L'albero degli zoccoli

Quel articul chì l'è scrivüü in Lumbard, cun l'urtugrafia insübrica ünificada.

L'albero degli zoccoli

{{{caption}}}
{{{titul uriginal}}}
Diretur	Ermanno Olmi
Prudutur	Enrico Tovaglieri
Scrivüü da	Ermanno Olmi
Prutagunista	Luigi Ornaghi Francesca Moriggi Teresa Brescianini
Dupiadur lumbard	{{{dupiadur lumbard}}}
Müsica	Johann Sebastian Bach Fernando Germani
Futugrafìa	Ermanno Olmi
Muntagg	{{{muntàg}}}
Studio	{{{studio}}}
Distribudur	Istituto Luce
Surtida al cìnema	21 setembor dal 1978
Düràda	186 minüt
Paes	Italia
Lengua	Lumbàrd (Bergamàsch e Milanés)
Spesa	{{{spesa}}}
Guadagn	{{{gadàgn}}}
Precedént	{{{precedént}}}
Seguént	{{{seguént}}}

L'albero degli zoccoli (L'albor d'i socui - Arbur di socur in Milanés), l'è un film dal 1978 dirèt dal regista Ermanno Olmi, che l'ha vensüd la Palma d'or al 31° Festival de Cannes.

La pelìcula l'è staia girada ind el bergamàsch d'la zona indùe la storia l'era abientada, ma anca cun d'i toch in milanés. El scenari i en cà, cese e cassine d'la pianüra cumpresa tra i cumün de Martinéngh, Palòsch, Cividà, Murnìgh, Curtnöva, Trevili e el center storich de Milàn.

L'albero degli zoccoli l'è l'ünich film prufessiunàl giràd cumpletamént en lengua lumbarda. Prima d'andà in sala, par fal cumprensibil anca al de föra de la Lumbardìa, l'è stai dupiàd en italiàn dai stess atùr prutagunista. Tüti i atùr i erun paisàn e gent d'la campagna bergamasca sensa esperiensa de recitassión.

Storia

El film el cunta la storia de quator famije de paisàn che i tirun a campà ind una cassina d'la bassüra de Palòsch, ind la campagna bergamasca, tra l'autün dal 1897 e la primavera dal 1898^[1].

La famiglia Batistì

Minech l'è un fiulìn de ses an, bel lughìn par la sò età, che'l g'ha da fà tüti i dì 6 chilometer par andà a scola. Un dì el turna a cà cun un sgurlón rut. El pà, Batistì, el gh'ha miga i sold par cumprà un nöu para da scarp par el picinìn, alura sensa fass ved el taia un albor par fà d'i socui al fiöl.

El padrón d'la cassina el vegnarà però a sevèl: par quest la famiglia de Minech, faia dal pador Batistì, da la muié Batistina e da tri altor fiöi, la vegnarà traia föra de cà e la sarà ubligada a fà San Martìn.

La vedua Runch

Insema a chi fat chi ch'i dan el num al film, se cuntun anca oltre storie incentrade sü la vita paisana d'la cassina, tra laurà ind i camp, pater e giaculatorie.

La sciura Runch, che l'è rimasta vedua da poch, l'è ubligada a laurà 'me lavandera par pudè dà da mangià ai sò picinìn, menter el fiöl magiùr de 14 an el vegn ciapàd tame garsón al mülìn.

Anca ind una sitüassión de puertà, vegn mai a mancà la carità par i puarét, cume Giopa, un barbón che di tant in tant el và da lur a cercà da magià.

La sitüassión la pegiurarà quànd la vaca da lat d'la famiglia la s'malarà, tant che'l veterinari, fai ciamà dal paés, el ghe cunsiliarà de fala massà.

In ch'la sitüassión chi, la vedua la ciaparà un fiasch cun de l'acqua par fal benedì in cesa, cun una dumanda de grassia al Signùr e l'intenssión de fà beu el liquid a la bestia. La vaca dopu un dì la cuminciarà a stà ben.

Cun lur el viu anca nonu Anselmo, pador d'la vedua, un ingegnùs e sag paisàn che l'è solit scambia sutabànch, cun el 'iüt d'la neuda Bettina, el giüs de galina cun quel de vaca, par cuncimà e fà marüdà prima i tumatiss.

Anselmo l'è vursìd ben dai fiulìn parchè l'è un prufeta de cultüra pupulàr: 'na cultüra faia de pruerbi e mod de dì che i passun uralmént da generassión in generassión.

Stefano e Maddalena

El film el cunta anca la timida storia d'amùr tra Stefano e Maddalena, faia de prufunde ma caste ugiade. Impurtànt l'è el lur prim incunter ind al quàl Steu, dopu avè tampinàd lungh el senté, a poch pass de distansa Maddalena, el ghe chiedarà de pudela salüdà; la dona dopu un cürt silensi la ghe darà el permèss; Steu alura la salüdarà; le la rispundarà e i dü se dividaràn. A la fin Stefano e Maddalena se spusaràn e i andaràn in barca fin a Milàn, ins al navili d'la martesana^[2], indùe i truaràn una cità in agitassión. El 1898 l'era l'an d'la prutesta dal stumogh. I dü i andaràn a truà ind un urfanatrofi Suòr Maria, zia de lé. Sü dumanda d'la religiusa i spusìn i adutaràn un fiulìn de num Giuàn Batista. Giuàn Batista l'è un fiöl dal pan. Cun lü i dü i avaràn anca d'i sold par pudèl purtà fin a cinch an d'età.

