Ilex aquifolium

Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa bresàna moderna.

Ilex aquifolium L.
occ.: àgher or.: scanfòi
Classifigazion sientífiga
Regn: Plantae SubRegn: Tracheobionta Division: Magnoliophyta Clas: Magnoliopsida Subclassa: Rosidae Ùrden: Aquifoliales Famìa: Aquifoliaceae Zèner: Ilex Spéce: I. aquifolium
Nomm binomial
Ilex aquifolium L.

L'Ilex aquifolium (en bresà: scanfòi, in milanes àgher , in comasch brüscòn), l'è 'n arbùsto o 'n àlber pesèn, che pöl rià a 6 o 7 méter de altèsa col trónc drit, 'na chiòma a fùrma piramidàl, che 'l tra fò i ràm fin de tèra e che 'l pöl rià a scampà 'nfìna a 500 agn, aisebé che de sòlit el rìa mìa a 100 agn.

Descrisiù

El g'ha la scórsa lisa per töta la vìta. En prensépe l'è d'en culùr che tìra al vért e del segónt o 'l tèrs an el ciàpa 'na tonalità grìza scüra che dòpo 'l manté per töta la vìta.

Fòie

Le sò fòie i è sèmper vérde e d'envéren le cröda mìa. I è sèmpe, le g'ha 'l gambì, i è alternàde, e le g'ha 'na fùrma a öf. Le g'ha la caraterìstica de ìga l'òrlo spinùs endèi ezemplàr zùegn e 'ndèi ràm piö bas de le piànte madüre. Le fòie dei ràm piö alcc de le piànte madüre 'nvéce le g'ha l'òrlo lis. Le scàmpa piö o méno sic agn e i è d'en bèl culùr vért löster ensìma e d'en vért che tìra piötòst al zaldì de la bànda de sóta. I è lise, löstre, sténche e scorzégne.

Fiùr

L'è 'na piànta diòica e 'ndèi ezemplàr mascc, i fiùr i vé fö a la sèa 'n grüpècc de culùr zaldì. Endèi ezemplàr fèmina, i ve fò izolàcc a en gröpècc de tré, i è picinì e i g'ha 'n culur biànc o apéna apéna ròza. I è furmàcc de quàter pétali e quàter sépali, mès tacàcc ensèma a la bàze.

Fröcc

Ram coi fröcc

I ezemplàr fèmina i fa sö 'n fröt carnùs (drùpa), de 'n culùr bèl rós löster o zalt vif. El madüra tàrde, envèrs utùer o noèmber, e 'l rèsta sö la piànta per en bèl pó, de spès per töt l'envéren. Déter gh'è 4 o 5 giandì de somésa.

Distribusiù

El scanfòi se pöl catàl endèl'Asia ucidentàl e 'n Euròpa. Ezemplar sparnegàcc se i tróa 'n particulàr endèi sotabósc de rùer o de fó. De rar el pöl rià a furmà dei boscài spès come spéce dominànta.

El g'ha bezògn de ambièncc ömecc e a l'ombréa, e per chèsta rizù se 'l tróa de sòlit endèi bósc al vac. El rìa a crèser 'nfìna a 1800 méter e sèmper en teré frèsc e mìa 'mpacàcc, mèi se silícei.

En scanfòi endèn giardì

Üzo

El scanfòi el g'ha 'n lègn bèl dür e spès. El g'ha bùne qualità per véser dopràt endèi mestér de maringù. El ciàpa bé i culùr, e per chèsto se oté de le bèle imitasiù del ébano.

Se 'l dopèra per tradisiù come ornamènt sóta Nedàl, perché en chèl perìodo lé 'l g'ha sö le balìne róse che i è i sò fröcc e perché le fòie le rèsta bèle érde e löstre per en bèl pó. Chèsto particolàr però l'è stat en dan per la spéce perché se 'n catàa de piö de chèl che 'n riàa a fas, al pónt che en sèrte zòne l'è a rés•cio de sparéser. Al dé d'encö l'è 'na spéce sóta protesiù en divèrse zòne de l'Euròpa.

El fat de ìga sö i fröcc per töt l'envéren el ghe da 'na mportànsa ecològica particolàr a chèsta piànta, perché la reprezènta 'na fónt de alimentasiù per divèrse bès•ciulìne, suratöt ozèi, che 'ndèla stagiü invernàl le g'ha póche ótre pusibilità de maià.

Per l'òm envéce i fröcc i è tòsec, perché i fa nì 'l cagòt e i fa nì de bötà sö.

Sinònim botànic

Aquifolium ilex Scop. Ilex aquifolium var. algarviensis Chodat Ilex aquifolium var. balearica (Desf.) Willk. in Willk. & Lange Ilex aquifolium var. barcinonae Pau Ilex aquifolium var. heterophyllum Rchb. Ilex aquifolium var. laetevirens Sennen

Ilex aquifolium var. lusitanica Chodat Ilex aquifolium var. senencens Gaudin Ilex balearica Desf. Ilex montserratense Sennen Ilex perado subsp. iberica (Loes.) S.Andrews Ilex perado var. iberica Loes.