An lüce
|
|
Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa orientàl unificàda. |
L’an lüce, a diferènsa de chèl che ‘l pöl fà crèt ol nòm “an”, l’è öna ünità de mizüra de longhèsa e mia de tép e l’è, per ès piö precìs, la stràda che la lüce la ghe rià a fà ‘n d’ün an de tép in del ispàsio öt.
Dezà che la lüce la viàgia ‘n del vöt a 299.792.458 méter al segónt, cioè quàze 300.000 km al segónt, in d’ün an la ghe rià a fà 9.461 miliàrcc de km. Ün an lüce l’è lónch 9.461 miliàrcc de km e l’è öna ünità de mizüra che l’è dovràda adóma ‘n astronomìa sura de töt per i còrp celès-cc che i è fò dal sistéma sulàr, dezà che chèsta mizüra l’è tròp grànda per ès dovràda in di óter ragiunà di òmegn, de fati per rià a fà ün an lüce ghe sarès de ‘ndà dal sul a la Tèra per 63.241 ólte.
Al contràre in del ispàsio l’an lüce l’ diènta ‘nfìna picinì, de fati se la stèla piö vizìna a la tèra, che la se ciàma Proxima Centauri, l’è a 4,2 agn lüce, l’è normàl per i astrònomi parlà de miliù e pò ach de miliàrcc de agn lüce ad ezèmpe adóma la Stràda de San Giàcom la gh'avrès ü diàmeter che 'l và da 70.000 a 100.000 agn lüce.
Cóme m’à zamò dicc l’an lüce l’è mia öna ünità de mizüra del tép, ‘n tóte i manére la ghe permèt però de “viagà ‘ndré” ‘n del tép, dezà che l’ ghe pórta a ragiùna bé sö la velocità de la lüce che l’è pròpe granda adóma se m’ragiùna col có del òm, ma che l’è pròpe picinìna se ‘m pènsa a quat l’è grant l’ünièrs. De fati, se cóme m’à dicc la Proxima Centauri l’è metìda a 4,2 agn lüce de nóter, la lüce che l’è dré a sprigiunàs adès sö sö la stèla la ghe tegnerà 4,2 agn a rià ‘nfìna a la tèra, cioè ghe sarà bizògn de spetà 4,2 agn per vèdela; alùra chèl che l’ söcet ‘n chèsto momènt sö la Pròxima Centauri me l’ vederà adóma tra 4,2 agn, menimà se de nòcc m’ gh’è àrda sö ‘n cél a chèsta stèla me la ét cóme l’éra 4,2 agn fà. Con chèsto ragiunamèt m’ pöl “turnà ‘ndré” ‘n del tép per miliù e miliàrcc de agn, de fati se m’vàrda i galàsie e i elemèncc celès-cc piö de luntà de nóter che i stà a miliù o miliàrcc de agn lüce, mi ét come i éra miliù o miliàrcc de agn fà, me èt che céra ch’i gh’éra miliù o miliàrcc de agn fà.
Ótre mizüre astronòmeghe
[Modifega | modifica 'l sorgent]Insèma a l’an lüce i astrònomi i dóvra ach ol Parsec che l’ compàgn de 3,26 agn lüce.