Carneàl cremàsch
Al Carneàl Cremàsch (an italià: Carnevale cremasco) l'è na sfilàda che sa tègn töcc i agn a Crèma.
Storia[Modifega | modifica 'l sorgent]
Dal 1400 al 1800[Modifega | modifica 'l sorgent]
Al pàr che al sa cuminciàt a festegià al carneàl dòpo che Crema l'è dientàda 'na pruìncia da Venesia, dòpo al 1449. Al scritùr da stòria Piéro Tèrni al scrìf da 'na sfilàda co' le màschere che la sa tegnìda an dal 1493, co' i car decuràt e bagài traistìt cumè i re Magi e i pianèt[1]. Sa pàrla pò dal carneàl dal 1523, quand al Tèrni ricòrda amò fèste, bài e mangiàde an da le famée e fra i nòbei.
I éra mìà però fèste tant seréne: argü che i sa traistìa i éra delinquéncc e le aütorità i éra preocüpàde. An dal 1661 al scritùr Ludovico Canobio al diźìa bé dal pudestà Francesco Cappello perchè le fèste da carneàl i éra pasàde sénsa che nisü l'éra mòrt o ferìt co' 'l curtèl[2].
E amò an dal 1681 sa discütìa se al carneàl l'éra da cristià, e sa censüràa i bài, pò chèi priacc, perchè sa pensàà che i éra mia timuràt dal Signùr e cé festegiàa l'éra mia unèst[2].
An dal vótcent[Modifega | modifica 'l sorgent]
Dopo che a la fine dal 1700 gh'éra pö la Repöblica da Venèsia al carneàl al regredés, sia per i càmbe di guèrni an da i pröm agn dal 1800, sia perchè, dòpo, al guèrno da l'Austria l'éra pütòst aütoritàre[3].
Anche dòpo che l'è nasìda l'Italia sa festegiàa mia tànt al carneàl: per pudì girà mascheràcc gh'éra da 'ìga al permès da la Questüra[3].
Gh'è da aspetà al 1879: dòpo che i gh'a fundàt an cumitàt i g'a cuminciàt amò a fà da le sfilàde che i è 'nacie 'nancc fin a la guèra dal quìndes[3].
An dal 1900[Modifega | modifica 'l sorgent]
An dal 1916 l'éra la Prefetüra che la scunsigliàa da festegià perchè gh'éra la guèra e isé al carneàl l'è stacc abandunàt fin al 1927.
Quand i cumandàa i fasisti gh'éra da sta aténte: nisü pudìa mia 'nda 'n gìr mascheràt an per lü, ma apéna con di ótre persùne e biźögnàa pröma dìl a l'aütorità; e sa pudìa mia tó 'n gìr i guernànc. Le sfilàde le fàa prupagànda a l'impére, a Roma o a l'autarchìa e, töt al pö, 'l spòrt[4][5][6].
Dopo la guèra dal 1940-1945 al carneàl al rinàs an dal 1953 per la 'uluntà dal «Comitato Pro Crema» sa urganiźàa sfilàde e càr che i fàa 'ègn a Crèma mière da persùne, a ardà le sümeànse di chi tèmp là.
Sa rapresentàa i ciclìsti (Coppi-Bartali), le pröme màchine che le nàa an cél, la televiziù.
Dòpo al 1959 al carneàl al vé deźmentegàt perché i tèmp i è càmbiacc: la źént la cumìnciàa a 'iga le màchine per 'ndà an gìr, l'è nasìda la televiziù, per i gióen i dèrvia le balére; gh'éra nasìt ótre interès e sa festègiàa apéna an da le famée. E dopo al 1970 rìàa al témp da l'«austerity» e an da le cità gh'éra la pùra di atentàcc, isé gh'éra mia 'òia da festegià, po' 'n da le cità püsé picène[7].
