Jun

Chest artícul al è scrivüü in lumbaart, con la grafia LSI.

In física e chímica, sa ciàma jun un àtum u una mulécula cunt una càrga elétrica, ca la pö vèss pusitíva (catiún) upüür negatíva (aniún); ul prucèss de pèert u ciapà eletrúni a l'è la junizazziun.
I iuni sa rapreséntenn cunt ul símbul de l'àtum curespundeent cunt un segnètt + u - a segunda de la càrga ca gh'è: per esémpi, ul sòdi al pèert un eletrún, al diventa un catiún e al sa scriff Na⁺, quant invéci l'ussígen, de eletrúni, na ciàpa dü e al vègn O^2-.
La paròla jun la vègn, giüüst per cambià, dal greech ion, particípi passaa de iénai (andà).

L'è staa ul Michal Faraday ca l'à prupòost, in del 1830, l'esisténza dii iuni, anca sa l'è staa l'Arrhenius ca l'à desvilüpaa la teuría: per quèst, l'à ciapaa ul Prémi Nòbel per la chímica in del 1903.

L'energía ca ga vöör per strepàch vía un eletrún a un àtum ga dísenn putenziaal de iunizazziun, ca inn dii custaant físich caraterístich per i difereent àtum.
De sòlit, i valuur dii putenziàj de iunizazziun sa sbàssenn de menemàn ca sa va (in de la taula periòdica) dal vóolt al bàss: istèss sa sa va da drita a manzína. L'andameent de chii valuur chí a l'è prupurziunaal al cuntràri a i valuur del racc atòmich; a l'è natüraal, vist ca in d'un àtum piscinín i eletrúni a inn püssee areent al nücli e dunca a séntenn püssee fórta la fòrza de atrazziun.

Ul primm putenziaal de iunizazziun a l'è quèll ca ga vuraría per strepà vía ul primm eletrún de un àtum; ul seguunt valuur al diss l'energía per strepà vía ul seguunt, e.v.i. I difereenz tra i putenziàj sücesiif a inn gròss (vàrda la taulèta chí de suta), dunca i àtum a fúrmenn dumè puch tiip de iun, quii ca pödenn furmàss cunt dii energii nurmàj.

Elemeent	Primm	Seguunt	Tèrz	Quart	Quint	Sèst	Sètim
Na	496	4.560
Mg	738	1.450	7.730
Al	577	1.816	2.744	11.600
Si	786	1.577	3.228	4.354	16.100
P	1.060	1.890	2.905	4.950	6.270	21.200
S	999	2.260	3.375	4.565	6.950	8.490	11.000
Cl	1.256	2.295	3.850	5.160	6.560	9.360	11.000
Ar	1.520	2.665	3.945	5.770	7.230	8.780	12.000
Energii de iunizazziun sücesiif, in kJ/mol