Gallien
El Publi Licini Egnazi Gallien, mej conossuu cont el sòll nòmm de Gallien (Latin: Publius Licinius Egnatius Gallienus; 218-268) l'è staa on imperador roman (253-268) famos per la soa riforma de l'esercit e per el sò valor in guera. L'è andaa sù al poder insema al pader Valerian in del 253 e quand quest chì l'è staa ciapaa in batalia di Persian l'è restaa l'unich imperador finna a la mòrt. Duranta el sò regn gh'hinn staa dò secession (l'Imperi di Gali e 'l Regn de Palmira) e on gran numer de usurpador.
La vita
[Modifega | modifica 'l sorgent]Salida al poder
[Modifega | modifica 'l sorgent]Voeuna di magior font biografegh de la vita del Gallien a l'è l'Historia Augusta, che però l'è ostil al sò lavorà perchè la gh'ha el pont de vista del Senaa roman, el tradizional avversari de tucc i imperador.
El Gallien l'è nasuu in del 218 del Valerian (member de la class senatòria) e de la Egnazia Mariniana. Prima del 242 l'ha sposaa la Cornelia Salonina, de la qual el gh'ha avuu almen trii fioeu (Corneli Valerian ciamaa di vòlt anca Valerian II, Corneli Salonin, Ignazi Marinian).
Quand el pader l'è diventaa imperador, el Senaa l'è staa content, perchè a l'era vun de lor, e donca el gh'ha minga avuu di problema a nomenàll Ceser. De fatt, on fracch de imperador gh'aveven l'abituden ad vess insema sul trònn cont el pròpri fioeu, in del III secol. I duu imperador s'hinn dividuu i loeugh de governà: al Valerian l'Orient, al Gallien l'Occident.
La difesa di confin ocidentai
[Modifega | modifica 'l sorgent]El pericol magior a òvest l'era la continua imigrazion di tribuu germanegh di sò terr drent a l'Imperi. Tra 'sti pòpul gh'eren i Franch, i Alemann e i Marcomann. El Gallien l'è reussii, in di primm agn, a difend el confin grazie ai fortificazion ch l'ha faa sù a Trevir e Colònia. Ma in del 257-258 i invasion hinn diventaa pusee pericolos: i Franch hinn rivaa finna a la Spagna (Tarragona) e i Alemann finna a Milan. Tutt e dò i tribuu hinn staa sconfigiuu, ma intrattant el general Ingenuo, comandat di soldaa in Panònia e Mesia, el s'era rebelaa. Gallien però l'è riessii a batt anca lù, e l'istess l'ha faa cont el sò successor, el Regalian.
Per evità alter invasion germanegh, l'ha ciapaa come concubina la tôsa del re di Marcomann (ciamada Pipa), che hinn diventaa donca leaa de Roma.
Conseguenz de la mòrt del Valerian
[Modifega | modifica 'l sorgent]La mòrt del pader in Orient l'è staa on avveniment assee important sia per el Gallien che per tutt l'Imperi. De fatt, i nemis di Roman hann pensaa de podè tacà l'Imperi senza tròpp problema, e i provinz al confin hann nomenaa imperador di usurpador per garantìss ona presenza imperial. L'è staa inscì che hinn nasuu l'Imperi di Gali a òvest e 'l Regn de Palmira a est, senza cuntà el tentativ di Macrian de ciapaa tutt l'Imperi.
Prima de tutt el Gallien, l'unich ver imperador, el gh'ha avuu de batt el general Pòstum, che 'l comandava i soldaa del Reno quand che 'l Gallien el combateva l'Ingenuo. El Pòstum l'è riessii a fà massà el fioeu de l'imperador Corneli Salonin e 'l prefett del pretòri Silvan, ma l'ha minga voruu espandes oltra a la Galia. El Gallien l'ha poduu nò ciappà i territòri perduu in Occident.
I soldaa in Orient, dòpo la mòrt del Valerian, aveven elegiuu imperador i fioeu del Macrian Magior, Macrian Minor e Quiee. I Macrian, iutaa del prefett Balista, hann provaa a batt el Gallien, ma hinn staa faa foeura in d'ona batalia in Tracia, menter el Quiee l'è staa casciaa via del trònn del re de Palmira Odenaa.
La mòrt
[Modifega | modifica 'l sorgent]In del 268 el Gallien l'ha batuu ona part di Gòtt che aveven tacaa l'Imperi, ma el gh'ha avuu de tornà indree in Italia perchè el sò general Aureol (quell che l'aveva vingiuu i duu Macrian) el s'era rebelaa, sperand in d'on aiutt del Pòstum. El Gallien l'ha sconfigiuu in su l'Ada e l'ha assediaa a Milan. Chì però l'è staa faa foeura in d'ona congiura, a la qual fòrsi l'era minga forest el sò successor, el Claudi II. Per vorè quest chì el Senaa l'ha faa diventà on dio.
La soa politega
[Modifega | modifica 'l sorgent]Vers i Cristian
[Modifega | modifica 'l sorgent]L'Eusebi de Cesarea el dis che 'l Gallien l'è staa tolerant. De fatt, al contrari del pader, che l'aveva perseguitaa i Cristian, el Gallien l'ha conceduu la libertaa de cult, remagnuda finna al regn del Dioclezian.
L'esercit
[Modifega | modifica 'l sorgent]Finna a quel moment la difesa de l'Imperi l'era basada de ona longa linea statega de soldaa miss ai confin de l'Imperi. Ma el Gallien l'ha vist che l'era minga ona bona tecnega per difend l'Imperi, e i repetuu invasion barbaregh l'aveven confermaa. Donca l'ha adotaa ona strategia giamò doprada duranta el sò secol ma mai renduda offizial: quela de creà di còrp militar de riserva (ciamaa in latin comitatenses) che fudessen pront a rivà depertutt in cas de pericol. La magior part de sti soldaa eren di cavalier, pròpri per quistion de velocitaa.
I generai che comandaven sti riserv gh'aveven traj man on gran poder, e l'è minga on cas che di imperador futur come el Claudi II ò l'Aurelian fudessen pròpri di comandant di comitatenses primma de salì al trònn.
La cultura
[Modifega | modifica 'l sorgent]El period duranta el qual el Gallien l'ha governaa deperlù (260-268) l'è staa anca on'etaa de art e cultura. L'è staa pròpri in sti agn che l'è nassuda la filosofia del Neoplatonism (el fondator de la qual, el Plotin, l'era anca on amis de la còppia imperial). El Gallien l'ha anca renovaa i ligamm con la cultura greca, e de fatt l'è staa nomenaa arcont epònim de Aten e iniziaa ai mystéria de Demetra a Elèusi.
Bibliografia
[Modifega | modifica 'l sorgent]- De Blois, Lukas, The Policy of the Emperor Galienus, Brill Academic Publishers, 1976, ISBN 90-04-04508-2
- Weigel, Richard, "Valerian (A.D. 253-260) and Gallienus (A.D. 253-268)", De Imperatoribus Romanis