Ogècc Transnetünià

Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa orientàl unificàda.

Ilüstrasiù en scàla dei ogècc transnetünià piö gròs.

I ogècc transnetünià i è töcc chèi ogècc del Sistema Solar che g'ha l'òrbita del töt, o apéna 'na part, de là de l'òrbita del pianeta Netuno. La regiù del nòst sistema solàr che se tróa de là de Netùno l'è sudividìda en setùr che se ciàma Fasa de Kuiper e Nigol de Oort. En oservasiù de 'na deciziù de la Üniù Astronòmica Internasiunàla de l'11 de zögn del 2008 i pianeti nani transnetünià i vé definìcc plutòide.

Per riferìs ai ogècc trasnetünià, endel ambiènt scentìfich, se dòpra de spès l'abreviasiù TNO (del inglés Trans Neptunian Object). Ale olte se dòpra apò a la abreviasiù KBO (de l'inglés Kuiper Belt Object), che però l'è mìa del töt corèt. I TNO i töl dét, 'ntra i óter, pò a i còrp del Nìgol de Oort e i KBO. Chèsti öltem, i è dividìcc apò a 'n plütì e cübewà.

Per via de sèrte pertürbasiù 'ndèle òrbite dei pianéti cunusìcc al prensépe dei agn 90 del sècol XX, e cunsideràde el rezültàt de l'asiù de la gravità (la fórsa de atrasiù 'ntra tüta la matéria dotàda de màsa) sùra i stès pianéti, se ipotizàa che gh'ìes amò giü o piö pianéti de là de l'òrbita de Netuno che gh'ìa gnemò stat identificàt. Giöna de chèste teurìe le gh'ìa minàt a scuprì Netuno, sö la bàze de le distursiù de l'òrbita de Urano. La resérca de chèsti còrp teòrich la g'ha portàt a troà Plutone e, de alùra, s'è de fat troàt en quach ogèt de 'na sèrta emportànsa ma tròp pesègn per spiegà le pertürbasiù. A la fì, gh'è stat controlàt bé i càlcoi de la masa de Netuno e s'è dimustràt che el probléma de le pertürbasiù de le òrbite l'izistìa mìa.

Ogècc piö emportàncc

Endel zögn del 2005 el nömer de chèsti ogècc l'ìa de piö de 'n miér, dei quài en sentenér i gh'ìa 'n òrbita determinada con preciziù, e, per conseguènsa, 'na nömerasiù definitìva del Minor Planet Center.

Fasa de Kuiper

Plütì

• Plutone
  • Caronte
  • Nix
  • Hidra
  • Cerbero
  • Estigia
• (385135) 1993 RO
• 1993 RP
• (15788) 1993 SB
• (15789) 1993 SC
• (28978) Ixión
• Haumea
  • Namaka
  • Hi'iaka
• (90482) Orcus
• Makemake

Cübewà

• (15760) 1992 QB1
• 1998 WW31
  • S/2000 (1998 WW31) 1
• (20000) Varuna
• (50000) Quaoar
• (58534) Logos
  • S/2001 (58534) Zoe Lüna de Logos
• (174567) Varda

Twotì

• (20161) 1996 TR66
• (119979) 2002 WC19
• 2000 AF255
• 2001 UP18
• 2000 QL251
• (26308) 1998 SM165

Disch sparnegat

• 2004 XR190
• (225088) 2007 OR10
• (15874) 1996 TL66
• (148209) 2000 CR105
• Eris
  • Disnomia
• Sedna

Nigol de Oort

• Sedna
• (308933) 2006 SQ372
• (148209) 2000 CR105
• 2008 KV42

Plütì e plutoide

Gh'è de stà atènti a mìa sconfónder le definisiù de plütì e plutoide. Ognöna de chèste dò categurie le töl ensèma ogècc transnetünià che, aisebé che i pöde apartègner a töte dò al stès tép, ognöna le g'ha come requizìt dele caraterìstiche diferènte:

• I plütì i è ogècc trasnetünià che g'ha caraterìstiche orbitàle che se 'nsomèa a chèle de Plutone, sensa stà a ardà le sò dimensiù.
• I plutoidi i è ogècc trasnnetünià che g'ha dimensiù presapóch compagn de chèle de Plutone, sènsa stà a ardà che tìpo de òrbita che i g'habe.

Colegamèncc estèrni

Wikimedia Commons

al gh'a dent roba culegada a:

Trans-Neptunian objects

• Lista de objetos transneptunianos de la IAU (en inglés)
• Universidad de Arizona (en inglés)
• Revista Scientific American) (en inglés)