Bologna

De Wikipedia
Lombard Quell articol qì l'è scrivud in Lombard, cond l'ortografia Scriver Lombard.
Bologna
Comun
Bologna - Bandera Bologna - Stema
(detai)
Libertas
Bologna - Sœmeanza
Bologna - Sœmeanza
Dats aministrativ
Nom ofiçal Bologna
Stat Italia
Rejon Emilia-Romagna
Provinça Cità metropolitana de Bologna
Lengue ofiçai italian
Oltre lengue emilian
Politega
Sindeg Matteo Lepore
(2021)
Orgen lejislativ Consiglio Comunale di Bologna
Territore
Coordinade 44°29′38″N 11°20′34″E / 44.493889°N 11.342778°E44.493889; 11.342778
OSM 43172
Voltituden 54 m s.l.m
Superfix 140,86 km²
Abitants 387 971 ab.
(1º genar 2023)
Densitaa 2754.3 ab./km²
Confin Calderara, Casalecc, Castenas, Pianor, El Sass, Zoeula Predosa, Anzoeula, Castel Masgior, Granaroeul, San Lazer
Fus orari UTC+01:00 e UTC+02:00
Varie
Prefiss 051
Codex postal 40121, 40122, 40123, 40124, 40125, 40126, 40127, 40128, 40129, 40131, 40132, 40133, 40134, 40135, 40136, 40137, 40138, 40139 e 40141
Sigla autom. B
Codex ISTAT 037006
Codex catastal A944
Festa 4 de ociover
Sant protetor San Petroni
Cl. climatega
Cl. sismega
Localizazion
Bologna - Localizazion
Bologna - Localizazion
Sit istituzional

Bologna (Bulåggna in emilian bolognes; Buloagna in koiné emiliana; Bologna in italian; Bononia in latin; Bologne in franzes) a l'è la citaa pussee importanta e pussee granda de l'Emilia, e capital de la region italiana de l'Emilia-Romagna, coma de la citaa metropolitana cond el nom compagn, e la se cata in de la Bassa Padana a i pee di Monts Pennin.

La g'ha 392 472 abitant, e la se spantega par 140,86 km². El so sindeg a l'è el Matteo Lepore, del Partid Democrateg, del 2021.

El nom[Modifega | modifica 'l sorgent]

A someia che el nom el vegna de 'na popolazion celtega de la zona, i Boii, de lì el nom de Bononia. El nom antig de la citaa l'era Felsina, del popol etrusc padan che a ge viveva prima di celt. Ancamò, i abitants de Bologna se pœlen ciamar bolognes coma anca, in italian, felsinei.

Storia[Modifega | modifica 'l sorgent]

Felsina etrusca[Modifega | modifica 'l sorgent]

Bologna a l'è staita fondada cond el nom de Felzna de i Etrusc, na popolazion de lengua pre-indoeuropea che la se catava in del principi in Toscana, ma che la s'è pœ trada anc intorna a la Padania. La data de fondazion la po vesser el 534 prima de Crist.

L'ariv di Boii[Modifega | modifica 'l sorgent]

Ind el 300 p.d.C., hin vegnid di celteg de lengua galla, ciamad Boii: i g'han inscambiad el nom de Felzna a’n quaicoss coma Bononia, ma a sa po vesser miga sigur perqè a g'hem domà font romane in sul nom gall de la citaa. El period celteg a l'è stad important fiss per el desvilup de qella qe, anc de pœ de la romanizazion e di influss jermaneg, a l'è divintada la lengua emiliana.

Bononia romana[Modifega | modifica 'l sorgent]

In del 189 p.d.C. el center a l'è stait conquistad de i Roman. In duu agn, quand che i g'han finid de far su la nœva Via Emilia, Bononia a l'era dree a transformar-s in de na citaa de prum pian in de la Volt’Italia romana.

In del 88 p.d.C. Roma l'ha traita su a municipi roman, e la citaa la g'hiva ses card e vot decuman, con tra i 12 000 e i 30 000 abitant.

Cond el passar del temp, Bologna a l'era vegnuda de fœra coma la segonda citaa pussee granda d'Italia de pœ de Roma; e el Pomponi Mela l'hiva mituda insema ai cinc opulentissimae (pussee riqe) citaa d'Italia.

Debass a l’imperador Claudi, Bologna l'ha havud on gran fœg; cond el Neron la citaa a l'è staita faita su anmò, in del segond segol d.d.C.

Volta età de mez[Modifega | modifica 'l sorgent]

Despœ d’on segol de disgrazie, Bologna l'è tornada a vesser importanta in del 400 d.d.C. cond el vescov Petroni, qe l'ha fait su la giesa de San Steven.

A la fin de l'Imper Roman, a l'era na citaa de frontera con l'Esarcad de Romagna, qest utem debass di Bizantin.

In del 728 i hin vegnid jò i Longobard, cond el so re Liutprand, q’el g'ha fait su el Regn Longobard. Ind el period longobard a Bologna a l'è staita faita su l'adizion longobarda, na nœva contrada arent a la giesa de San Steven, indoa, ind el 786, a g'era stait anca el Carlomagn.

Jeografia[Modifega | modifica 'l sorgent]

Quarter[Modifega | modifica 'l sorgent]

Bologna la se spartiss ministrativament in quarter, qe, cond el passar di agn, hin staits jontads insema o cambiad de nom.

Mapa di quarter de Bologna in fra el 1966 e’l 1986

Sport[Modifega | modifica 'l sorgent]

Insegna del Bologna FC 1909.

Folball[Modifega | modifica 'l sorgent]

La pussee importanta squadra de folbal de la citaa a l'è el Bologna Football Club 1909: con 12 titol nazionai (7 scudets, 2 campionads de Serie B, 2 Cope Italia e 1 titol de campionad Volt’Italia), a l'è vœna di squader pussee titolade del paies.

Ballacavagn[Modifega | modifica 'l sorgent]

Bologna a l'è na citaa anca famosa per la Virtus Bologna e la Fortitudo, do di squader de ballacavagn pussee cognossude d'Italia.

De veder[Modifega | modifica 'l sorgent]

La Basilega de San Petroni, la quinta giexa catolega pussee granda del mond.
  1. Bologna a l'è la citaa di porteg dejà qe a g'è pu o manc 38 qilometer de porteg, qe i hin isquas tuts in de la citaa vegia e medievai.
  2. La basilega de San Petroni con la so façada restada a mez, un toc in marm e l'olter toc de preda.
  3. I torr del Mediev che g'hin anmò a enn derset, anca se na vœlta i g'eren de vesser almanc na centinera: i do pussee important hin la torr di Asinei e la Garisenda, faite su tra 'l 1109 e 'l 1119. I do torr hin miga drice ma i pend tute e do, qella di Asinei la sbiessa de 1 meter e 23 gei, la Garisenda adritura de 3 meter e 22 gei. La Garisenda a l'è stada nomenada pœ del Dant Liger ind la so Divina Comedia (inferen, XXXI, 136-140).
  4. A Bologna la g'è la plussee vegia universitaa d'Europa, fondada ind el 1088.

Ligam de fœra[Modifega | modifica 'l sorgent]

Sit del comun