Sorbus aucuparia
|
|
Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa orientàl unificàda. |
| Sorbus aucuparia L. | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| or.: marözen | ||||||||||||||
 Ilüstrasiù del marözen
| ||||||||||||||
| Classifigazion sientífiga | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
| Nomm binomial | ||||||||||||||
| Sorbus aucuparia L. |
El Sorbus aucuparia (en Bresà: Marözen; ciamàt apò éghen endèn quàch dialèt), l'è 'na piànta de la famìa de le Rosaceae uriginària de la l'Euròpa (föra che l'estrémo sud). A nòrt el rìa 'nfìna a Caponòrt en Norvégia. L'è giü dei póch àlber autòctoni de l'Islànda.
Descrisiù
[Modifega | modifica 'l sorgent]El marözen l'è 'na piànta de média grandèsa, la pöl rià al piö 'nfìna ai 15-20 méter, ma 'n àlta montàgna de sòlet la rèsta 'n arbùsto. L'è 'na piànta che scàmpa mìa tat e de sòlet el trónch l'è piötòst pesèn, aisebé che 'n quach ezemplar, chèi piö vigurùs, el pöl rià 'nfìna ai 50 ghèi de diàmetro. La scórsa del trónch l'è lìza e grìza ma quan che la piànta la é ècia la scórsa la tènta de dientà piötòst négra e fesüràda. El lègn l'è bastànsa bù per brüzà 'ndèla stüa.
Le fòie le cröda 'n envéren e i è compòste, imparipenàde e del ràm le vé fò alternàde (giöna de 'na bànda e giöna de l'ótra). I è furmàde de 9 a 15 fuiulìne che quan che i è zùine i è 'n bris peluzète e dòpo le diènta lize, en pó bislónghe, col òrlo a capète. I è de culùr vért scür de la bànda de sùra e piö ciàre de la bànda de sóta. La nervadüra centràl la pöl véser en brìs peluzèta.
I fiùr, i è tacàcc ensèma a furmà 'na 'nfiurescènsa vistùza a fùrma de curìmp che g'ha 'n diàmetro de presapóch 15 ghèi, i è picinì (8 mm) e i g'ha sich pétali biànch, 20 stam e 3-4 stìi. I fiorés de Màgio a Löj.
I fröcc i è mìa bù de maià per l'òm ma i ghe piàs ai ozèi che isé i àidia a sparnegài atùren. I vé a madürà 'ntra setèmber e utùer ma i rèsta sö la piànta per en bèl pó e isé i vé a reprezentà 'n elemènt importànte per l'alimentasiù dei anemài quan che l'è envéren.
-
I fiùr véscc de vizì. -
Le fòie e i fröcc gnemò madür. -
I fiùr e le fòie -
I fröcc madür
Difuziù
[Modifega | modifica 'l sorgent]El marözen se 'l tróa en pó 'n töta Euròpa, föra che 'ndèla Penìzola Ibérica centràl e meridiunàl. 'N Itàlia se 'l càta 'ndèi bósch de mut en quàze töta la penìzola. En Sardégna 'l gh'è mìa.
Ecologìa
[Modifega | modifica 'l sorgent]El marözen 'n Itàlia el crès dei 600 ai 2400 m s.l.m. Ghe despiàs mìa 'l sùl ma la vé sö bé apò a l'ómbra. El sopórta bé tat i teré acìdi che chèi calcàrei però i g'ha de éser piötòst ömecc.
Üzo
[Modifega | modifica 'l sorgent]- La vé piantàda de spés endèle pòste dei casadùr perchè i fröcc i è resercàcc de i ozèi .