Drüidi

Chèst artìcol a l'è scricc in Lombàrd, ortograféa bergamasca del Dücàt.

Un Drüid cun el sò custüm da cerimonia

I Drüidi (Druides in latì; Draoithe in irlandés) i ére di sacerdòti di populassiù cèltech pre-romane.

I Drüidi còme filòsef

La paròla prét l'è mai stàda dovràda per segnà i drüidi da part di scritùr classègh; buna part de grégh e romà per segnài i dovràa la paròla filòsef. Ol Diù Crisostum (bóca d'ór) a 'l distinguìss fò de nèt tra drüido e prét.

Stàela in cosè la filosoféa di drüidi? Nóter a m'sé in càs de trà a mà ergüna di sò dutréne principài? La Nora Chadwick, indel sò sagio The Druids l'à oservàt:

	«L'insegnamét di drüidi in di sò lìnee de fónd a l'pöl vèss consideràt compagn de la filosoféa natüràl e de la siensa natüràl, var a dì natüra de l'ünivèrs fisègh e i sò ligàm co l'omèn.»

Ol Diodòr Sicül a l'dìs issé che:

	« I Drüidi i gh'à tecàt là al stöde de la natüra chèl de la filosofèa moràl, co'l dì sö che ol spirèt ümà a l'se pöl mia desfà, pròpe issé còme l'ünivèrs, ma che öna ólta o chèl ótra ol fögh e l'aqua i ghe l'arà enzìda.»

A l's'è parlàt tàt fèss de la filosoféa moràl di drüidi. A ülì sircà de ritröà chèsta filosoféa ché in di àres, a s'pölerèss mia tègnì in considerassiù l'abregé d'ol Diogèn Laèrs, che per lü la régola principàl de la dutréna di drüidi l'ìa che la zét la gh'à de: <<adorà i Dia, fà mia del màl, e fà èd de ìga fìdech>>.

'Nsóma, de tàte àres a l'sàlta fò che i drüidi i credìa che s'gh'à de vìv in bù decórde co la natüra, e ressegnàs al fato che ol dulùr e la mórt a i è mia ol màl, ma che i fà pàrt de la proidènsa divìna, quàd l'önègh màl l'è la debolèssa moràl.

Di libèr in irlandés antìch a l'se èd comè i drüidi a i fodèss interessàt, specialmét, a la Verità, e i predichèss <<An Fhírinne in agaidh an tSaoil>> (la verità invèrsa al mónd).

Ol Myles Dillon a l'sosté che: <<chèsta idéa de verità comè prensépe piö ólt e pè del putér de la creassiù l'impienéss la literàdüra (Irlandès)>>. Ol Dillon a 'l ghe fà a mét:

«Pò a in Irlanda a m'gh'à dú stòrie indoe ön at de verità a l'gh'à putér màgech. (A 'l se tràta mia de premià ol mèret, ma piötòst del putér màgech che l'è pròpe de la verità.) Tàcc de óter a i conossarà la stòria d'ol Cormac s-cetì, che a Tara l'ìa sintìt ol re Lugaid Mac Con dì sö ü fàls giüramét, co'l trà föra öna sentènsa che la disìa che la pegra che l'ìa söperàt i termègn del prà de guadi de la regìna, la gh'ìa d'èss cedìda comè mölta. Söbèt ol palàss del re l'à inviàt a crödà e a slissà zó per la ria. Ol Cormac l'à dìcc: <<No! l'è öna sentènsa fàlsa! I guadi a i cresserà sö pò amò indel giardì. Doma la lana de la pegra, che pò a lé la cresserà sö amò, la gh'à d'èss la mölta per i guadi!>> Alùra töcc i à usàt: <<Chèsta l'è la verità!>> Söbèt ol palàss l'à desmetìcc de crödà. Al Lugaid Mac Con gh'è pertöcàt de scapà vià de Tara, e pò dopo ol Cormac a l'è deentàt ol re. Amò, al Cormac stèss la gh'è pö stàcia dàda öna cópa che la se sfrantömàa s'i vegnìa dìde trì bösere, e la tornàa intréga s'i vegnìa dìde trì verità.»

La piö ciàra indicassiù del putér de la Verità, tàmen, la pöl fórbe èss oservàda indel audacht, o "testamét" del famùs zödes Brehon, Morann Mac Cairbre, che l gh' à dàcc di iströssiù al Gran Re Feradach Finn Fachtnach (95 - 117 d.C.), riportàde indel Leabhar na Nuachonghbala (Libèr del Leinster):

«Che lü l'unure la verità, lé l'unurerà. Che'l ghe daga fòrsa a la verità, lé la ghe darà fòrsa. Che lü l'alze sö la verità, lé l'alzarà sö. Perchè fin quàd a 'l difenderà la verità, ghe mancherà mia ol bè, e la sò régola la craparà mia. Perchè grassie a la verità del re i gràncc tribü i è regolàde. Grassie a la verità del re i disàster gròss i è slontanàcc di omègn. Grassie a la verità del re i puténcc esèrciti de invasùr i è scassàcc in teritòre nemìs. Grassie a la verità del re töcc i lége i è unuràde e töcc i vas i è pié in di sò tère. Grassie a la verità del re la tèra l' è töta grassa e ogne s-cèt che 'l nàs l'è dègn. Grassie a la verità del re de gré féss bù ghe n'è öna sdèrna.»

