Luis Amplatz
|
|
Quel articul chì l'è scrivüü in Lumbard, cun l'urtugrafia insübrica ünificada. |
El Luis Amplatz (nassüü 'l 28 09 del 1926 a Gries, arent a Bulsan; e decedüü 'l 7 09 del 1964) l'è staa vün di ativista Südtirules che l'eva scernii la straa de la viulensa in di agn '60, quand ch 'i Südtirules eren dree a cumbàt per la sua ütonumia/independensa de l'Italia. Lü medèm el s'è semper definii un Freiheitskämpfer, ciuè vün che 'l cumbat per la libertaa[1], ma i tribünaj talian in del 1964 l'evan cundanaa a 25 agn de gatabüja per terurism.
L'Amplatz l'era staa, in del 1959, insèm al Sepp Kerschbaumer e al Georg Klotz vün di member fundadur del Befreiungsausschuss Südtirol (el cumitaa de liberassiun del Südtirol), e l'eva tentaa de fursaa la man de la straa de l'independesa cunt di at de viulensa. L'eva tolt part a la famusa Nocc del Fögh e pö anch a nümerus atentaa dinamitard in di agn '60 de chi e de la per tüt Südtirol intregh. Cunt i pulòt ai calcagn 'l Luis Amplatz l'eva pö scapaa via in Austria anca se pö però l'era gnüü amò serüch in Südtirol cunt el Georg Klotz inscì de tacà amò sü cunt ij atentaa . El 28 de Setember del 1964 l'Amplatz, el Klotz, e un Austriegh ciamaa Christian Kerbler (che pö l'è soltaa föra che l'era un pressulaa del SIFAR)[2][3] even decidüü de passà la nocc in d'un' era ciamada "Brunner Mahder" e lucada desura del paes de Saltaus. In del cör de la nocc, però, 'l Kerbler l'ha cupaa l'Amplatz menter l'era dree a durmì e cunt l'istessa revultèla l'ha ferii al pet e al gnif el Georg Klotz, che però l'ha faa 'ncamò cünt de scapà via e vegnì 'ndree in Austria cunt un' eròica füga de 42 vur sü per i munc del Tirol. L'assassin, Christian Kerbler, l'è staa pö cundanaa a vint agn de presun del tribünal de Perügia, anca se però, fin al didincö, l'han mingamò ciapaa. In del 1976 l'è staa ciapaa menter l'era dree a rubà in d'una butìa a Lundra ma l'è minga staa estradaa.[4]
El Luis Amplatz l'è staa metüü sutatera al fupun de Bulsan, e in sü la sua preja tumbala gh'han scrivüü: „Amis che te vedet ancamò la lüs del suu, salüdum la Patria, ch' huu amaa 'ncamò püssee de la mia vita.“
'l grüp müsegal patriotegh tirules Vermaechtnis gh'ha dedicaa 'na canzun titulada propi Luis Amplatz.
Referiment
[Modifega | modifica 'l sorgent]- ↑ Intervista cunt el SPIEGEL del 4 de Mars del 1964: http://www.spiegel.de/spiegel/print/d-46163346.html
- ↑ Peterlini, H.K.: Südtiroler Bombenjahre. Von Blut und Tränen zum Happy End? Edition Raetia, Bulsan 2005. P. 269
- ↑ In d'un' uperassiun trada 'nsema intra pulissia, carabinee, e servissi segret segund el ducümènt presentaa 'l 22 de Giügn del 2000 del capugrup di Demucrategh de Senistra in sü la "stratagia de la tensiun" e i "stràgi in Italia", föj # 60. Per avè cupaa l'Amplatz el Christian Kerbler l'è staa condanaa in absentia a 22 agn de presun]. Per vìga copàt l'Amplatz el Christian Kerbler l'è stat condanàt en contumàcia a 22 agn de prizù.
- ↑ Dumanda in del parlamanet austriegh del 31 de Mars del 2009: http://www.parlament.gv.at/PG/DE/XXIV/J/J_01523/pmh.shtml Arqiviad qé: [1]