Mombell, Leggiun, Lonaa Ceppin, Lonaa Pozzoeu, Lóscia, Lüin, Luvinaa, Maccagn con Pin e Veddasca, Malzess, Malnaa, Marchiroeu, Marnaa, Macc, Masciagh, Mercall, Mesenzana, Montegrin Valtravaja, Monvall, Morazzom, Mornògh, Ugióna San Steven, Ulgiaa, Origg, Orin, Usmaa, Pòrto Ceresi, Pòrt Valtravaia, Ransc, Ranch, Saltri, Samaraa, Sangian, Sarònn, Sest, Solbiaa Arno, Solbiaa Olòna, Somma, Sumiragh, Tain, Ternaa, Tradaa, Travedona Monaa, Tronzan, Übold, Valganna, Varan, Vares, Vedan, Venegón da Sót, Venegón da Sura, Vergiaa, Vigiüü e Vizzoeula.

La lengua

La lengua ufizial l'è l'italian. La lengua lucal, inscambi, l'è 'l lumbard, precisament quel ucidental. El dialet de Vares (ciamaa anca busin) l'è pütost vesin al mudel milanes, anca se 'l gh'ha una quai divergenza, suratüt del punt de vista funetegh. El varesot el furma un continuum bel ciar cunt el cumasch e cunt el lüganes. La zona meridiunal inveci la parla el büstoch, un olter dialet ucidental che però el gh'ha di carater uriginai ben marcaa. In de la riva setentriunal del Lagh Magiur se pöden truà di dialet che se vesinen püssee al mudel tesines pütost che a quel de la cità de Vares.