Tàncc concècc lenguestèch che i fà có a chèsta idéa de verità a i gh'è amò adèss.

L' imortalità de l' anima

I Celti i è stàcc tra i prém popolassiù de l' Öropa a svilüpà la dutréna de l'imortalità del spìret e a möves in chèl sens. L' Amià Marselì l'oservàa : <<Co gran desdègn per ol destì mortàl lur i praticàa l' imortalità de l' anima>>.

E ol Löcà, indel sò puema Farsalia, a'l ghe dìs issé a i drüidi :

	«Sìv óter che disì che i ombrée di mórcc i àbita mia indela tèra möta de l'Erebo e in di büsach smórcc d'ol Plütù; al contrare, ghe disì che ol stèss spéret a l'gh'à ön'ótra anima de na quach otra banda, e che la mórt, se chèl che cantì l'è ìra, l' è ü pónt de trànzet in d'öna lónga éta.»

I scritùr de la Scöla de Alesandria i s' è spartìcc sircumsìrca la quistiù di prensépe de chèsta dutrena celtìca. Ergü a'l credìa che lé la fodèss stàcia ü laorére indipendèt di celti; di oltèr i sostegnìa che la rièss di grègh, e specialmèt d' ol Pitagora.
Ol grègh Sandro Curneli Polìstur (105 prima de Crést, staghela lé) a'l representàa l'àres principal de informassiù a propòset d'ol Pitagora, e la sò testimoniànsa l' è stàcia dövràda del Diogen Laers, del Pline ol Vècc e del Steven de Bisansio. Indel sò tratà in sö la filosoféa d' ol Pitagora, 'ntitolàt De Symbolis Pythagoricis, lü 'l disìa de üsà "scartafàss pitagorègh" trasmetìcc di scolar d' ol Pitagora del quart secól prìma de Crést. L' aötentisità de chèste nàves d' ol Polìstur l' è matéria di discüssiù. In töcc i manere ol Polìstur, che 'l scrìia a i stèss tépp d' ol Timagen, a'l dövràa di nàves ch' i pàr piö ege rispèt al Posidóne. Perdepiö ol sò libèr l' è stàcc almanca üna di àres d' ol Mento de Alesandria, ön ateniés nassìt 'dré al 150 d.C., e che pö dopo l' è deentàt ol capo de la scöla catechìstica de Alesandria, e crapàt fö 'dré a i agn 211-216. Ol fato che ol Polìstur a'l sées ön àres d' ol Mento l' è comproàt dal fato che ol Ciril de Alesandria, arsièscov tra ol 412 e ol 414, a'l cita di pass compagn de chèi üsacc d' ol Mento indela sò övra Contra Julianum e a'l sigüra precisamét che lùr i ne vé di libèr d' ol Polìstur e ch' i rearda ol Pitagora. Ol Pitagora, indel sest secól prìma de Crést, l' insegnàa la dutrena de la reincarnassiù o trasmigrassiù de l' anima. Lü a'l disìa de èss istàcc in d' öna passàda reincarnassiù, ol troià Eüforb, copàt fö a Troia. Segónd ol Diodor Sicül, l'è stàcc ol Polìstur ol prìm a dì che tra i Gài la dominàa "la dutrena pitagorìca" che la 'nsegnàa l' imortalità de l' anima. Pò a 'l Timagene par che 'l sèes istàcc de chèst' idéa, e l'Amià Marselì, quad che 'l fà riferimét al Timagene, a'l dìs isé:

	«I drüidi, omègn de inteligènsa söperiur, e in bù decorde co la congregassiù di scolàr d'ol Pitagora, i ere töcc ciapàcc a intrequerì sö di quistiù ólte e secrète, e desmentegàde i stòrie de la zét, a i disìa che i anime i fodèss imortài. »

Ol Löcà per la sò part ghe fà éco a l' oservassiù de militar indiferét fàda d'ol Cesare per la qual chèsta dutrena l' era decisiva per ol fìdech di Celti in bàtaia. Ol Mento a'l trà 'n pé öna sarabotada co 'l dì ch' i era mia stàcc i drüidi a 'cetà d' ol Pitagora la dutrena de l' imortalità de l' anima, ma piötost ol Pitagora a regòi la dutrena di drüidi.

