Via Làtea
|
|
Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa orientàl unificàda. |
La Vìa Làtea l’è la galàsia 'ndó che se tróa pò a la Tèra, 'l Sul e 'l sò sistéma de pianécc. L'è öna galàsia a spiràl, cioè fàcia da ü cör de 'ndóe i part i bras ispiralàcc con andamét logarìtmich. De nòcc se gh'è mia la Löna e se gh'è mia tàte lùci 'mpése, l'è mia malfà èdela in del cél che la sömèa öna bànda lüminùza biancàstra in del cél nìgher, dezà che l'è 'l tòch de cél indó che gh'è piö stèle. Chèsta bànda lüminùza l'è stàda ciamàda a leèl popolàr col nòm de Stàda de San Giàcom. Per en oservadùr che stà sö la tèra la par del culùr del lacc e l'è per chèsto che in tàte lèngue l'è ciamàda via del lacc e 'l nòm istès de "galàsia" 'l vé dal gréch antìch Γαλαξίας che 'l völ dì de lacc.
La Via Làtea insèma a la Galàsia de Andròmeda, a la Galàsia del Triàngol e a öna sinquantìna de galàsie nàne, 'mpó ligàde per gravitasiù a i prìme trì e 'mpó libére de möes desperlùre, töte metìde 'nsèma i fà sö 'l Ròs Locàl, nòm dovràt per la prìma ólta in del 1936 dal Edwin Hubble per intènt ü ròs o ün insèma de nebulùze o de galàsie sparnegàde in del ispàsio öt.
Ol disch stelàr de la Via Làtea 'l gh'avrès de 'ndà da i 70.000 a 100.000 agn lüce de diàmeter e 'l gh'àvrès de ès ölt 1.000 agn lüce, e in de la Via Làtea ol Sul 'l sarès a 26.000 agn lüce dal cör de la galàsia e a 20 agn lüce sóta 'l lièl del equatùr galatìch. Adóma 'n de la nòsta galàsia ghe sarès da 100 a 400 miliàrcc de stèle.