Dialett alverniad

Quest articol chì l'è scrivuu in lombard, grafia milanesa.

L'Alverniad (nomm nativ: Auvernhat) l'è ona variant de l'Occitan.

Caratteristigh e variant

Insemma al dialett limosin e al dialett vivaroalpin, l'è vun di dialett settentrionai de la lengua d'oc. L'è parlaa in part de la region storiga de l'Alvernia (Auvèrnha): i lenguista però hinn minga d'accordi in del dì precisament quai che sien i sò confin.
I sò variant principai a hinn l' Alverniad del nord (o alverniad de sotta) e l' Alverniad del sud (alverniad de sora).

Ona quai caratteristiga de l'Alverniad

Palatalizzazion di consonant denanz a I e U: libre [ljibrə], nus [njy]. Quella palatalizzazion la mena a di resultaa different a seconda di loeugh.
El dittongh AU, in posizion atoniga el vegn [uw] a sud e [œ] a nord.
El dittongh AI, in posizion atonia el vegn [ej] o [ij].
I grupp QU e CU se pronuncien [tʝ], el grupp GU inveci [dʝ].
AN/ANH in posizion toniga se pronuncien [ɔ/ɔɲ].
GL se pronuncia [ʎ]/[j].
La S denanz a la I e la U la vegn [ʃ] o anca [ʒ].
El grupp CH el vegn [ts] o [tʃ].
La J la se pronuncia come [dz].
El dittongh EU el se prouncia [ju].
La L intervocaliga la se pronuncia 'me [x], in direzion de la zona del Cantal (oc. Chantau)

In di parlà alverniad bass:

La CL la vegn [kj].
I grupp ER/ERRE e ERN vegnen [jaɾ/jaR] e [jaɾn]
La S intervocaliga la borla giò: "la chamisa" [la tsa'mjɔ].
Arent a Yssingeaux (oc. Sinjau) la borla giò la D intervocaliga: "z-es arribaa" (es arribada).
El grupp -ÉS el pò mudà in [I]: "lo Barbonés" [lu baɾbu'njI]
El grupp ES a l'inizzi d'ona parolla la vegn SE: escòla el vegn secòla.

Tra i caratteristigh che lighen l'Alverniad ai alter dialett occitan del nord troeuvom:

Palatalizzazion di grupp CA e GA vers CHA e JA/IA: lo gal canta => lo jal chanta.
La crodada di consonant finai.
Utilizzazion de la Z eufoniga denanz ai vocai: ai pas charrat amb tu => z-ai pas solaçat bei te.
Compagn del dialett de Nizza e de quell de Montpellier, la A atoniga la se pronuncia [a].

El Pierre Bonnaud in del 1973 l'ha pensaa ona noeuva ortografia per scriv l'Alverniad, che l'è ciamada norma bonnaudiana e che l'è puttost differenta sia de l'l'ortografia classiga che de quella mistraliana.

Esempi de lengua

Deciarazion di diritt de l'omm, art. 1

Totas las personas naisson lieuras e egalas en dignitat e en drèit. Son dotadas de razon e de consciéncia mas lor chau agir entre guessas dinc un eime de frairessa.

La Parabola del Fioeu Trason

En hòme avìa dos efants.
Lo pes dzoine diguèt a son paire: "Mon paire, donatz-me la part de l'eiritatge que me reveint!". Lo paire lor partadzèt sa fortèuna.
Quarques dzors après, lo dzoine garçon ramasèt son ben e partiguèt per vodiadzar diens un paìs estrantger, e disipèt atì tot ço qu'avìa en debautzar.
Après qu'aguèt tot mandzat, la famina se faugèt sentir per tot aquer paìs, e z-er comminquèt a conosse lo beson.
S'en anèt d'atì, se lodzèt à un ritge bordzoès que l'envodièt diens ena boriar per gardar los cotzons.
Aurìa ben vogut ramplir son ventre de las calòffas que mandzavon los cotzons, mèis degun n'in donave.
Adònca se diguèt en z-er mesma: "Quantzis mercenaires à l'ostar de mon paire han de pan tant que vòron, e dìo eicì mòre de fan!"
Me levarèi, m'en anarèi vers mon paire, e di dirèi: Paire, èi petzat còntre lo ciar e devant vos
Son pas digne d'èstre appellat vòstre fir: tratatz-me come un de vòstgis domèstiques".
Se levèt, s'en anèt vers son paire. Z-era enquèra lòn, son paire lo veguèt, e foguèt totzat de compassion, se botèt à corre, se djetèt à son cuèr e di faguèt des potons.
Lo fir di diguèt: "Paire, èi petzat còntre lo ciar e devant vos, son pas digne d'èstre appellat vòstre fir".
Adònca lo paire diguèt à sois domèstiques: "Portatz-di viste sa primèira, se per brava ràuba, bestietz-lo, botatz-di en anèr à son det, e de tzarsas als peds.
Menatz lo vedèr gras, sannatz-lo, mandzòn e devartissòn-nos!
Perço que mon fir z-era mòrt e z-es rasussitat, z-era pardut e s'es retrobat". Atì desobre se boteron en tren.
L'einà sera diens los tzamps: quand s'aprustzèt de l'ostar, osiguèt la fanfara de la tzabreta e lo brut de la dança.
Sonèt en domèstique e di demandèt: "Qu'est aquò?".
Lo domèstique di respondeguèt: "Co z-es vòste fraire qu'èi vengut, vòste paire ha fait sannar lo vedèr gras per lo recebre".
L'einà, tot en corela, vodìa pas entrar. Lo paire sortiguèt per l'engadzar.
L'einà diguèt à son paire: "Atià, dedzà bien d'annadas que dìo voi sèrve sans voi desplaire, e tzamais m'avetz voi donat en tzabrin per me regalar ambe mos camaradas;
E vòste fir, que z-a avalat tot son ben en mestzantas companias, ambe leis dzanetas, quand z-es vengut, z-avetz fait sannar lo vedèr gras!"
Lo paire respondeguèt: "Mon fir, tu z-es todzor ambe d'ìo, tot ço que z-èi es tiéu.
Tzadìa ben faire festa e se redzozir, parço que ton fraire z-era mòrt e z-es resussitat, z-era pardut e s'es retrobat.
Mémoires des antiquaires de France, 1824, pag. 457-459-461

Vos correlaa

Ligamm de foeura