Dal 1985 fin ad ancó[Modifega | modifica 'l sorgent]
An dal 1985 argöne asuciasiù (GTA, Bar Fiori, Gruppo Sportivo Olimpia, Gruppo dei Pantelù, Gruppo Carnaval of Humor), süpurtàde da la Radio Antenna 5, le g'a fundàt an Cumitàt per ripristinà al Carneàl da Crèma. I è cuminciade amò, isé, le sfilàde co' i car ansèma a maźnàde da persùne (scóle, scóle da bal, uratóre, asuciasiù). La prupòsta l'è piaźìda söbet a la źént e da alùra i'è sémpre ignìde tànte persùne[8].
Per la sicürèsa, an dal 1993 la sfilàda an mèź a Crèma l'è stàcia abandunàda e adès sa fa an itineràre seràt atùrne a Porta Umbrià[9].
An dal 2016, an dal trentésem aniversàre dal “nóf” Carneàl Cremàsch l'è 'ignìt fóra an lébre 'intitulàt “La passione della maschera” (La pasiù da la màschera) sö la prupòsta dal “Centro Ricerca Alfredo Galmozzi” e dal “Gruppo antropologico cremasco”; al lébre cürat da Nino Antonaccio e Walter Venchiarutti al pàrla mia apéna da la stória, l'alegréa e 'l dièrtimént, ma l'è po' 'n stüde sö la filuźuféa dal carneàl.
Ancò gh'è an capanù 'n du i car i vé cüstrüit e le sfilàde, se pióf mia, le sa tègn le ültime tri dumìniche dal témp dal carneàl.
La màschera cremasca[Modifega | modifica 'l sorgent]
Calmént che sa tegnìa al carneàl dal 1955 i sbatìa fóra an cuncùrs per inventà 'na maschera cremàsca. Al vinzìa Paolo Risari, an ustér tant cunusìt, co' 'l so Gagèt co' 'l sò uchèt.
Al Gagèt (gàgio, cuntadì) al vé da la campàgna per 'ndà al mercàt da Crèma. Al pòrta an vistìt scapàt da la fèsta, scalfarocc biànch e rós, i saculòcc, al capèl con an bindèl culuràt, e 'na cucàrda. Al g'a an mà 'na curbèla e sö l'òtre bras al tègn 'an cèst co i uchècc.
Al Gagèt al dérf sémpre le sfilade dal carneàl da Crèma.
Al “Centro Ricerca Alfredo Galmozzi” an dal 2016 al g'à giràt an docümentàre sö la màschera da Crema, sóta la diresiù da Gabriele Garsia Pavesi[11].
An cüzina[Modifega | modifica 'l sorgent]
An dal témp dal carneàl sa prepàra i chisulì.
Riferimencc[Modifega | modifica 'l sorgent]
- ↑ Venchiarutti, p. 41
- ↑ 2,0 2,1 Venchiarutti, p. 45
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Venchiarutti, p. 41
- ↑ Venchiarutti, p. 49
- ↑ Venchiarutti, p. 52
- ↑ Venchiarutti, p. 54
- ↑ Venchiarutti, p. 58
- ↑ Venchiarutti, p. 73
- ↑ Venchiarutti, p. 75
- ↑ Venchiarutti, p. 45 e segg.
- ↑ MASCHERA DI CREMA [DOCU-FILM. URL consultad in data 21 novembre 2020.
Lébre[Modifega | modifica 'l sorgent]
- Walter Venchiarutti, Il carnevale cremasco ieri e oggi, Crema, Leva artigrafiche, 1997.
- Nino Antonaccio, Il figlio del Gagèt. Gianni Risari ricorda suo padre in La passione in maschera, Castelleone, Centro Ricerca “Alfredo Galmozzi", 1997.
Prugèt[Modifega | modifica 'l sorgent]
Wikimedia Commons el gh'ha dent imagin o alter archivi su Carneàl cremàsch
Pagine tacàde[Modifega | modifica 'l sorgent]
Pagine da fóra[Modifega | modifica 'l sorgent]
- Carnevale Cremasco
- L'archìf dal «Centro di Ricerca Galmozzi»
- Foto dal Carnevale di Crema 2011. URL consultad in data 31 agosto 2011. (arqiviad de l'url orijenal in data 4 marzo 2016)