Geulugia
|
|
Quel articul chì l'è scrivüü in Lumbard, cun l'urtugrafia insübrica ünificada. |
La geulugia, dal grech γῆ- (gê-, "tèra") e λογος (lógos, "discurs"), l'è la scienza che la stüdia la cumpusiziun, la strutüra, la storia e l'evulüziun del pianeta Tera, a partì da quand al s'è indürii fin al dì d'incö; la geulugia la tegn dunca cünt anca de fenomen fisich, biulogich e chimich. Da la fin del secul XX, la geulugia l'ha cumenciaa a met i man anca in del stüdi di alter pianeta e alter corp del Sistema Sular.
La geulugia l'è, in tüt i möd, dumà una broca di scenz de la tera: i alter scienz ligaa sü stregg cun la geulugia a hin:
- la geufisica, che la varda el dent de la Tera, duperand istrüment metüü in sü la süperfis upür in di puzz fin a poch chilometer suta tera; la geufisica muderna la dupera anca rilevament da satelit;
- la mineralugia, che la stüdia i minerai cuntegnüü in dii prei;
- la paleuntulugia, che la stüdia l'evulüziun di urganismi vivent che han vivüü in sü la Tera;
- l'astrunumia, quand i fenomen geulogich a vegnen da l'interaziun de la Tera cun di alter corp spazziai (per esempi cunt un meteurit).
Broch de la geulugia
[Modifega | modifica 'l sorgent]La geulugia la pò vess spartida in d'un badalüch de broch diferent, semper dent in del grüp dii scienz de la tera:
- Geulugia general: stüdi di mecanism e di prucess che han faa nass e han mudificaa la Tera;
- Litulugia: la varda, la descriv e la classifica i prei segund i sò carateristich de culur, tessidüra, urganizaziun di sò element (fabric);
- Sedimentulugia: la stüdia i prucess e i ambient ca permeten la furmaziun di prei sedimentari;
- Stratigrafia: a l'è 'l stüdi de l'urganizaziun in del temp e in del spazi dii sücessiun de tipi diferent de prei e de la sua età. Sa sa duperen i fossil, sa va dent in del camp de la biustratigrafia; sa sa cunsidera anca el temp, e sa meten in urdin in sequenza i straa de preia, se lavura in del camp de la cronustratigrafia;
- Geucrunulugia: el stüdi de l'età di prei, in sens assulüt;
- Geulugia tetonica: la stüdia i maner de sturziàss de la crusta de la Tera;
- Geulugia strutüral: la stüdia i maner de sturziàss di préi;
- Geumurfulugia: a l'è 'l stüdi di furm de la süperfiis de la Tera e de tüti i fenòmen che ghe dan urigin;
- Vulcanulugia: la stüdia, uviament, i vülcan;
- Climatulugia: la ciapa in esam el clima, saria a dì i andament de la cumpunent atmusferica de la Tera;
- Idrulugia: la stüdia l'aqua che gh'è nurmalment in natüra, e tüt i sò manifestaziun; (precipitaziun, aves, basitt idrich);
- Pedulugia: la stüdia i teren, cusa hin, cume s'hin furmaa, la sò distribüzziun;
- Geuchimica: la stüdia i distribüziun di element chimich in tüti i cumpart de la Tera.
A gh'hin di alter südivisiun, duperaa per definì el camp de lavurà di geolugh: ghe poden vess la geulugia ürbana, che la varda i ambieent di cità, la geulugia aplicada, che la dupera i cugnussenz geulogich per met a pòost i prublema de l'om, la geulugia marina, per stüdià i mar, la geulugia mineraria, che la varda cunt l'ögg del geolugh i maner de mandà inanz i minier, e.v.i..
