Dialet mudenes

Quel articul chì l'è scrivüü in Lumbard, cun l'urtugrafia insübrica ünificada.

Quell articul chì l'è dumà un sbozz. Se violter sii bun de metegh dent un queicoss de pü, preocüpeves minga e provegh. Insì de vegh un'idea de tücc i olter sbozz, vardii chì.

El dialet mudenes (nom nativ: mudnéś) l'è un dialet emilian parlaa a Modena e in di cumün inturna.

Carateristigh

I verb

Verb vess

Indicativ present: mè a sun, tè t'é, lò l'è, nuèter sámm, (v)uèter a sî, lor i éin.
Indicativ imperfet: mè a-i-éra, tè t'er, lò l'era, nuèter a-i-éren, (v)uèter a-i-éri, lor i eren.
Indicativ fütür: mè a srò, tè 't srée, lò al srà, nuèter a srámm, (v)uèter a srî, lor i sran.
Cungiüntiv present: che mè a sìa, che tè 't sî, che lò al sìa, che nuèter a sámma, che (v)uèter a sìdi, che lor i sìen.
Cungiüntiv imperfet: che mè a fóss, che tè 't fóss, che lò al fóss, che nuèter a fóssen, che (v)uèter a fóssi, che lor i fóssen.
Cundiziunal present: mè a srévv, tè 't sréss, lò al srévv, nuèter a srévven, (v)uèter a sréssi, lor i srévven.
Geründi present: 'ssànd.
Infinii present: éser.
Participi passaa: stè/stèda.

Verb avègh

Indicativ present: mè a-i ò, tè t'ée, lò l'à, nuèter a-i avámm, (v)uèter a-i avì, lor i àn.
Indicativ imperfet: mè a-i avìva, tè t'avìv, lò l'avìva, nuèter a-i avìven, (v)uèter a-i avìvi, lor i avìven.
Indicativ fütür: mè a-i avrò, tè t'avrè, lò l'avrà, nuèter a-i avrámm, (v)uèter a-i avrì, lor i avran.
Cungiüntiv present: che mè (a-i) àbia/àpia/àva, che tè t'àv, che lò l'àbia/àpia/àva, che nuèter (a-i) avámma, che (v)uèter a-i avìdi/ìdi, che lor i àbien/àpien/àven.
Cungiüntiv imperfet: che mè (a-i) avéssa, che tè t'avéss, che lò l'avéssa, che nuèter (a-i) avéssen, che (v)uèter (a-i) avéssi, che lor i avéssen.
Cundiziunal present: mè a-i avrévv/arévv, tè t'avréss/aréss, lò l'avrévv/arévv, nuèter a-i avrévven/arévven, (v)uèter a-i avressi/aréssi, lor i avrévven/arévven.
Geründi present: avànd.
Infinii present: avér.
Participi passaa: avù.

Prima cuniügaziun

Indicativ present: mè a cànt, tè 't cànt, lò 'l cànta, nuèter a cantámm, (v)uèter a cantè, lor i cànten.
Indicativ imperfet: mè a cantèva, tè 't cantèv, lò 'l cantèva, nuèter a cantèven, (v)uèter a cantèvi, lor i cantèven.
Indicativ fütür: mè a cantarò, tè 't cantarè, lò 'l cantarà, nuèter a cantarámm, (v)uèter a cantarì, lor i cantaràn.
Cungiüntiv present: che mè a cànta, che tè 't cànt, che lò al cànta, che nuèter a cantámma, che (v)uèter a cantèdi, che lor i cànten.
Cungiüntiv imperfet: che mè a cantéssa, che tè 't cantéss, che lò al cantéssa, che nuèter a cantéssen, che (v)uèter a cantéssi, che lor i cantéssen.
Cundiziunal present: mè cantarévv, tè 't cantaréss/cantarévv, lò al cantarévv, nuèter a cantarévven, (v)uèter a cantaréssi, lor i cantarévven.
Geründi present: cantànd.
Infinii present: cantèr.
Participi passaa: cantè.

Segunda cuniügaziun

Indicativ present: mè a léź, tè 't léź, lò 'l léź, nuèter a liźámm, (v)uèter a liźì, lor i léźen.
Indicativ imperfet: mè a liźìva, tè 't liźìv, lò 'l liźìva, nuéter a liźìven, (v)uèter a liźìvi, lor i liźìven.
Indicativ fütür: mè a liźrò, tè 't liźrè, lò 'l liźrà, nuèter a liźrámm, (v)uèter a liźrì, lor i liźràn.
Cungiüntiv present: che mè a léźa, che tè 't léź, che lò al léźa, che nuèter a liźámma, che (v)uèter a liźìdi, che lor i léźen.
Cungiüntiv imperfet: che mè a liźéssa, che tè 't liźéss, che lò al liźéssa, che nuèter a liźéssen, che (v)uèter a liźéssi, che lor i liźéssen.
Cundiziunal present: mè a liźrévv, tè 't liźréss/liźrévv, lò al liźrévv, (n)uèter a lizrévven, (v)uèter a liźréssi, lor i liźrévven.
Geründi present: alźànd/liźànd.
Infinii present: léźer.
Participi passaa: alźù/liźù.

