Ada Negri

De Wikipedia

Lombard Occidental

Quel articul chì l'è scrivüü in Lumbard, cun l'urtugrafia insübrica ünificada.
Ada Negri

Ada Negri (Lod, 3 febrar 1870Milan, 11 genar 1945), l'è staia 'na pueta e scritura lumbarda. L'è anca ricurdada par es staia la prima dona a andà ind i Academich d'Italia.

Biugrafia[Modifega | modifica 'l sorgent]

Ada l'è nassüda a Lod el 3 febrar dal 1870. I sò urigin i erun pupular: sò pà l'era un vetürìn e sò mà, Vittoria Cornalba, l'era da tessidura. Ada l'ha passad la sò giunessa ind la purtineria dal palass indue la nona, Peppina Panni, la laureva tame cüstòd par la nobil famiglia Barni, ligad un temp al famus mes supran Giuditta Grisi, fin a la mort de la qual l'era staia guernant Peppina.

In sü i fat tra la Grisi e la sò famiglia, Ada l'ha custrüìd el riferiment de la sò giuinessa. In de la purtineria la picinina l'era de solit da par lé e la guardeva le persune che passevun. Che'l fat chi l'è vüna d'i rob cuntad ind al rumans utubiugrafich Stella Mattutina dal 1921.

A un an da quand l'è nassüda l'è rimasta orfana dal pà che l'era miga in buni raport cun la mà: l'è stai grassie ai sacrifissi de questa, che l'è 'ndaia a laurà in fabrica, che Ada l'ha pudid stüdià a la Scola Nurmal feminin de Lod, indue l'ha ciapad el diploma de maestra elementar.

El sò prim laurà l'è stai al Culeg Feminin de Cudogn, ind al 1887. La vera esperiensa d'insegnament che l'ha segnad la sò vita e la sò prudüssión artistega l'è però inissiada ind al 1888, a la scola elementar de La Mott, paes in pruincia de Milan ind al quale Ada l'ha passad el mument püssè felis de la sò vita. Al mesté de maestra l'è ligada e cuntempuranea l'atività di pueta. L'è stai ind a cal mument lì che l'ha inissiad a püblicà i sò scrit ins al giurnal lumbard, Il Fanfulla di Lodi.

Chi l'ha cread le puesie pö püblicad ind al 1892 ind al libor Fatalità: la püblicassión la gh'ha avid insì tant sücèss che l'ha purtad Ada a ess insì famusa che sü inissiativa dal ministor Zanardelli, le gh'è stai dai el titul de insegnant ad honorem a l'Istitüt superiur "Gaetana Agnesi" de Milan. Insì la s'è trasferida cun la mà ind la capital lumbarda.

A Milan l'ha cunussid d'i membor dal Partid sucialista italian. L'è stai grassie a l'interess de un quaidün de lur che l'è riussida a andà avanti cun la cariera puetica. Tra i tant l'è stai imputant el giurnalista Ettore Patrizi, cun al qual la gh'ha avüd umpurtant relassion epistular. Ind a cal mument chi l'ha cunussid anca Filippo Turati, Benito Mussolini e Anna Kuliscioff, de la qual la se senteva surela ideal.

Ind al 1894 l'ha vensüd el Premi Milli par la puesia e ind el stess an l'è stai püblicàd el sò scund libor intitulad Tempeste. Tempeste el gh'ha avüd poch sücèss e l'è stai criticad suratüt da Luigi Pirandello. Ind a cal mument chi la sò prudüssión la s'è cuncentrada suratüt ins al sucial cun l'ubietiu de denüncià d'le sitüassión dificil. Par quest la s'è guadegnad la scumagna de Puetessa dal Quart Stat.

Munümént dedicad ad Ada Negri in Piassa Uspedal a Lod

Ind al 1896 la s'è spusada cun Giovanni Garlanda, indüstrial tessil de Biela, dal qual la gh'ha avüd la fiöla Bianca, che la gh'ha ispirad tante puesie e Vittoria, che l'è morta a un mes de vita. La sò vita persunal de chel mument chi l'ha mudificad la sò puetica e le sò opere i en divegnüde püssè intruspetive e utubiugrafiche. Maternità l'è stai püblicàd ind al 1904, e Dal Profondo ind al 1910.

A la separassion dal marì dal 1913, Ada la s'è trasferida a Zürìgh indue l'è rimasta fin a l'inissi de la Prima guera mundial. Da Zürìgh l'ha scrit Esilio, opera con ciar riferiment utubiografich, püblicàd ind al 1914, e un grüp de nuele faie sü ind al libor Le solitarie, publicad ind al 1917. Le solitarie l'era un'opera incentrada in sü i prublema de la figüra feminil.