I prìm filosef cristià

Per sarà sö ol discórs in sö la filosoféa di drüidi a'm gh 'à de regordàss ol fato che i Celti i à prodüsit tàcc di piö importàcc tra i prìm filosèf cristià. L'è assé pensà al celta de Gàlia Ilario de Poitiers (315-367 d.C., che l' è consideràt ü di piö löstressem teologi de la cesa cristiana di prìm tépp, e che tra i sò övre se regorda ol De Trinitate; opör a l Eriögena (810 - 880 d.C.) ciamàt ach Gioann Scot stimàt ol piö importàt filosèf del mónd ucidental in tra ol tép d' ol Güstì de Ipuna e ol Tumas de 'Quì.
Tra chès-ce dù importàcc filosèf de rassa celtica, pösta, a'l salta fö ön ólter personagio, che, significativamét, l' è stàcc cüsàt di sò nemìs de sircà de fà ressüsità la "Filosoféa Natüral di drüidi".
A'm sè 'dré a parlà d' ol Pelas (354 - 420 d.C), ü celta che 'l vegnìa ciamàt d' ordinare "Brito", che 'l segnerèss che l' era ü britanègh, ach se ü scritùr di sò tépp a'l la calöfàa co 'l dì che lü l' ìa pié de porridge irlandés, roba che l'à rösàt sertedü stödius a pensà che lü a'l rièss de l' Irlanda, giöstopónt.
In bùna sostàssa ol pelagianismo l' istàa in chèsto: omègn e dóne i è responsabèl de töcc i sò acc, e acassibé i ghe sèes di fatùr de condissionamét al de fó de lùr, l' è prope a lùr che ghe pertöca ciapà l'öltema decisiù. A'l gh' è mia, e gnach 'l pöl èsga pecàt indoe la olontà l' è mia libera del töt, indoe ol sogèt l' è mia in cas de cattà föra tra bé e mal.

	«Si necessitatis est, peccatum non est; si voluntatis, vitari potest»

Per ol Güstì de Ipuna la olontà le domà de Dio e mia de l'òmen; che ergü a'l fodèss bù o catìv l' era zamò stabilìt e domà de la olontà de Dio a'l deriàa l' inviamét de mèt in cas la olontà de l' omèn de acetà e üsà l' aiöt e la grassia del Spirèt Sant. A's pölerèss dì che indel negà "l' inflüènsa divina" al proposèt, ol Pelas 'ntindìa sögerì che la dutrena cristiana de la "Grassia" l' era rimpiassàda de chèla de la "Natüra", per quant, al parè, lü l' abie mia rüsat ol sò resonamét infena a la cunclüsiù logica, che l' arèss ülìt dì refüdà l"espiassiù". Indel Pelas, comè in ólter filosef celti de chèl tép lé (ol"Britanno de Sicilia" e ol Fastidius, presempe) a's pölerèss descuergì ön' éco, féss fórt, di concesiù filosofeghe di drüidi. Adèss la salta fö öna contradissiù: nóter a'm sà che i Celti i ere famùs per i sò professée; per i sò preisiù fondàde in söl gul di ósei e sö óter sistemi; per la sò capassità de preèd ol domà. La mitulugea e ol fulclùr celtegh i è pié de drüidi ch 'i mèt in piassa ol destì di persone, e i sfórs de chèsce persone de scampà al sò destì de solet i depéns la via stèssa indoe a la fì lùre a i se tröa upunìde a lü.
La quistiù l' è mia issé fassèl de definì. A's pöl sostegnì dù proposissiù. Chèla piö resoneula, e piö sèmples, l' è che tàte fàce de öna visiù filosoféga a i pölèss saltà fò e in efècc i è saltàde fò, dezà che chèla che 'm s' è 'drè a considerà l'è öna civiltà sparsa in töta l'Öropa e per ün arch de tép inguàl a mela e sinquesento agn. L'è forbe piö zöst parlà de filosofée di drüidi che gnach de üna filosofèa di drüidi: sertedüne i acetàa ol destì e la predestinassiù, di óter no.

Fóncc

• Peter Berresford Ellis, "Il segreto dei druidi"
• Anonyme, Le Dialogue des deux Sages présenté et annoté par Christian-Joseph Guyonvarc'h, Bibliothèque scientifique Payot, Paris, 1999, ISBN 2-228-89214-9
• Jean-Louis Brunaux, Les druides : Des philosophes chez les Barbares, Éditions du Seuil, Paris, 2006, ISBN 978-2-02-079653-8
• Gerhard Herm, "Die Kelten. Das Volk, das aus dem Dunkel kam" (München, 1984) Trad. it. "Il segreto dei Celti" (Bompiani, Milano).
• E. Malaspina,P.Pagliani,R.Alosi,A.Buonopane,R.Ampio,A.Balbo Antico Presente Storia e testi della letteratura italiana edizione Petrini