Terza cuniügaziun

Indicativ present: mè a dor(e)m, tè 't dòr(e)m, lò 'l dòr(e)m, nuèter a durmámm, (v)uèter a durmì, lor i dòrmen.
Indicativ imperfet: mè a durmìva, tè 't durmìv, lò 'l durmìva, nuèter a durmivem, (v)uèter a durmìvi, lor i durmìven.
Indicativ fütür: mè a durmirò, tè 't durmirè, lò 'l durmirà, nuèter durmirámm, (v)uèter durmirì, lor i durmiràn.
Cungiüntiv present: che mè a dòrma, che tè 't dòr(e)m, che lò al dòrma, che nuèter a durmámma, che (v)uèter a durmìdi, che lor i dòrmen.
Cungiüntiv imperfet: che mè durméssa, che tè 't durméss, che lò al durméss/durméssa, che nuèter a durméssen, che (v)uèter a durméssi, che lor i durméssen.
Cundiziunal present: mè a durmirévv, tè 't durmiréss/durmirévv, lò al durmirévv, nuèter a durmirénn, (v)uèter a durmiréssi/durmirévvi, lor i durmirénn.
Geründi present: durmànd.
Infinii present: durmìr.
Participi passaa: durmì.

Esempi de lengua

El Pader Noster

Päder noster, t'è la só in dal Paradis
a sprär che tot i 't vojen bein
e che un gioren et poss esser al Päder
ed tota la ginta e ch'i tó fió i 't rispeten
e i 't dagh'n a meint cum la só tra i nóvli,
anch'in stal mond tribulä.
Aiutes a catär tot i dè al pan sovra la tävla
e dass 'na màn a esser boun e a perdunär
chi s'ha fat di tort, acsè et poss srär un occ sovra i noster.
Cmè tot i boun päder aiutes a vinser i trest desideri
e tin al mäl luntan dal mond.
Amen.

L'Ave Maria

Äv Maria, pina ed grazzi,
al Sgnor l'è teigh.
Tè t'è bendeta tr'al doni
e bendet l'è 'l frut dal tó sen, Gesó.
Santa Maria, Mädra dal Sgnor,
prega per nuäter pecator,
adessa e ind al mumeint dla nostra mort.
Amen.

La parabula del Fiö Trasun

Un zert om l'iva dû fió.
E al più zoven al dess a sò päder: "Papä, däm la purzion 'd sustanza che 'm toca!" e lù al gh' dividè la sustanza.
E dop poch gioren, tolt su la sò roba, al fiol più zoven al s'n'andò via in pais luntan, e là 'l cunsumò incossa vivend in gozzoväli.
E dop ch'l'avè cunsumä tut, in quel pais a vins una gran carestia, e lù al cminzì piò a truvärs in bisogn.
E l'andè via e al s'mess sota a un 'd quî sgnor 'd quel paes. E lù al le mess int un sò sit a badär ai porch.
E al se sintiva voja d'impires la panza 'd cla gianda ch'magnäva i porch; ma nissun gh'in däva brisa.
Alora, turnä in sé, al dess: "Quant servitor in cà 'd mè päder i han dal pan fin ch'i 'n volen, e mé ché a mor 'd fam!
A 'm turò de 'd ché, e andarò da mè päder e agh dirò: Papä a i ho fat pcä contra 'l zel e dnänz a vù;
zà mé an son più degn d'esser ciamä voster fiol; tulîm almanch com un di voster servitor".
E tolt su, al vins da sò päder. Ma, essend anca da la luntana, so päder al le vest e l'in sintè cumpassion; e al gh'è cors incontra, al se 'gh butò al col e al le basò.
Al fiol al gh'dess: "Papä a i ho fat pcä contra 'l zel e dnänz a vù, zà mé an son più degn d'esser ciamä voster fiol".
Alora 'l päder dess ai sò servitor: "Purtê ché subet al più bel abit e vestîl, e mtîgh un anel in dî e al scärp int i pè;
e pó andê a tor al videl grass e amazzêl, ch'al magnarem e a farem tuliana;
perchè 'st mè fiol l'era mort e l'è risuscitä, l'era pers e l'è stä truvä". E i prinzipion a magnär alegrament.
Intant, al filo più grand l'era pr'i camp e, int al turnär e int l'avsinärs a cà, al sintè a sonär e cantär.
E al ciamò un servitor e al dmandò cossa vliva dir 'sta roba.
E lù 'gh rispos: "L'è vgnû voster fradel e voster päder l'ha mazzä 'l videl grass perchè a l'è turnä sän e sälv".
A 'gh vins l'arlia, e al n'vliva brisa inträr in cà; ma sò päder vins fora e al prinzipiò a pregärel.
E lu, rispundend, al dess a sò päder: "Eco, l'è tant an che mé av serv, an v'ho mäi dsubidî e vu an m'avî mäi dâ gnanch un cavret da goderm con i mè amigh;
e subet ch'è vgnû a cà st'älter voster fiol, ch'l'ha magnä tut la sò roba con del dunazzi, a j'avî mazzä 'l videl grass".
Ma 'l pader agh dess: "Fiol mè, té t'è semper megh, e tut quel ch'mé a i ho, l'è tò;
ma l'era giust d'fär un poch d'bandoria e stär alegher, perchè 'sto tò fradel fradel l'era mort e l'è turnä viv; l'era pers e l'è stä truvä".
Bernardino Biondelli, Saggio sui dialetti gallo-italici, 1853, pag. 233