L'an dopu l'è 'ndai a le stampe Orazioni, insema de cant a la patria: i an de la guera i evun trasfurmad la passion civil in patriutism, cumpagnad a l'andà arent a le pusission de Mussolini.

Cun andà inans d'i an i argument de le sò puesie parlaran sempor püssè de sentiment e d'amarcord.

Ind al 1919, l'an ind al qual l'è morta la sò mama, da una növa storia d'amur el nasseva un nöu libor de puesie intitulad Il libro di Mara. L'opera l'era dificil da cumprend par la sucetà catolega e cunservativa de chel epuca lì.

Dü an dopu, ind al 1921, l'an dal spusalissi de la fiöla Bianca, el và a le stampe Stella mattutina, rumans utubiugrafich de gran sücess.

Ind al 1931 l'ha ciapad el Premi Mussolini a la cariera: i erun i an in d'i quai Benito Mussolini el gh'eva amò d'i ligam cun i cumpagn dal periud sucialista. El premi l'ha fai diventà Ada Negri cume un'inteletual de regim, tant che ind al 1940 l'è staia la prima dona a fà part de l'Accademia d'Italia. L'artista l'ha mai rinegad la sò adesion al regim.

Diventada vecia, la sò vita la sarà segnada dal pessimism, ma anca da 'na ritruada religiusità.

Influense de scola[Modifega | modifica 'l sorgent]

Influense persunai[Modifega | modifica 'l sorgent]

Puesia[Modifega | modifica 'l sorgent]

  • Fatalità, Milan, F.lli Treves, 1892
  • Tempeste Milan, F.lli Treves, 1896
  • Maternità, Milan, F.lli Treves, 1904
  • Dal Profondo, Milan, F.lli Treves, 1910
  • Esilio, Milan, F.lli Treves, 1914
  • Orazioni, Milan, F.lli Treves, 1918
  • Il libro di Mara, Milan, F.lli Treves, 1919, tradüssion in ingles, "The Book of Mara," de Maria A. Costantini, Italica Press, New York, (2011)
  • I canti dell'isola, Milan, Mondadori, 1924 tradüssion in ingles, "Songs of the Island," de Maria A. Costantini, Italica Press, New York (2011)
  • Vespertina, Milan, Mondadori, 1930
  • Il dono, Milan-Veruna, A. Mondadori, 1936
  • Fons amoris, 1939-1943, Milan, A. Mondadori, 1946, dopu la mort
  • Le cartoline della nonna, Firenz, Giunti-Nardini, 1973, dopu la mort
  • Pasqua di risurrezione, Milan, Mondadori
  • Pensiero d'autunno, Milan, Fabbri (1997)

Racunt[Modifega | modifica 'l sorgent]

  • Le solitarie, racunt, Milan, Castoldi, 1917
  • Stella mattutina, Ruma-Milan, A. Mondadori, 1921
  • Finestre alte, racunt, Milan, A. Mondadori, 1926
  • Le strade, Milan, A. Mondadori, 1926
  • Sorelle, Milan, A. Mondadori, 1929
  • Di giorno in giorno, prose, Milan, A. Mondadori, 1932
  • Erba sul sagrato, intermez de prose, 1931-9-1939-17, Milan, A. Mondadori, 1939
  • Oltre, prose e novelle, Milan, A. Mondadori, 1946, dopu la mort

Püblicassion dopu la mort[Modifega | modifica 'l sorgent]

Ada Negri, Poesie, cürad e cun l'intrudüssion de Silvio Raffo, Milan, Arnoldo Mondadori Editore, 2002

Bibliugrafia[Modifega | modifica 'l sorgent]

  • Anna Folli, La grande parola. Lettura di Ada Negri, in Penne leggère, Guerini 2000, pp. 111-173.
  • Elisa Gambaro, Il protagonismo femminile nell'opera di Ada Negri, LED Edizioni Universitarie, Milano, 2010, ISBN 978-88-7916-457-3.
  • Angela Gorini Santoli, Invito alla lettura di Ada Negri, Milan, Mursia ed, 1955.
  • Dante Pastorelli, Ada Negri: Natale di guerra, www.toscanaoggi.it 22/01/2010.
  • Dante Pastorelli, Ada Negri: Natale di guerra, in Una Voce dicentes, lüj-desember 2002.
  • Elisabetta Rasy, Ritratti di signora. Grazia Deledda, Ada Negri e Matilde Serao, 1997, Milan, Rizzoli Editore, I ed.
  • Silvio Raffo, introduzione ad Ada Negri, in: Ada Negri, Poesie, Arnoldo Mondadori Editore, 2002
  • Pietro Zovatto, Il percorso spirituale di Ada Negri: con inediti a Silvio Benco, a Giulio Barsotti e a Giuseppe De Luca; Prefazione di Cristina Benussi, Centro Studi Storico-Religiosi del Friül-Venessia Giülia, Triest, 2009