Stellaria media

Stellaria media
occ.: peverascia; or.: paarìna
	; Ilustrasiù de le parcc de la pianta
Classifigazion sientífiga
Regn:	Plantae;
SubRegn:	Tracheobionta;
Division:	Magnoliophyta;
Clas:	Magnoliopsida;
Subclassa:	Caryophyllidae;
Ùrden:	Caryophyllales;
Famìa:	Caryophyllaceae;
Sota-famìa:	Alsinoideae;
Stìrpa:	Alsineae;
Zèner:	Stellaria;
Spéce:	S. media;
Nomm binomial
	Stellaria media; (L.) Vill.

Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa orientàl unificàda.

La Stellaria media, (en bresà: paarìna^[1], en milanes: peverascia^[2] ) l'è 'na piànta bienàl, de la famìa botànica de le Caryophyllaceae.

Murfulugìa

La fùrma biològica de la Stellaria media l'è emicriptòfita bienàl/teròfita reptanta (T rept/H bien): piànte a cìclo de du agn (bienàl) coi gamp che và dré a tèra e coi böcc colocàcc al leèl del teré.

De sòlet chèsta piànta la ghe và dré al teré e la rèsta piötòst bàsa, ma 'n sèrte càzi la pöl rià 'nfìna a 80 ghèi de estensiù. L'è cunsideràda 'na mala èrba.

Raìs

Le raìs i è sitìle e i è del tìpo a ficù (fitonànte).

Gamp

El gamp el stà sbötàt zó e 'l ghe và dré al teré, l'è d'en culùr che tìra al rós, i ram i è ascendèncc a sesiù cilìndrica con 1 o 2 fìle de péi alternàde, prezènte suratöt ai internòdi. L'è 'na piànta che svelöpa divèrsi ram. I gróp del gamp, quan che i tóca tèra, i tènta de trà fò dele raìs nöe.

Fòie

La fùrma de le fòie l'è ovàda o elìtica – a fùrma de cör co la bàze srotondàda e la pùta acùta; i è sènsa péi e l'òrlo l'è 'ntréch. Le fòie bazài le g'ha 'l gambì e chèle söi ram envéce i è sèsii (le g'ha mìa 'l gambì). El gambì l'è peluzèt o cigliàt. La dispizisiù de le fòie ré al gamp l'è opòsta. Le fòie i è grànde 'n ghèl o du.

Enfiurecènsa

La 'nfiurescènsa a séma bìpara (du ramilì fiurìfer opòscc e giü centràl piö cürt) de sòlet la se tróa en puzisiù apicàl ma ale ólte la part apò a la sèa de bràtee vérde (però alùra l'è apéna 'n fiùr sùl)). I gambì che té sö 'l fiùr i è apéna apéna piegàcc e i è lónch de 1 a 3 ghèi.

Fiùr

I fiùr i è pentàmeri, ermafrudìcc, atinomòrf, dialipétali e eteroclamidàcc.

Càles: i 5 sépali i è lìber e i g'ha 'na fùrma ovàl-oblónga col àpice otùzo, i è lónch dei 3 ai 5 mm. I sépali i è ciliàcc.
Coròla: i 5 pétali, pò a lùr i è lìber e bilobàcc (cioè i è dividìcc en dò parcc enfèna quàze a la bàze) e biànch bianchèncc, i è lónch 2/3 dei sépali o al piö i è lónch precìs (a ólte i mànca). I pétali de nòt e col bröt tép i se sàra.
Androcèo: i stam i è variàbii (de sòlet i è de 3 a 5, ma i pöl rià 'nfìna a 10 e ale ólte adiritüra i mànca de töt).
Ginecèo: l'ovàre l'è sùpero e sincàrpich; i stéi i è 3.
Fiuridüra: de sòlet de bril a zögn; a segónda del clìma el pöl crèser de preferènsa endèi més invernài, quan che 'l teré l'è ömet e 'l pö fioréser de zenér a dezèmber; .
Empolinasiù: per mès de le àe e de le mósche.

Fröcc

El fröt l'è 'na càpsula a fùrma de öf (ovàda) o de pér (pirifùrma) deiscènta (quan che l'è madüra) per 6 décc lónch en tèrs de la longhèsa de la càpsula che 'nvéce la pöl véser lónga 1,5 – 2 ólte 'l càles che l'è persistènt. Déter gh'è divèrsi granì de somésa a fùrma de réni schisàcc de culùr maròn con 4 serie de bögne sö la schéna. I granì de somésa i è gràncc de 0,8 a 1,3 mm.

Difuziù e habitat

El geoelemènt de chèsta spéce l'è Cosmop. cioè “Cosmopolita”, che 'l völ dì che l'è 'na piànta che se tróa 'n töte zòne del mónt, nesöna 'n evidènsa particolàr. Pöl das che se tràte de 'na piànta archeòfita, al prensépe de urìgin mediterànea, e pò dòpo dientàda cosmopolìta.

Difuziù: l'è 'na spéce difundìda en töt el mónt, en Itàlia l'è comùne fés.
Habitat: se la tróa empertöt endèi ciós cultiàcc, endèle zòne frequentàde de le bès•ce, endèi giardì ma apò endèle zòne ruderài e 'n bànda a le stràde e söi sentér. L'è fàcil troàla apò a 'ndèi cèntri urbàni (piànta sinàntropa). L'è nitròfila ma la se fà nà bé 'n pó töcc i teré.
Difuziù altitudinàla: de la pianüra 'nfìna ai 1600 méter s.l.m., de rar enfìna a 2500 méter.

Sinònim

La spéce Stellaria media, endèla leteradüra specialìstica la pöl véser ciamàda apò a coi sinònim elencàcc ché sóta:

Alsine media L.
Stellaria alpicola Lamotte (1877)
Stellaria apetala Ucria (1796)
Stellaria brachypetala Opiz (1826)
Stellaria cucubaloides Pau (1887)
Stellaria dichotoma Georgi (1800)
Stellaria grandiflora Woods in Hooker (1838)
Stellaria monogyna D. Don (1825)
Stellaria pilosa Dulac (1867)
Stellaria xanthanthera Pobedimova (1929)
Stellularia media (L.) O. Kuntze (1891)

Referens

↑ Giovan Battista Melchiori, "Vocabolario bresciano - italiano", 1817, [1]; scaricàbil per entréch ché: [2] (rist. anast. del Giornale di Brescia, 1985)
↑ Giuseppe Banfi, Vocabolario milanese-italiano: ad uso della gioventù, Milan, 1857.

[1] Giovan Battista Melchiori, "Vocabolario bresciano - italiano", 1817, [1]; scaricàbil per entréch ché: [2] (rist. anast. del Giornale di Brescia, 1985)

[2] Giuseppe Banfi, Vocabolario milanese-italiano: ad uso della gioventù, Milan, 1857.

[1]

[2]