Una nuvela del Bucasc

Dialet de Fiorano

Daunca a degh che ai dè dal re 'd Zeperia, dap che Gutifrè 'd Bujaun al s'fó impadrunî dla Tera Sänta, una sgnaura 'd Guascagna a vens ch'l'andè in pelegrinagg al Sepaulcher, desgnand de 'd là, quänd la fó a Zeperia, la catò suquänt lazzaraun chi 'gh fenn di brot sgärb. E lia, lamentandes de 'sta cossa, agh suvens d'andär dednänz al re; mo i 'gh genn ch'l'iara fadiga trata via, perchè lù l'iara arlassä e acsè brot suget che pazinzia ch'an vendicass cun giustezia el zaltrunäd fati ai äter, mo che änzi da vigliach al s'in bviva ona mocia ch'i 'gh fiaven a lù; i maniara che quî 'ch gh'iven un quälch magaun, j'al sfugäven fandegh degl'ingiori. La sgnaura, sintand acsè, scmintida de 'n s'pseir vendicär, per sfugäres la 's mitè in maint ed tuvar in gir 'ste re; e quänd la 'gh fó dednänz pianzand, a 'gh gé: "Sgnaur, a ne 'gh saun menga 'gnuda dednänz pr'avair vendata 'd l'ingioria ch'i m'hän fat, mo am cuntaint ch'al m'insagna cuma 'l fa a supurtär queli ch'a saint dir ch'i 'gh fän a lù, acsè quänd al m'arà insgnä a possa supurtär cun pazinzia la mia; che al Sgnaur al le sa lù, agh la dunarê acsè luntiara, s'a psessa, sicam al gh'ha sè bauni spal".
Al re, ch'l'iara stä fina alaura imbambî e trascurä, coma s'al s'dessdass, al cminzipió a vendicär cun giustezia l'ingioria ch'i fenn a 'sta dana; e da lé inänz al s'mess a preseguitär zà a cal biondo tot quî ch'fiassen quäl cauntra a l'unaur dla sò curauna.
Giovanni Papanti, Parlari italiani in Certaldo, 1875, pag. 293

Dialet de Modena

A i avû dounca da saver che al teimp dal prem re 'd Cipri, dop la cunquesta ed Terasanta fata da Gofredo 'd Buglioun, ch'agh fó dounca ona bräva sgnora 'd Guascogna ch'l'andò in pelegrinagg al Sant Sepolcher; e che turnand pò indrê, ariväda ch'la fó a Cipri, la truvò zert birboun ch'i la ciapon e i 'gh fenn un d'chî insult ch'a v'in stagh a dir gnint. Lê, puvreta, la 'n s'in saviva där päs, e la pensò d'andär dal re a dmandäregh giustezia; mo i 'gh dgenn ch'al srê fiä strussiä, perchè al re l'era un puvozz schivafadiga che invez ed fär giustezia ai tort fat ai älter, al s'in purtäva in santa chiet un'infinitä d'insuleinz gh'i 'gh fävn'a ló; modo per cui, anzi, quand i sò sodit i gh'aviven la luna 'd sbef, i se sfugäven magara a färegh di bech in cal meinter ch'al passäva. Cla povra ctäla, sintend acsé, la pensò pr'än cherpär da la stezza, d'andär almanch dal re a dirghen quater. E seinz'älter la ciapa só e via ch'la s'in va e la 's preseinta al re e la fa e la dis: "Sacra curouna, re, mé a 'n vegn brisa a udieinza per reclamär countra l'insult ch'i m'han fat; ma a n'äv dmand che ona cunsulazioun: isgnäm, cär a vó, com'a fê a torev só egl'ingiori ch'i vojen ch'i 'v faghn'a vó, tant ch'impära anca mé a ingiutirem coun pazinzia la mia; che Dio sa, s'a fossa possibil 'd cunsgnärv'a vó cla zizzla ch'm'è tucäda a mé, com'a v'la cunsgnarê 'd gost, zà ch'a sî acsé bein dispost a ciapär tot quel ch'äv capita".
Al re, ch'l'era stä fin alora cal martof d'un pultroun ch'a v'ho det, a pärs ch'al s'desdassa tot int un colp; e al prinzipiò subet da l'insult fat a cla sgnora, fazendel custär cär a chi gh'l'aviva fat; e d'alora in poi al s'mess a castigär seinza remissioun tot chî cumitiven del balussäd countra l'unor dla sò curouna.
ibidem, pag. 298

