Crèma

De Wikipedia



Cremasch Quest articul chì l'è scriìt in lumbart, grafia cremàsca.



Crèma
Comun
Crèma - Stema
Crèma - Sœmeanza
Crèma - Sœmeanza
Dats aministrativ
Nom ofiçal Crema
Stat Itàlia
Rejon Lumbardía
Provinça Provincia de Cremuna
Capolœg Crema
Politega
Sindeg
Orgen lejislativ Consili comunal
Territore
Coordinade 45°22′N 9°41′E / 45.366667°N 9.683333°E45.366667; 9.683333
OSM 44777
Voltituden 79 m s.l.m
Superfix 34 km²
Abitants 33 786 ab.
(1º genar 2023)
Densitaa 993.71 ab./km²
Confin Cremusà, Campagnóla, Pianénch, Risénch, Fanénch, Izà, Madignà, Riólta Grasa, Caergnàniga, Céf, Bagnól e Trescùr
Fus orari UTC+01:00 e UTC+02:00
Varie
Prefiss 0373
Codex postal 26013
Sigla autom. CR
Codex ISTAT 019035
Codex catastal D142
Sant protetor San Pantalin
Cl. climatega
Cl. sismega
Localizazion
Crèma - Localizazion
Crèma - Localizazion
Sit istituzional


Crèma (Crema in Italià e Latì; Krem in Tudèsch) l’è 'na cità da 34 371 abitàncc (dàto del Desember 2015[1]) da la Pruincia da Cremuna.

Stòria[Modifega | modifica 'l sorgent]

Par che Crèma la sìes nasìda 'n da i témp di Lungubard, 'n dal 600 dòpo Gesö. Al sò nóm 'l vègn pròpi da 'na paròla lungubarda, "crèm" che la 'ól dì "dòs". 'Na tradisiù la disarès che la cità l'è nasìda al 15 d'agóst dal 570, quand le persune che le stàa sö l'isola Mòsa (o Isola Fulcheria) i è scapade so 'n dòs vizì 'l Sère. 'L capo da chèste persune 'l sa ciamàa Creméte, cunt da Palàs. Gh'è pò 'n ipotesi che la parla dala fundasiù che l'e stacia 'n dal 400, quand Milà l'era la capitàl da l'Impero Rumà ucidental. Gh'è po' 'n ótre stüde che 'l dìs che ché i stàa i cèlti, o magari i etruschi.

La pröma carta che la parla da Crèma però l'è dal méla e la dis che Crèma l'è 'na tèra che la partenìa ai Cunt da Camisà. Dòpo gh'è ignìt Bunifas da Tuscana e la sò fióla Matilda. 'N dal 1098 Matilda regala Crèma al Vèscof da Cremuna.

'N dal 1159, dopo che Crèma la sa aleàda con Milà e mia con Cremuna, la cità l'è stacia sbatìda zó dal Barbarósa, che 'l g'ha pò tacat fóch. L'asédio l'è stacc própe bröt: i tudèsch i g'ha pò tacat via dèle persune cremasche a le sò machine e tante persune i è mòrte.

'N dal 1185 gh'è ignìt la Pace da Custansa e la cità l'è stacia trada sö amò. Crèma la dienta 'n Libero Cümü e i gh'a facc da nóf le müra, i fòs e l pòrte (1199). 'N dal 1200 i gh'a tirat sö po' al Dòm e al palàs cümünal.

Crèma 'n dal 1335 la diènta pusés da Gian Galeas Viscunt. 'N chèi agn che (1361) sa ricorda pò la pèste. Tra al 1405 e 'l 1423 Crèma la diènta Signoria da la familia Benzuna. Dòpo Crèma la diénta amò pusès di Viscunt e 'nfine, 'n dal 1449, l'è 'n pusès da la Repüblica da Venesia.

Quanta Crèma l'è dientada 'na pruincia da la Repüblica da Venesia l'ecunumia l'è fiurida e i gh'a facc sü da nóf le müra, al palas cümünal e'l Palas di Nudar, che adès l'è dientat al Palas dal Vescof. 'N dal 1490 i ga tirat sö 'l Santüre da Santa Maréa e 'n dal 1580 i gh'a facc pò la Diocesi.

'N dal 1797 la finès la Repüblica da Venesia e 'n cità i vé i francés. 'N dal 1814 'l finés l'impero da Napuliù Bunapàrt e i ria i striaci e la vè facia la pruincia da Crèma e Lód.

'N dal 1861 Crèma la diènta italiana.

Sìmboi[Modifega | modifica 'l sorgent]

Per savenn pussee, varda l'articol Stèma de Crèma.

Evulusiù demogràfica[Modifega | modifica 'l sorgent]

L'andamènt del nömer de abitàncc l'è mustràt in de la tabela ché sóta:

Abitant censid

Monümènt[Modifega | modifica 'l sorgent]

Piasa dal Dòm[Modifega | modifica 'l sorgent]

Le cése[Modifega | modifica 'l sorgent]

Palàs[Modifega | modifica 'l sorgent]

  • Palàs di Benzù (1627) (adès gh'è déte la Bibliotéca).
  • Palàs di Maràs (1422).
  • Palàs di Benzù (1504).
  • Al vècc Palàs dal Munt da Pietà (1569).
  • Palàs Cumpustèla (1585).
  • Palàs di Vimercàt. (1602).
  • Palàs di Fòia (1650).
  • Palàs di Zurla (metà dal '600).
  • Palàs di Crüèi (1663).
  • Palàs di Bundént (sö la fine dal '600).
  • Palàs di Vimercat-Zurla (pröma dal 1685).
  • Palàs di Prèmol (sö la fine dal '600).
  • Palàs di Buns (1710).
  • Palàs di Tèrni (1711).
  • Palàs di Albergù (1756).
  • Palàs di Vailàt (1840).



Fére e fèste[Modifega | modifica 'l sorgent]

Al 2 da febràr gh'è la Madòna da la Serióla 'n du i sa benedés le candéle. Sö la fine da mars visì al santüare da Santa Maréa gh'è la féra. Al 10 da giögn sa fà la fèsta a San Pantigliù, co la procesiù. 'N da la metà d'agost gh'è la "turtelada", 'n du sa mangia i turtèi. A setémbre gh'è la sagra da la bertulina. La sera dal 12 da dicémbre gh'è la féra da Santa Lüséa, cò le bancarèle 'n Piasa dal Dòm. Dala metà da dicémbre a la fine da genàr gh'è 'l presepio di Sabiù.

La cüsina[Modifega | modifica 'l sorgent]

Töcc i cunós i turtèi: i ga 'l ripié duls e per fai i dróa i amarècc, le üghète, i mentì e 'l mustasì. Gh'è pò 'l salva, che l'è 'n furmài che l'è facc da chèste bande che. Sa parla pò da la spongarda e dala bertulina, che l'è facia co l'öa mericana. Quand gh'è 'l carneàl sa fa i chisói (o chisulì), fai sö co 'l limù, 'l póm e 'l strüt.

Pagine tacade[Modifega | modifica 'l sorgent]

Riferimèncc[Modifega | modifica 'l sorgent]

  1. Statìstiche demogràfiche ISTAT. Statìstiche sö la popolasiù del Istitùto Nasiunàl de Statìstica relatìve al 31 de Dezember 2015.