Dialett nizzard

Quest articol chì l'è scrivuu in lombard, grafia milanesa.

El Nizzard (nomm nativ: nissart o di volt niçard) l'è on dialett occitan parlaa in de la città francesa de Nizza, minga lontan del confin con l'Italia.

Caratteristigh

Quell dialett chì a l'è parlaa a Nizza e in del territori de la sò vegg contad, che fina al 1860 el faseva part del Regn de Sardegna.
Per quest, anca se l'è ona variant de l'occitan, el Nizzard el gh'ha on mucc de influenz piemontes, ligur e italiann, per el lessigh, la pronuncia e la sintassi: donca el Nizzard, cont i sò variant arios, a l'è voeuna di parlad occitann de transizion coi lengov gall-italigh.
I sò caratteristigh originai e la soa forta tradizion litteraria implichen, per pussee d'on autor coltural e pussee d'on lenguista, la soa reconossenza 'me on standard regional de l'Occitan indeperlù, a l'istess nivell del provenzal general.

La grafia

Tendenzialment, compagn de tutt i alter parlad occitan, el Nizzard el pò vess scrivuu con l'ortografia classiga o quella mistraliana: la prima la ven giò de la litteradura tradizional occitana, la segonda l'è nassuda in del Vottcent di lavorà de Frédéric Mistral e che l'è pussee vesina a l'ortografia francesa (e che per quest l'è stada despess sostegnuda di Frances). Chichinscì droeuvom quella classiga.
A bon cunt, ai temp di Savoia a Nizza l'era doperaa anca l'Italian 'me lengua offizial, inscì hinn nassuu tanti ortografii "italianizzant".

Esempi de lengua

La deciarazion di diritt de l'Omm (primm articol)

Toti li personas naisson liuri e egali en dignitat e en drech. Son dotadi de rason e de consciéncia e li cau agir entra eli emb un esperit de frairesa.

El dialett del Vottcent

La parabola del Fioeu Trason

Un hòme avìa doi enfants.
E lo plus jòve d'ellos diguèt au paire: "Paire, donatz-mi la part dei bens que mi tocca!" e li divisèt li sieus sostanças.
E pau de jòrs après l'enfant mendre, mes ensem tot seu que li venìa, s'en anèt en un paìs ben luènh, e aquì dissipèt tot lo sieu en vivent de libertin.
E cora auguèt tot manjat, li siguèt una gran carestìa en aqueu paìs, e eu commencèt a sentir lo besòn.
E s'anèt mettre au servici d'un particulier d'aqueu paìs, lo qual lo mandèt en una sieu campanha per guardar de puòrcs.
E aurìa vogut s'emplir lo ventre de li gruchas que manjavan li puòrcs, e degun non nhien donava.
Ma, revengut en eu, diguèt: "Quantos servitors en la maion de mon paire an de pan en abondança, e ieu aisì muòri dau fam!
M'auserai e aureai da mon paire e li dirai: Paire, ai pecat contra lo ciel e contra de vos;
Non mèriti plus lo nom de vuòstre enfant: tractatz-mi coma un dei vuòstres servitors".
S'ausèt e s'en anèt da son paire: era encora luènh, cora son paire lo veguèt e n'auguèt compassion; li corrèt au rescuòntre, li sautèt al cuòl e lo bachièt.
E l'enfant li diguèt: "Paire, ai pecat contra lo ciel e contra de vos, non mèriti plus lo nom de vuòstre enfant".
Lo paire diguèt ai servitors: "Vito, sortetz lo plus bei abilhament, vestetz-lo, mettetz-li l'aneu au det e causatz-lo!
E menatz lo vedeu gras e tuatz-lo, mangen e faguen un gran past!
Perquè aquesto mieu enfant era muòrt e es tornat en vida; s'era perdut e s'es retrovat". E commenceron lo gran past.
L'enfant mage era à la campanha, e au retorn, en s'avesinant de maion, sentèt la mùsica e li danças.
E sonèt un dei servitors, qui demandèt seu qu'era tot acho.
E aquesto li diguèt: "Vuòstre fraire es vengut e vuòstre paire a tuat lo vedeu gras, perquè li es retornat à sauvament".br> N'en siguèt endinhat e non volìa intrar. Per acho so paire, essent sortit fuòra, commencèt à lo pregar.
Ma eu, en respondent, diguèt à son paire: "Li a jà tantos an que ieu vos sièrvi e non ai jamai mancat ai vuòstre comand, e non m'avetz mai donat un cabrit per lo m'anar manjar embe i mieu amic.
Ma ahora qu'es vengut aquesto vuòstre enfant qu'a devorat li sieus sostanças embe de fremas de marrida vida, avetz tuat per eu lo vedeu gras".
Ma lo paire li diguèt: "Mon fieu, tu sies tojòrs emb ieu, e tot seu qu'ai t'apparten;
calià ben faire un gran past e si rallegrar perquè aquesto tieu fraire era muòrt e es tornat en vida; s'era perdut e s'es retrovat".
Giovenale Vegezzi-Ruscalla, La nazionalità di Nizza: ragionamento, 1860, pagg. 29-30

Ona novella del Boccasc

Dio donca que ai temps dau premier rei de Chipri, après la conquista facha de la Tèrra Santa da Gottifré de Bolhon, arrivèt que ona nòbla frema de Gasconha anèt en pelegrinatge au Sepulcre, dedont en retornant, arrivada que foguèt a Chipri, siguèt da quauques òmes scelerats villanament outragiada. E si lamentant d'acquò sença minga de consolacion, ella pensèt de s'en anar planher dau rei; ma li foghet dich per quaucun que aurìa perdut la fatiga, perquè éu era d'ona vita tant libertina e tant pau de buòn que, non pas de vendicar li ontas dei autres amb justìcia, ansi on nùmero infinti d'aquellis fachos en éu, amb ona viltat desonoranta, nen sopportava; talament que quossigue que auguesse quauque resentiment, l'esfogava en li faguent quauque onta o despièch vergonhós. Sentent acquò la frema, desperada per la vendetta, per si consolar on pau de la siéu pena, pensèt de voler puènhe la viltat d'aquéu rei; e anant si pluerant davant d'éu, diguèt: "Miéu sinhor, iéu non veni a la tiéu presença per vendetta qu'aspèri de l'injúria que m'es estada facha ma, per soddisfacion d'aquesta injúria, ti pregui que mi muòstres come tu sòffres aquellis que iéu senti quei ti son fachos, a fin que lis emparant da tu, iéu pòsqui amb pasiença soportar la miéva; la quala, Diéu sau, se lo podèissi faire, volontier tei donerei, perquè tu lis sabes tant ben portar!".
Lo rei, que fin allora era stat long e pigre, coma se si revilhèisse dau suòn, en commençant da l'injúria commessa vers aquella frema, la quala vendiquèt severament, devenguèt on persecutor saverissimo de cadun que faguesse, d'allora en avant, qauqua rem còntra l'onor de le siéu corona.
Giovanni Papanti, Parlari italiani in Certaldo, 1875, pagg. 624-625

Vos correlaa