La famiglia Finàrd

La quarta famiglia che la viu ind la cassina l'è quela dal Finàrd, che l'è cumposta dal pador, da la mader, da tri fiöi e dal nonu. La sò particularità l'è che i en sempor adré a rangugnà, anca cun viulensa, specialment el pador cun el fiöl magiùr. El pador el pensa che'l fiöl el faga mai abastansa, anca parchè el beu trop. Un dì, el Finàrd a la festa dal paés, el truarà un marenghìn d'or. Turnàd a cà el scundarà ind el socul dal sò cavàl. Dopu quàl temp cercarà de recüperà la muneda ma, datu che la ghe sarà no, s'la ciaparà cun el cavàl. Par calmà el Finàrd che'l s'malarà par la rabia, la muié la ciamarà la dona dal segn che la ghe darà 'na pussión miraculusa.

I altor persunàg

El film el cunta anca i fat de un quàl persunàg che'l viu al de föra d'la cassina. Dü de quest i en el padrón e'l fatùr, ma particularmént impurtànt l'è el prevòst dal paés, Don Carlo che, datu che l'ha stüdiàd e che'l vegn da 'na famiglia agiada, el se ciapa cüra d'la vita di paisàn e'l cerca de guidài cun i sò cunsili. I cumpletun el cast el fürb cumerciànt de stofe Frikì, particularmént abil ind el valurisà la sò mercansìa che'l se porta adré cun un carét a man de curt en curt, e la medeguna dal segn.

Atùr

Ind el cast d'i atùr i han recitàd Luigi Ornaghi (Batistì), Francesca Moriggi (Batistina), Omar Brignoli (Minech), Antonio Ferrari (Tuni), Teresa Brescianini (La vedua Runch), Giuseppe Brignoli (Anselmo), Carlo Rota (Peppino), Pasqualina Brolis (Teresina), Massimo Fratus (Pierino), Francesca Villa (Annetta), Maria Grazia Caroli (Bettina), Battista Trevaini (El Finàrd), Giuseppina Langalelli (La Muié Finarda), Lorenzo Pedroni (El nonu Finàrd), Felice Cervi (Üslì), Pierangelo Bertoli (Secùnd), Brunella Migliaccio (Olga), Giacomo Cavalleri (Brena), Lorenza Frigeni (La muié dal Brena), Lucia Pezzoli (Maddalena), Franco Pilenga (Stefano), Guglielmo Badoni (Pador), Laura Lecatelli (Mador), Carmelo Silva (Don Carlo), Mario Brignoli (Padrón), Emilio Pedroni (Fatùr), Vittorio Capelli (Fritz), Francesca Bassurini (Luca Maria) e Lina Ricci (La medeguna dal Segn)^[3].

Quasi tüti, dopu el film, i en turnàd a fà la vita che fevun prima. Una ecessión l'è quela de Luigi Ornaghi che, ind el 1995 l'ha partecipàd a un film purnugrafich parudìa de L'albero degli zoccoli che'l se intìtula L'albero delle zoccole^[4], ind al quàl l'è turnàd a metoss i pan dal Batistì. Par quést l'è stai tant criticàd anca da l'Olmi.

Premi

Insema a la Palma d'or al Festival de Cannes dal 1978, L'albero degli zoccoli l'ha vensüd anca el David de Dunatèl dal 1979 cume migliùr film a pari merit cun Cristo si è fermato a Eboli de Francesco Rosi e Dimenticare Venezia de Franco Brusati, cinch Nastor d'Argént par la regia, el sugèt, la scenegiadüra, futugrafìa e i custüm, el NYFCC Award dal 1979, el Kansas City Film Critics Circle Awards dal 1980 e el Premi César dal 1979, tüti tame migliùr film straniér.

Curiusità

La müsica de Johann Sebastian Bach, sunada a l'organ dal maestor Ferdinando Germani, la cumpagna i mumént püssè imputànt dal film^[5], tra i quài el tali da l'albor.

Ind el film Ratataplan dirèt da Maurizio Nichetti gh'è una scena che l'è una parudìa de L'albero degli zoccoli, natüralmént cun batüde in bergamàsch.

La cassina indùe l'è stai giràd gran part dal film l'è staia truada par casu, dopu smane de ricerca sensa risültàd. L'è stai propri l'Olmi a capitàgh de riturnu a Martinéngh, dopu che'l s'era pers in mes a la schighera.

Ind el viag de Stefano e Maddalena ins la Martesana vers Milàn, se sentun, parlàd da la gent in barca, püssè d'un dialèt lumbàrd.

Erùr

Ind el DVD, par un erùr d'la versión in bergamàsch, la parola melgòt (granón, melga) l'è staia tradüssìda ind ai sutatitul in italiàn tame "letame" (rüd).

In dù scene se vedun d'i tec cun l'antena d'la televisión.

In dù scene diverse cun la stesa inquadradüra a camp lungh, visìn a 'na cassina, ins al sfund fra i albor se ved 'na màchina che la và a tüta velucità ins la strada; par che la màchina la sia 'na Fiat 500.

Ind un'altra inquadraüra a camp lungh ind un camp, se vedun, anca se miga tant ben, i pai de l'alta tensión.

Ind le scene ambientade a Milàn, sura le faciade de tante cà i gh'en i tüb dal gas e i cau de l'impiànt eletrich.

El mulìn indùe el laura el fiöl d'la vedua el gh'ha el canàl fai de cimént armàd, tecnulugìa che ind a chi temp lì l'era niamò insì ben cunusüda e druada par es presént ind una vecià custrüssión de campagna.