Dialet burghesan
Quel articul chì l'è scrivüü in Lumbard, cun l'urtugrafia insübrica ünificada. |
El dialet burghesan (nom nativ: u burghësan) l'è una variant del ligür parlada a Borgo Val di Taro (Burgu), in Pruvincia de Parma.
Carateristigh
[Modifega | modifica 'l sorgent]El burghesan l'è staa a lungh in sü la ligna de cunfin tra el Dücaa de Parma e la Repübliga de Genuva, de la qual l'ha faa part fina al 1578.
Per quest l'ha ciapaa carateristigh tipigh anca di dialet emilian. El Biondelli l'aveva miss dent al grüp lenguistigh emilian-rumagnö (per la precisiun, in del grüp parmesan), anca se 'l diseva che 'l gh'eva un frach de inflüenz ligür e tuscann.
Insoma, l'è un dialet de transiziun, vün di tanti che se tröven lungh l'Apenin, anca se cun carateristigh netament ligür.
Al dì d'incö però sem che in verità i terminaziun maschil finissen minga cun la o ma cun la u, propi cumpagn del genuves.
Esempi de dialet del Votcent
[Modifega | modifica 'l sorgent]La parabula del fiö trasun
[Modifega | modifica 'l sorgent]Un omu u gh'ava dü fiö.
E u pü zoven u diss a só par: "O pà, dèm la part che 'm pertoca!" e só par u fé le part.
E da lì pochi dì 'l pü zoven u pijè sü la part soga, u andè lontan e là u la sconsümè tüta malament.
E dop ch'u l'avì sconsümä tütu, int cólu lögu gh'è vgnii la calestria; e lü u scomenzè a patì de fam.
E u s'è miss in cà d'un siör de cól paiese, ch'u ar mandè in campania a scöde i porchi.
E u 'gh vgniva voja d'impìsse la pansa có le giande 'ch maniav i porchi; ma ne gh'in dava gnissün.
Ma pó, essenduse missu a pinsä, u disse: "Quanti servitori in cà de mè par i manian dar pan quant i n'han voja, e mì chì möru de fam!
Starò sü, e andrò da mè par, e ghe dirò: O par, ho fatu mâ contru ar Signor e contru vü;
E mì 'n meritu pü d'esse ciamä per vostru fiö; tratème com'un vostru famiju."
E alora u stè sü, e l'andè da só par. L'era anca lontan che só par u ar viste. E u s'è movii a compascion, e u gh'andè incontru, u ghe saltè ar col e u ar basè.
E ar fiö u ghe disse: "O pà, mì ho fatu pecä contru ar Signor e contru vü; mì 'n meritu pü d'esse ciamä per vostru fiö"
Ma só par u disse ai servitori: "Fè situ, portè chì ar vestii pü belu e metìglu adossu; metìghe l'anelu e le scarp.
E pijè ar vdelu pü grassu, e mazzèlu e mangiómlu, e stóma alegri.
Perchè 'stu mè fiö l'era mortu e l'è risüssitä; u s'era persu e u s'è trovä". E i scomenzeni a gòdesla a tavola.
Ma 'r fiö pü veciu l'era in campania e quand u vens e u s'acostè a cà, u sentì i son e i canti.
E u ciamè jön di servitori e u ghe disse: "Coss'i fan?"
E cóstu u ghe disse: "L'è vgnii vostru fradelu, e vostru par l'ha fatu mazzä un vdelu grassu perchè u l'è rivä san e salvu".
Gh'è vgnii la stizza e ar ne voreva andà in cà. Ma vgnii föra só par, u l'ha scomenzä a pregä ch'u vgnisse drentu.
Ma lü u 'gh respondì a só par: "Mì l'è da tanti ani che ve servu, e ho sempre fatu tütu cólu che m'avii ditu, e ne m'avii mai datu gnanca un cravetu da god coi mé amighi.
Ma 'dessu 'ch l'è vgnii mé fradelu, 'ch l'ha sconsümä tütu con le pütan-e, i avii mazzä per lü ar vdelu pü bon!"
Ma lü u 'gh respondì: "Tì, o mé fiö, tì t'è staa semper con mì, e tütu cólu che gh'ho l'è ar tò;
Bsognava ben che stassem alegri 'ncö, ché tò fradelu 'ch l'era mortu l'è risüssitä; u s'era persu e u s'è trovä".
Bernardino Biondelli, Saggio sui dialetti gallo-italici, 1853, pag. 241
Una nuvela del Bucasc
[Modifega | modifica 'l sorgent]Mì a digu donca: a lu tempu del primu re 'd Cipri, dopu che s'era conquistaa la Tera Santa da Godifrè 'd Bügliù, gh'è vgnii ch'on-a siora 'd garbu dla Guascogna l'andè al Santu Sepolcru in piligrinagiu e, tornaa indree, arivada in Cipri, la s'incontrè di balossi ch'i gh'ha fatu 'n brütu afrontu. E lee, vdendu che 'l sò lamentarse ne contava gnente, l'ha pinsaa de presentarse au re per dà querela. Ma ghe fü ditu da quarchedün che l'era fadiga persa, perchè ar re l'era tanto poltron e da gnente che non solament u 'n pinsava a fà sgiüstisia per itorti che se fava tra lori i sò süditi, ma el soportava con pasiensa, che l'era finu vergogna, tüte le brüte figüre che i fava a lü; e intantu se quarchedün gh'ava astiu el lu sfogava col farghe quarche balossada. Alora cola siora, avendu sintii 'ste cose, la perse speranza d'esse vendicada, ma per cavasse quarche sodisfazion, la se mise in testa de dà una scossa a col omu tantu poltron: l'è staa sü e quand a fü dnanz ar re, pianzendu a ghe disse: "O Signor, mì no son vgnii dnanz a vü perch'a j'abia speranza che vü fè le mie vendete; ma ve pregu, per darme quarche sodisfazion, che m'insegnè de 'ch manera vü fè a soportà tüt'i torti che mì a so ch'i ve fan. Che alora mì poderò imparà a soportà con pasiensa colu che mì ho risevüü e che, se mì podessi (u Signor u 'l sa lü), mì al donrè con gran güstu a vü, postu ch'avii sì bon-e spale".
Ar re, che fin a colu momentu l'era staa un dormion, com'unu che 's dessiasse, a prenzipià a fà gastigà ben ben coli ch'i avea fata cola porcheria a la siora, e al dventà tantu seriu da tgnì 'dree coi piü gran rigori a tüti coli ch'i fava quarcosa in disonor dla sò coron-a.
Giovanni Papanti, I parlari italiani in Certaldo, 1875, pag. 341