Nìsa

Nisa (en fransés Nice; en ucità e 'n català Niça; en piemontés Nissa Marìtima; en lìgure Nissa; en italià e 'n todèsch: Nizza; en spagnöl Niza; en polàch Nicea; en latì Nicæa; en gréch Νικαία/Nikaía; en russ Ницца) l'è 'na cità de la Frància meridiunàla che la g'ha 344 064 abitàncc, quìnta piö grànda de töta la Francia, e cèntro principàl de la Còsta Azzurra (Côte d'Azur). La fà part de la regiù Provence-Alpes-Côte d'Azur e del dipartimènt de le Alpi Marìtime.

L'è póch delóns de la frontiéra co l'Itàlia e del pónt de vìsta geogràfich la fà part del bacìno idrogràfiche del fiöm Var, cunsideràt part de la regiù fìzica italiàna. Chèsta puzisiù de cunfì la g'ha fat en maniéra che Nìsa la pasès de spès de 'na duminasiù a l'ótra: l'è stàda cità de la Provènsa pò l'è pasàda sóta i Savoia endèl 1388 e piö tàrde al Regn Sardo-Piemontés. Cunquistàda del Napuliù, la tùrna sóta i Savoia dòpo che chèsto el g'ha perdìt le sò guère. La tùrna a deentà franséza ai 14 de zögn del 1860 dòpo de 'n plebiscìto contestàt e boicotàt dei sustignidùr de la permanènsa sóta 'l Regn Sardo-Piemontés. Ai tép dei Savoia l'ìa ciamàda uficialmènt Nizza Marittima per mìa cunfundìla co Nizza Monferrato.

Postàda 'ntra 'l mar e i mucc, Nìsa la pöl sfrötà dele atratìve natürài emportànte. El turìsmo, el comèrcio e l'aministrasù püblica i è le atività econòmiche piö 'mportànte de la cità. Nìsa la g'ha l'è segónda per capacità de ricesiù ^[1] e ògna an l'è vizitàda de 4 miliù de turìsti^[2].

El sò aeropórt l'è 'l tèrs de töta la Frància dòpo i du de Parìgi (Paris-Orly e Paris-de-Gaulle)^[3].

Evulusiù demogràfica

Abitancc censicc

Storia

⇒

Mil.

La cittaa de Nizza la vegn foeura de duu insediament assee important de l'antichitaa, l'empori grecch de Nikaia (latin: Nicæa), fondaa nel 250 A.C. dai abitant de Massalia, e 'l center roman de Cemenelum, assee important per 'vègh i Term e on stadi.

Apos de l'Ann Milla Nizza la fa part de la Contea de Provenza. L'è on port de ona quai importanza ma de sigur manch de Marseja, de Tolon e finna de Antiba. I rivolgiment polìtegh de la Contea de Provenza fann sì che a la fin, nel 1388, i nissard ghe fann att de dedizion al Duca de la Savoia per vess proteggiuu. In quell moment, a stà a ona stima, a Nizza gh'è 4.250 abitant^[4], on terz del 1340 a cunt de la Pesta Negra de quarant'ann innanz.

La cittaa la viv insemma a la Savoia in de l'istessa entitaa polìtega infinna al 1860, anca se per dò volt la farà part de la Francia: la prima cont el Luis XIV, la segonda cont el Napoleon I ch'el annett la Contea de Nizza e la ciama "Departiment di Alp Marìttim". El passagg dal Regn de Sardegna a la Francia in del 1860 l'è preceduu da on referendum, cont el 99% di elettor nizzard (mas'c adult) che scernissen la scheda per l'annession (anca se l'è stada ona votazion dubbia, piena de sospett de broj). La cittaa la resterà on bel poo oggett di rivendicazzion nazzionalistegh italian, ma apos de la Segonda Guerra Mondial de rivendicazzion compagn ghe n'è staa puu. In cambi, gh'è di organizzazzion identitari 'me Nissa Rebela che voeuren l'indipendenza de la Contea de Nissa da la Francia, o almanch ona gran autonomia.

La lengua nizzarda (lou nissart) l'è ona lengua che la somija on bel poo a l'occitan e ai lengu del Nord Ovest de l'Italia, cont ona gran influenza de l'italian letterari e, in di ultemm temp, del francés.

La canzon de Nissa la se ciama "Nissa la bella" e la sò prima strofa la fa inscì: O la miéu bella Nissa / Regina de li flou / Li tiéu viehi taulissa / Iéu canterai toujou. / Canterai li mountagna / Lou tiéu tan rique decor / Li tiéu verdi campagna / Lou tiéu gran soulèu d'or..., che voltaa in lombard voeur dì: "O la mè bella Nissa, regina di fiór, mi cantaroo semper i tò vecc tecc. Cantaroo i montagn, el tò paesagg inscì ricch, i tò campagn (inscì) verd, el tò gran sô de or".

A Nizza gh'è nassuu el Giusepp Garibaldi, vun di pussee important patriotta italian, ma anca di alter patriota minor, compagn de l'Augusto Anfossi.