Pòrta Umbrià
La Pòrta Umbrià (an italià Porta Ombriano), l'è 'na pòrta da Crèma.
Stòria[Modifega | modifica 'l sorgent]
Ai princépe dal mélavòtcént la pòrta l'éra amò la stèsa cüstrüida a la fine dal mélaquatreźént, quanta i gh'ia tiràt sö le müra nóe an dal 1488[1] con 'na mèźa tór e dó tór antréghe da bànda[2].
Quand gh'éra la Repöblica da Venésia la pòrta l'era querciada d'an reélì am pó tund[3]. E püsé da fóra g'éra 'na strütüra a fùrma da còrgne che la riàa pütòst viźì al Treacù[3]. An mès ga n'éra amò öna am pó sutràda, l'éra an prugèt da l'ingegnèr militàr Francèsch Tansì[3].
Al guèrno da la Repöblica Cisalpina stabilìà an dal 1803 che Crèma l'éra «cità 'èrta» e i cuminciàa a smantelà le so diféźe[1], isé nel 1804[4] i ciamàa l'architèt cremunìs Faustino Rodi per ristrütürà la pòrta.
Al Rodi – che l'éra bèa a Crèma per an sò prugèt, an punt nóf söl Treacù – al pensàa che la pórta l'era töta malàndada e tròp picèna e l'erà mèi sbàtela źó e fan sö öna nóa cumè dòpo i g'a facc, con a le so bànde i caźèi dal dàse[1]. L'è mia finìda ché: i cüstrüia pò an tüchel da stràda drécia fin al Treacù[1] (ancó la sa ciàma via Repóblica), i sbatìa źó i reélì e al tèrapié, i creàa an piasàl e i spustàa al fusàt püsé viźì a le müra[5].
Sa furmàa isé 'na viźüàl che dal punt dal Treacù la riàa a la pòrta e fin déte la cità[5].
An da i pröm agn dal nófcént i abulìa i dàse, isé an dal 1919 i sbatìa zó i caźèi e la pòrta l'è stàcia am per lé cuma sa 'èd amò adès[6].
Architetüra[Modifega | modifica 'l sorgent]
La pòrta la sa tróa an da la bànda da séra da la piàsa Giuàn XXIII.
L'è 'n arc triunfàl: da fóra gh'è 'n pronào con dó culùne che le tègn an furnés a fùrma da triàngol; le bànde i è a bögnàt con dó néce e dó böst[5].
Pò da déte gh'è dó culùne, al furnés e la bànde a bögnat, ma gh'è mia le néce. Söl curniźù gh'è al stèma da la cità[6]. L'aparénsa l'è chèla am pó rinasimentàl che la ricòrda le architetüre da Giulio Romano o dal Paladio[6].
I böst e al stèma[Modifega | modifica 'l sorgent]
I dó böst i è an màrmor da Butizì e i è püsé 'ecc da la pòrta, fórse i vé da 'n quai palàs[7]; al sèm mia ci i è le du persùne ma l'aparénsa la fa pensà che i böst i è stacc facc a la fine dal mélacin'cént[7].
Al böst so la bànda 'nvèrsa
Al böst so la bànda 'ndrécia
Al stèma che sa tróa söl curniźù, l'è 'na scültüra an màrmor da Butiźì che la g'a an mès al stèma da Crèma che al pògia sùra an résol; da bànda le gh'è dó figüre che fórse, le vól rapresentà la pas e l'abundànsa[7]. La par fàcia a la fine dal mélasètcént ma al sèm mia ci l'è stacc a fàla[7].
Riferiméncc[Modifega | modifica 'l sorgent]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Morandi, p. 70
- ↑ Venchiarutti, p. 17
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Filippo Verneda, Relatione della città di Crema, 15 da aprìl 1683, Bibliotéca cümünal da Treìs
- ↑ Ermentini/Ceserani, p. 157
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Morandi, p. 72
- ↑ 6,0 6,1 6,2 Ermentini/Ceserani, p. 160
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 Ermentini/Ceserani, p. 163
Lébre[Modifega | modifica 'l sorgent]
- Mariella Morandi, Porta Serio e Porta Ombriano an dal lébre Insula Fulcheria, Crèma, Leva Artigrafiche, 1991.
- Ermentini/Ceserani, Crema, Piazza Duomo e le porte della città, Crèma, Leva Artigrafiche, 1993.
- Stefano Tosato, Fortezze veneziane dall'Adda all'Egeo. Le difese della Repubblica di Venezia nei disegni della Biblioteca Comunale di Treviso (secoli XVI-XVIII), Venésia, Marco Polo System g.e.i.e, 2014.
- Walter Venchiarutti, Le mura venete: storia e funzioni an dal lébre Le mura di Crema, 2015.