Pruteina
|
|
Quel articul chì l'è scrivüü in Lumbard, cun l'urtugrafia insübrica ünificada. |
I pruteinn a hinn macrumulecul faa de cadenn de aminuacid ligaa intra de lur cunt un ligam ciamaa ligam peptidigh. A hinn biomulecul de strütüra cumplessa e massa muleculara elevada.
Un aminuacid a l'è faa d'un atum de carboni (C) central ligaa a un grüp carbussiligh -COOH, un grüp amminigh -NH2 e un grüp R che'l pö cambià e che'l carateriza l'aminuacid. El ligam peptidigh a l'è el prudot de la cundensaziun di grüp NH2 e COOH de dü diferent aminuacid per furmà un ligam CO-NH (ligam dubi C=O al resta un grüp carbuniligh, intanta che'l ligam peptidigh a l'è el ligam culuraa de blö in de la figüra): in quela manera chì dü aminuacid a hinn saldaa insema per furmà un "dipeptid". Cun quel prucediment chì se fann sü di cadenn che poden vess de poch aminuacid, ciamaa "oligopeptid", ma anca d'un nümer propi grand, i "polipeptid". I polipeptid se poden cunsideraa di pulimer e i aminuacid di monomer.
Strütüra
[Modifega | modifica 'l sorgent]
I pruteinn presenten quater diferent nivej de strütüra, a partì de l'urden di aminuacid in d'una cadena fina a rivà a la strütüra 3D de pruteinn cumpless, che la dipend propi di aminuacid che gh'è in de la cadena e del so urden.
- Strütüra primaria:
A l'è la sequenza lineara di aminuacid giuntaa insema cunt el ligam peptidigh.
- Strütüra segundaria
A hinn i prim particular cunfurmaziun spaziaj che poden ciapà i cadenn per efet de la furmaziun de ligam a idrogen. A hinn per esempi furm carateristigh 'me la "alfa eliga" e'l "beta fujet", o anca furm globülar.
- Strütüra terziaria
A l'è la furma definitiva dìun ünità peptidiga (cumpagn de dì una pruteina deperlee) che l'è el resültaa de l'interaziun de tüt i cadenn de la strütüra segundaria e - a bun cünt - propi de tücc i aminuacid de la pruteina. La strütüra terziaria a l'è fada de domini, che hinn toch carateristigh e distinguibel de la pruteina, despess cunt una funziun biuchimiga specifega.
- Strütüra quaternaria
A l'è el resültaa de l'assuciaziun de dü o püssee sub-ünità peptidigh per ligam fiach in manera propi specifega (e di völt i punt disulfür).
Se ciama "pruteina cuniugada" una pruteina che la gh'ha anca un grüp minga polipeptidigh ('me un jun metaligh), ciamaa grüp prustetigh.
Funziun
[Modifega | modifica 'l sorgent]I pruteinn i gh'hann diferent funziun, per esempi:
- Strütürala (es. cheratina)
- Reguladris(es. Insülina e urmon in general).
- Traspurtadris (es. Emoglobina)
- Defensiva (es. i imünoglobülin)
- Enzimatega.
Sintesi
[Modifega | modifica 'l sorgent]In di urganism vivent i pruteinn se sintetizen cunt un prucess ciamaa sintesi pruteiga per mezz de l'infurmaziun che la gh'è dent in del DNA.
In del laburatori, i straa a hinn dò:
- la sintesi del Merrifield (o in fas solida): i polipeptid se sintetizen in sü un süport solid pulimerigh induè che vegnen ligaa vün a la völta i aminuacid. Se taca cunt el prim che l'è faa aposta per ligass mej a la resina e per destacass minga düranta la sintesi e pöö cunt i alter.
- la sintesi enzimatiga: se dupren di enzim aposta per furmà o s'cepà ligam peptidigh (chimotripsina, tripsina, elastasi, pepsina, etc.).