Gas sèrra

Quest articol chì l'è scrivuu in lombard, grafia milanesa.

I gas sèrra hinn di gas che intercètten e poeu manden foeura de noeuv la radiazion terrèstra, o ben la radiazion tèrmica emisa de le Tèrra vèrs el spazzi che l’è in part fermada e rimandada giò in tèrra de sti gas chì. La radiazion che la torna giò in Tèrra (ciamada anca contra-radiazion), fada su de ragg infraross la determina on aument de la temperadura del pianètta (e ‘l meccanismo a l’è ciamàa effètt sèrra). L’effètt sèrra a l’è on fenòmen natural e defàtt senza i gas sèrra la Tèrra la gh’avariss ‘na temperadura pussée bassa de 30°C! De tutt i maner l’òmm cont i sò attività el cambia l’equilibri e ‘l fa vegnì pussée fòrt l’effètt sèrra.

I gas sèrra principaj hinn:

• el biòssid de carbòni o anidride carbònica
• el vapor de acqua
• el metano
• el protòssid de azòto
• l’ ozòno
• i clòrofluòrocarburi - CFC
• i idrofluòrocarburi - HCFC

Gh’hinn poeu el tetraclorur de carbòni (CCl4), el metilclòroformi (CH3CCl3), l’esafluòroetàno (C2F6), l’esafluoruro de sólfer (SF6),

Anidride carbònica

L’anidride carbònica (CO₂)in natura l’è misa denter ind l’atmosfera per mèzz de la respirazion di organismi vivent, e per mèzz di oceani che manden foeura quèlla che gh’è desleguada ind l’acqua (leg de l'Henry) e trada via de la fotosintesi di piant e desleguada de noeuv in di oceani (i oceani frègg tenden a surbila, quèj cald a mandala foeura per via de la leg de l'Henry). A quèj contribuzion chì gh’hèmm de giontàgh i attività di òmen (combustion). Quand che se trànn giò i piant (anca per mèzz di incendi) el và su el livèll de CO₂ de già che la dinuìss la fotosintesi e la temperadura la tend a’ndà su, de sorapù quand che la temperadura la va su i oceani tenden a mandànn foeura pussée de CO₂ che a sò turn el farà andà su de noeuv la temperatura e inscì innanz. La CO₂ la gh’ha ancasì on andana giornadera e stagional, d’inverna la varia con la direzion del vent, d’estàa inveci la gh’hà on massìm de nòtt e on minìmm i di or diuni (infra el mèzzdì e i quatter or del dòpomesdì) per via de la fotosintesi che la succed quand che gh’è la lus. La concetrazion de l’anidride carbònica a l’è de 370 ppm e ‘l sò temp de residenza in atmosfera a l’è variàbel.

Metàno

El metano in atmosfera el gh’hà on temp de residenza de 8-12 ann e ‘na concentrazion pressappòch costanta de 1,7 ppm. Al’è miss denter ind l’atmosfera di risér, di procèss de fermentazion, di attività de estrazion del carbon e del petròli e de la combustion di biomàss, el ven trà via per mèzz de la reazion chimega con el radical ossidrìl(OH). La presenza de metano la gh’hà el so mìnim ind l’estàa tarda.

Protòssid de azòto

El protòssid de azòto el gh’hà on temp de residenza in atmosfera de 114 ann e ona concentrazion de 0,31ppm. El ven miss denter ind l’atmosfera de l’attivitàa di batteri in del soeul, de la combustion di combustibil fòssil che ‘l gh’hànn denter, de l’uso de ingràss a l’azòto. El ven trà via de la reazion de fotoseparazion ind la stratosfera.

Ozòno

L’ozòno el gh’hà on temp de residenza in atmosfera d’ona quaj or e ‘na concentrazion in volùmm viariàbel de circa 0,03ppm. El ven prodòtt per fotoseparazion de l’ossigen e fotoossidazion di òssid de azòto. El ven tràa via per deposizion in su i piant, fotoseparazion de l’ozòno e reazion cont el monòssid de carbòni. La soa presenza l’è correlada anca cont l’inquinament atmosferegh de già che in di àarej di città d’estàa ghe n’è pussée per via de la fotoseparazion di quaj inquinant precursór compagn di òssid de azòto. La fotoseparazion de l’ossigen e la fotoseparazion de l’ozòno hinn di reazion naturàj in atmosfera ch’hinn part del ciclo de reazioni conossùu ‘me reazion del Chapman.

Clòrofluòrocarbùri

A ghe n’è divèrsi tipi de clòrofluòrocarburi; i pussée spaneagàa hinn el CFC-11 (che la soa fórmola chimica a l’è CCl₃F e ‘l gh’hà ‘me temp de residenza 45 ann), el CFC-12 (che la soa fórmola chimica a l’è CCl₂F₂ e ‘l gh’hà ‘me temp de residenza 100 ann), el CFC-13 (che la soa fórmola chimica a l’è C₂Cl₂F₃ e ‘l gh’ha ‘me temp de residenza 85 ann). I cloroflusocarburi hinn miss denter ind l’atmosfera terrèstra domà di òmen (de già ch’a hinn doprà ‘me fluid rinfrescant in di figorifer e in di condizionator, per nettà via i component elettrònich e in di spray). Adèss a hinn stàa proibì per via di sò dagn al strat de ozòno stratosferich conossùu ‘me bus de l'ozòno de già che quand che riven su ind la stratosfera subissen la fotoseparazion che magia via l’energia che la servìss per la fotoseparazion de l’ossigen necessaria de fa su l’ozòno second i reazion del Chapman.

Idrofluòrocarbùri

I idrofluòrocarburi hinn di prodòtt pussée recent di clòrofluòrocarbur, i pussé important hinn l’HFC-23 (CHF₃), l’HCFC-22 (CHClF₂) e l’HFC 134a (CF₃CH₂F). el temp de residenza l’è variàdel segond el tipo de sostanza.

Vapor de acqua

El vapor de acqua el gh’hà ‘na concentrazion variàbel ind l’atmosfera che l’è rappresentada de umidità atmosferega. La soa concentrazion in volùmm a l’è de sòlit comprésa intra el 0,5 e ‘l 3%. In di region sècch o in di mass d’aria molto frègg sora i continent ghe n’è pòch, gh n’è tant inveci sora i oceani. La soa concentrazion, ancasì la va giò insèma a l’altèzza.

Vos correlaa

• Effètt sèrra
• Inquinament atmosferegh
• Temperadura de l'aria
• Radiazion terrèstra