Locarn

Locarn (Lucärn in del dialet de la Val Verzasca; Locarno in Italian; Liggåårasch in del walser de Busch; Luggarus in tudesch storegh) a l'è un cumün svizzer del distret de Locarno in del Canton Tesin. Al gh’ha 15 671 abitant (dato del 31 Desember 2013^[1]) e una süperfiss de 19.4 km², e al se tröva a una altitüden de 200 meter sura al livel del mar.

El cumün de Locarn a l'è tacaa ai cumün de Scona, Avegn Gordev, Cadenazz, Cügnasch-Geira, Gordora, Vertezz, Loson, Minüs, Müralt, Orzelina, Gambarögn, Tegna, Tendru-Cuntra.

L'è la 74esima cità püssee granda de la Svizzera per popolazion, la terza del Canton Tesin, dopu de Lügan e Bellinzona.

L'è la sede de un Festival cinematugrafegh che 'l se ten tüt i ann in del mes de Agost in de la Piazza Granda: el Locarno International Film Festival.

Geugrafia

Lucarnu el se tröva in sü la spunda nord del Lagh Magiur, a la fin de la Valmagia. A est se desvilüpa la Val Verzasca e, püssee in là, el pian de Magadin e la val del Tesin; a ovest inveci a gh'è la val Unsernun e i Centvai, che menen a l'Ossula.
El nücli storegh de la cità l'è quel ai pee de la Valmagia, menter la zona növa (quela di Ger de Sota, che 'l gh'ha però anca el nom ufizial de Locarno exclave) l'è püssee destacada, e la se tröva in del Pian de Magadin. La cità de Lucarnu dunca l'è traversada de düü fiüm: la Magia e 'l Tesin.
Per el sò vess inscì arent al lagh e anca ai muntagn di sò vai, Lucarnu l'è prutegiüü di clima püssee fregg: per 'sta resun, a l'è una metà turistega famusa e impurtanta. De Lucarnu pö se pò rivà in traghet de l'Italia.

Storia

Per savenn pussee, varda l'articol Storia de Locarn.

I prim insediament urganizzaa hinn de l'età del brunz (inturna al 1000 prima de Crist) e hinn testimuniaa, per esempi, di necropuli de San Iori e Sant Antoni. La necropuli de Suldün la ne dis che 'l sit l'eva bitaa anca in de l'età del fer.
Forsi giamò in del VII secul prima de Crist la vegia pupulaziun lucal (prubabilment ligür) la s'è messedada cui Lepunz (che inveci eren celtich). I ruman hinn rivaa in del segund secul prima de Crist. In del Castel de Lucarnu hinn cunservaa repert del periud ruman.
In del Mediuev Lucarnu l'è staa cuntendüü tra Cumasch e Milanes, che hinn staa quei che a la fin hann vengiüü. In del Quatercent el dumini de la cità l'è passaa a la fameja Rüsca.
Dopu avè resistüü a un assedi in del 1502-1503, la cità la finiss in di man di svizzer in del 1516. In di secui che vegnen dopu, Lucarnu l'ha patii una serie de desgrazzi, anca perchè l'eva un burgh minga tant impurtant e dunca poch cunsideraa e vütaa.
In tra el Votcent inveci la cità la turna a varì, tant l'è che in tra el 1821 e 'l 1827 la sarà anca la capital pruvisoria del növ Cantun Tesin. De là inanz, Lucarnu el vegn un sit bel impurtant e mudernu. El ciapa impuranta internaziunal in del 1925, quand che ghe vegn firmaa un trataa tra Belgi, Cecusluvachia, Francia, Germania, Italia, Pulonia e Regn Ünii.
In del 1928 el ghe vegn tacaa el cumün de Suldün (nassüü in del 1803).

El dialet

Per savenn pussee, varda l'articol Dialet lucarnes.

El dialet de Lucarnu l'è una variant del Lumbard ucidental. Respet ai parlà di paes d'inturna (püssee cunservativ), quel de Lucarnu el se vesina de bun a la koiné tisinesa e, dunca, ai dialet di cità de Belinzona e de Lügan. A bun cünt, el cunserva anmò al dì d'incö 'na quai carateristega propia.