Buxus sempervirens

De Wikipedia

Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa orientàl unificàda.


Buxus sempervirens L.
occ.: Martelìna
or.: Martèl

Classifigazion sientífiga
Regn: Plantae
Division: Magnoliophyta
Clas: Magnoliopsida
Ùrden: Euphorbiales
Famìa: Buxaceae
Zèner: Buxus
Spéce: B. sempervirens
Nomm binomial
Buxus sempervirens
L.
Sinonim

Ol Buxus sempervirens (Martèl in Lumbàrt Orientàl e Martelìna in Lumbàrt Ucidentàl), spéce de la famèa di Buxaceae, l’è ü boscàl ólt fina a 5 méter, che l’vé da l'Eüròpa centràla, dal Nort Àfrega e pò da l’Àzia Ucidentàla.

Ol Martèl l’è öna piànta che la crès desperlé in di bósch mia frècc, ach sö di teré con tat calcàr, tate préde e póch nütrimènt. Se l’ tróa da la pianüra ‘nfina a la culina, dal pià fina a i 600 – 800 méter. La sopórta bé ol cólt, ma pò i zelàde, ol calcàr, ol sul, la mèza ombréa, l’inquinamènt; pròpe per chèsto l’è öna spéce tat resistènt che la é bé ‘mpó despertöt.

Ol Martèl l’ crès però a belàze, a belàze, de fati l’è öna spéce tra i piö pégre che gh’è a crès.

Suradetöt però la sóporta i potadüre tat che ‘nsèma al Ligustrum vulgare, ol cambròsen, e al Taxus baccata, l’è dovràt per fà di sése e di scültüre ‘n del art topiària e l’è stài dovràt a partì dal Rinascimènt in di giardì “a l’italiana”.

Fòie[Modifega | modifica 'l sorgent]

I è de culùr bèl vért iscür e sberlüzènt sö la pàgina sura, redùnde o a fùrma de öf apéna apéna slongàde, l'òrlo 'ntréch, ma apéna apèna piegàt in zó e la pónta redùnda.

Ol picanèl l’è bèl córt, i fòie i è bèle stàgne, düre, lónghe da i 1 a i 3 ghèi e i rèsta sö la pianta töt l’an, de chè ol nòm de sempervirens che ‘n latì ‘l völ dì sèmper vért.

Fiùr[Modifega | modifica 'l sorgent]

Ol Martèl l'è monòico, cioè 'l gh'à di fiùr dóma maschìi e di fiùr dóma feminìi sö la stèsa pianta. Fiùr maschìi, con i sò quàter antére, e fiùr feminìi, co i sò trì ovàre, i fà sö di ‘nfiurescènse con in del mès ü fiùr feminìl e ‘ntùrea a fàga de curùna i fiùr maschìì.

Chèste ‘nfiurescènse i è pròpe picinìne picinìne e i se tróa a la sèa di ramelì. I fiùr i è de culùr zaldì e i böta tra Avrìl e Mas.

Fröcc[Modifega | modifica 'l sorgent]

I fröcc i è di balìne redundìne con sura trì curnì, che i è chèl che l’ rèsta di trì ovàre e che i metìcc a fà ü trìangol.

Ol borèl[Modifega | modifica 'l sorgent]

Ol borèl l’ piéga de ché e de là e l’ se dèrf fò ‘n bròche zamò dal pé de la pianta; la sò rösca l’è zaldìna e drösa, sgrèza, in di brochèi piö zùegn, dòpo la è scüra e la fà sö pò di còste sö i brochèi piö ècc. Ol lègn del Martèl l’è bèl dür e l’ và bé per fà sö di sìfoi, di scatulìne e di statüète.

Ol Buxus balearica[Modifega | modifica 'l sorgent]

Ol Martèl sèmper vért l'è mia de confónt col Buxus balearica o Martèl de le Baleàri che l’è öna spéce che la ghe sömèa al sempervirens, ma l’è póch dovràda ‘n Lumbardéa.

Ol barbelì del martèl[Modifega | modifica 'l sorgent]

Ol barbelì del martèl
Öna gàtola del barbelì del martèl

In del 2006 per la prima ólta i è stài troàcc in Germània di ezemplàr de Cydalima perspectalis, ü barbelì de la famèa Crambidae che l'è riàt in Eüròpa da l'Àzia e che 'l fà dagn a i piànte de martèl. Da söbet l'è stàcc consideràt invasìf, de fati l'è dré a slargàs fò a töta Eüròpa e l'è stài troàt ach in Sguìsera, Frànsa, Austria, in di Paìs Bas, Bèlgio, Üngherìa, Romanìa e Slovàchia.

Referènse[Modifega | modifica 'l sorgent]

Dalla Fior G., 1985, La nostra Flora, Casa editrice G.B. Monauni, Trènt.

Ferrari M. - Medici D., 2001, Alberi e arbusti in Italia, Edagricole, Bològna.