Dialet de Savignano

Avî donca da saveir che quand ha regnâ in Zepri al prem re, ch'al fó dap che Giutifrè id Bujon l'avè cunquistâ Terasanta, a suzzess che una gran sgnora id Guascagna l'andò in piligrinazz al Sant Sipolcher, e d'id là tornäda e vgnuda a Zipri, la fó scargnäda da di catev suget. Dla quel'ingiaria lia, duliands amerament, la pinsò id dmandären rason ai re, ma 'gh fó det ch'l'era fiâ strusciâ, perchè lù l'era tant imbambê che an sol a 'n fäva giustezia a la zent ch'era insultäda, ma 'l n'era gnanch capazz id castigär quî ch'l'aviven insultâ lù, id manira täl che quand un al s'era arabê, al se sfugäva insultandel lù. Quand la sgnora la sintè che al re l'era tant vigliach, dispräda id pseires vindicär e d'aveir rason in quälch manira dl'ufeisa arzvuda, la pinsò id färel saltär. E la 'gh vens dednanz cridand e dsandegh: "Al mè sgnor, an son menga vgnuda pr'aveir giustezia dla schergna ch'i m'han fat, ma pr'imparär cm'al fa a supurtär queli ch'a so ch'i 'gh fan a lù, intant ch'm'adata a sufrirli in päs. Che Dio sa quant al faria vluntira.
Al re, che sin alora l'era stâ un ucarot e un pultrunazz, cm's'al s'foss dsdâ da un gran san, cminzand da la schergna fata a 'sta sgnora, 'l dvintò par l'avgnir molt rigurous contra a tot quî ch'avessen azzardâ id fär di afraunt a la sò curouna.
ibidem, pag. 301

Dialet de Vignola

A degh donca che una volta al teimp dal prem re 'd Zepri, dap che Gufred di Bujoun l'avè cunquistä Terasanta, a sucess che una gran sgnoura 'd Guascogna l'andò in piligrinagg al Sepoulcher dal Sgnour, e turnand indrê, quand l'arivò a Zepri, zert birbant i 'gh fenn del schergn da can; lê aloura, ch'la s'in psiva där päs, la pensò 'd ricorer al re; ma 'gh fu det da zertun ch'l'era teimp pers e reif strusciä, parchè lù l'era tant al gran gabian che, pover diävel, an essand capazz d'castigär ch'al scargniäven lù stass, figuräv pò s'l'era boun d'castigär quî scargniäven i äter, d'manera che chi la rabia 'd sfugär countra un quälch d'un al se sfugäva scargniandel lù. Sentand 'sta cosa, cla povra danna, an savand coma fär a vindicärs, cosa fäla lê? Par cunsulärs un poch, la strulgò la manera 'd torl in gir e, int l'istass teimp d'färel arvader dla sò balordagen. L'andò donca pianzand dal re, e la dess: "Cär al mè sgnour, mé an veign brisa dnanz a lù pr'utgnir bouna rasoun dla schergnia ch'i m'han fat, ma sibein al pregh ch'al m'insagna com'al fa a suportärli lù, parchè da qual ch'as seint dir, bein e spass i gh'in fan dimandi, e acsè, imparand da lù, a possa anca mé suportär la mè, che al Sgnour al sa, se a stäss in mé, bein vlontera agh la donarê a lù, ch'el sa suportär acsè bein".
Al re, che fin a 'st punt era stä tant ucaroun, l'istass ch's'al foss desdä aloura, dlangh al gh'fè rasoun dla schergnia ch'i gh'iven fat, e pò al dvintò rigurous countra tut quî che par l'avgnir avessen avû tanta fazza 'd tacärl int l'unour dla sò curouna.
ibidem, pag. 302-303

Ligam de föra