Pòrta Sère
La Pòrta Sère (an italià Porta Serio), l'è 'na pòrta da Crèma.
Stòria
[Modifega | modifica 'l sorgent]
Sa 'l sa mia bé cusa gh'éra an princépe, forse gh'éra 'n 'acès 'ndu adès Via Mazìni la sbóca an piàsa Garibàldi calmént da fóra sa furmàa al burgh da San Benedét[1].
Piéro Tèrni scriìa che la gh'éra bèa quand i ga tiràt sö le müra an dal 1199 e apéna da fóra gh'éra di mülì[2].
A partì dal Quatresént la pòrta l'éra afiancàda dal castèl e da föra i cüstruìa an bastiù a furma da còrgne, an po tròp picèn per quercià töt dù[3].
La pòrta l'è diźegnàda 'an da 'na càrta sensa data ma prubabilmént dal 1681 o dal 1682[4] e i éra adré a fabricàla; anfàti gh'è na scrìda che la dìs: «Prospetiva della Porta che si va facendo alla Porta del Serio»[5].
Al guèrno da la Repöblica Cisalpina an dal 1803 la stabilìa che Crèma la dués ès «cità vèrta» e la cumincià isé a smantelà le so diféźe[6]. A partì dal 1804[7] i cuminciàa a scambiàs parér l'aministrasiù cümünal e l'architèt cremunìs Faustìno Rodi per ristrüturà le dó pòrte püsé 'mpurtànte, Pòrta Sère e Pòrta Umbrià. Al Rodi, però, al pensàa che le dó pòrte i éra bröte, malandade, töte da mèt a pòst e tròp picène[6]. Al pensàa che l'éra mèi tràle sö da nóf, cumè dópo i g'a facc, e i g'a metìt a fianch i caźèi dal dàse.
An dai pröm agn da Nófcent i abulìa i dàse, isé i sbatìa zó i caźèi an dal 1919 e la pòrta adès l'è am per lé[8].
Própe viźì a la pòrta ch'è stacc an bröta vicénda, an princépe dal'ocüpasiù di tudèsch a Crèma; al 15 da setémbre dal 1943 an car «Contras 47» al riàa e al sa fermàa an piàsa Garibaldi e dèle persùne, curiùźe da 'èdel, i'è 'ndace iźì; i militàr alùra i sparàa 'quai culp da pistóla e i cupàa al gióen Mènech Pizzochero. Cuma sa lès an da le càrte di Carabinér nisü i gh'ia pruucàt i tudèsch ma i dicidìa che l'éra mèi serà lé la facénda sensa 'anterugà nisü[9].
Descrisiù
[Modifega | modifica 'l sorgent]Pòrta Sère la sa tróa sö la bànda a matìna da piàsa Garibaldi.
Architetüra
[Modifega | modifica 'l sorgent]
La pòrta da fóra l'è furmàda da dó culùne con al furnés an mès e la ménsula che la vé 'mpó an fóra. Déte ch'è 'n arch a töta mónta[8]. Le bànde i è fàcie a bögnàt con dó ùrden[10]. Sùra da töt gh'è l'edìcula e dó statüe.
Da déte la pórta la sümèa a fóra ma dadré le culùne gh'è 'n vód; al par che al sümèa an pó a la pòrta Ticinésa da Milà da Luìs Cagnóla[11]. Da sùra gh'é quàtre statüe. Al Francèsch Sforsa Benvenüt al scriìa che le statüe i è stàciè truàde an dal castèl[12].
Le statüe che le àrda da fóra
[Modifega | modifica 'l sorgent]Le statüè i è dó, an màrmor da Butizì e le rafigüra dó dóne[13], l'Itàlia e la Frància, che con 'na mà le tègn al vistìt e con l'ótra le pòrta fòie e fiór[13]. Al sèm mia ce gh'è stàt a fàle, ma le sümèa a le statüe dale scóle francés e a chèla da Tòne Canòva[13].
-
La Frància -
L'Itàlia
Le statüe che le àrda da déte
[Modifega | modifica 'l sorgent]I è quàtre e i è statüe da militàr[13].
La pröma la rafigüra an militàr an paràda e la g'a la sigla H.M.B.O., ché ól dì che l'è stàcia fàcia da Uràse Marinali[14].
La secùnda, l'è 'n militàr co' 'l mantèl, la curàsa e 'n pedàgn pié da decurasiù, co' la fìrma HORAT MARENALIS BASSANI OPUS[15].
La tèrsa la sümèa a la secùnda, ma la g'a 'na mà seràda a pögn, cumè a tègn an bastù che adès al gh'è pö; al g'a la fìrma HORATIJ ET FRAN FRATR V DE MARENALI BASSANENSI VOPUS[16].
Chèste trì statüe i è fàcie an màrmor da Caràra[17] e l'è stàcie facie dalla faméa Marinali da Basà dal Gràpa an dal Ses-cént[13].
L'óltima statüa l'è am pó dièrsa, la g'a mia la fìrma e l'è an pédra arenària[17]. L'è sémpre an militàr, am pó ruinàda e la ga mànca an bràs[17].
-
Al pröm militàr da Uràse Marinali -
Al secùnd militàr da Uràse Marinali -
Al tèrs militàr da Uràse e Francèsch Marinali -
Al quàrt militàr
Riferiméncc
[Modifega | modifica 'l sorgent]- ↑ Edallo, p. 79
- ↑ Racchetti, p. 82
- ↑ Filippo Verneda, “Relatione della città di Crema”, Bibliotèca da Treìs
- ↑ Tosato, p. 54
- ↑ Càrta dala cità da Crèma, sensa nóm, 1681/1682 ca, cunservàda an da la bibliotèca da Treìs
- ↑ 6,0 6,1 Morandi, p. 70
- ↑ Ermentini/Ceserani, p. 157
- ↑ 8,0 8,1 Ermentini/Ceserani, p. 160
- ↑ EPISODIO DI PORTA SERIO, CREMA, 15.09.1943 nell'Atlante delle stragi naziste e fasciste in Italia. URL consultad in data 27 agosto 2017.
- ↑ Morandi, p. 79
- ↑ Morandi, p. 80
- ↑ Sforza Benvenuti, p. 189.
- ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 Ermentini/Ceserani, p. 1641
- ↑ Ermentini/Ceserani, p. 166.
- ↑ Ermentini/Ceserani, p. 165
- ↑ Ermentini/Ceserani, p. 168
- ↑ 17,0 17,1 17,2 Ermentini/Ceserani, p. 169
Lébre
[Modifega | modifica 'l sorgent]- Giuseppe Rachetti, Storia di Crema raccolta per Alemanio Fino dagli annali di M. Pietro Terni, ristampata con annotazioni di Giuseppe Racchetti, vol. primo, Milà, Luigi Rajnoni librario, 1849.
- Francesco Sforza Benvenuti, Storia di Crema, vol. 2, Milà, Giuseppe Bernardoni, 1859.
- Mariella Morandi, Porta Serio e Porta Ombriano an dal lébre Insula Fulcheria, Crèma, Leva Artigrafiche, 1991.
- Ermentini/Ceserani, Crema, Piazza Duomo e le porte della città, Crèma, Leva Artigrafiche, 1993.
- Dado Edallo, Crema, la formazione del tessuto urbano in L'immagine di Crema, Crèma, Leva Artigrafiche, 1995.
- Stefano Tosato, Fortezze veneziane dall'Adda all'Egeo. Le difese della Repubblica di Venezia nei disegni della Biblioteca Comunale di Treviso (secoli XVI-XVIII), Venésia, Marco Polo System g.e.i.e, 2014.