Dialett monregales

Quest articol chì l'è scrivuu in lombard, grafia milanesa.

El monregales (monregalèis) a l'è on dialett oriental de la lengua piemontesa.
A l'è parlaa in del comun de Mondovì e in di zonn intorna (monregales l'è l'etnonim de quei de Mondovì).
Per la soa posizion, el ciappa dent anca di influenz del piemontes occidental, del ligur e anca de l'occitan.

Caratteristegh e variant

«È nota caratteristica, a parer mio, del dialetto parlato nelle città e nei dintorni di Mondovì, che lo distingue da quello parlato nelle altre province del Piemonte, il modo di pronunciare in certi casi la lettera r, con suono cioè dolcissimo, a fior di labbro, tutto particolare. [...] La cantilena nasale poi, e l'orribile e lunga cadenza con cui si parla il dialetto in quelle provincie, ne formano una delle meno simpatiche gradazioni del vernacolo piemontese; sì che le colte persone, con più accurata pronunzia si studiano di diminuirne i difetti nel conversare.»

(Eraldo Baretti in Giovanni Papanti, I parlari italiani in Certaldo, 1875, pag. 202)

A someja donca che 'l fenomen pussee important del monregales (o almanch vun di pussee important) a l'è 'l rotacismo, che troeuvom anca in alter dialett piemontes, compagn del langaroeu e d'ona quai parlada de transizion cont el ligur.
On grupp de comun del circondari (Frabosa Soprana, Frabosa Sottana, Roccaforte Mondovì e Villanova Mondovì) s'hinn deciaraa de lengua ocitana, anca se l'è on lavorà che 'l troeuva minga on consens total in di ambient academegh: in di dialett de quella zona chì (la Val d'Ellero), el pronomm personal sogett de la prima persona singolar a l'è quiè/kyè (cf. frances je) inscambi del mì galloitalegh.

Esempi de lengua

Parabola del Fioeu Trason

Bernardino Biondelli Saggio sui dialetti gallo-italici, p. 553

Un òm o r'àiva do fì.
Ër pì zovo di doe o r'ha dicc a sò pare: "Papà, deme 'r mè tòch dër facc mè!" e chel o r'ha spartì tra 'd chej ra ròba ch'i vnàiva.
Da lì a pòci dì, rabatà tut, ër fì pì zovo os n'é andà ant un paìs da lons, e là o r'ha facc balé 'r facc sò, vivend a boca che veutu.
E dacc arlan a tut, ant col paìs j'é vnuje na gran famin-a, e chel o r'é trovasse a rabèl.
E o r'é andà, e o s'é giustasse con un sgnor ëd col paìs, ch'o r'ha mandaro a na soa cassin-a a scheu ai grin;
e o r'àiva veuja d'empisse dra giandr ch'i mangiavo i grin, e gnun i no dàiva.
Tornà alora ant se stess, o r'ha dicc: "Quancc servitó a cà 'd mè pare a mangio dër pan a crëppa pansa! E mi sì i meuir ëd fam!
I veuj auzeme e 'ndé da mè pare, e 'j direu: Papà, j'heu facc pëcà contra 'l Sel e contra 'd voe;
I sogn pi nen degn d'esse ciamà vòstr fi; trateme ar meud d'un dij vòstr servitó".
E o s'é ausasse, e o r'é andà a cà 'd sò pare. E ant ër menter ch'o r'era ancó da lons, sò pare o r'ha vistro e, ciapà dra compassion, o j'é cors ancontra, os j'é campassie coi brass ar còl, e o r'ha basaro.
E 'r fi o j'ha dicc: "Papà, j'heu facc mà contra Dio e contra 'd voe; im màirit pi nen d'esse ciamà vòstr fi.
E o sò pare o r'ha dicc ai sò servitó: "Dësgageve a tré fòra ra vesta pì preziosa; buteje r'anèl ant o dì, e i stivè ant i pè;
e mnè 'n vitel grass, mazzero, mangema e fama gaudinette!
përchè 'st mè fì o r'era mòrt e aora o r'é rësuscità; o s'era pers, e r'ama trovaro". E i se son stasse alegramente a tavo.
Ven ch'ër fì pì vej o r'era për lì an campagna, e tramentre ch'o tornàiva e o s'avsinàiva a cà, o r'ha sentì re obade e i baj.
E o r'ha facc vnì un servitó e o-j ha ciamà còs fuss lò.
E chel o-j ha rësponduje: "Vòstr frèl o r'é tornà vnì, e vòstr pare o r'ha mazà un vitèl ingrassà përchè o r'è tornà 'n bòn-a sanità".
E chel o r'é andà in fùria, e o vàiva nen antré. Për lò, sò pare o r'é anscì feura, e o s'è butasse a preghero.
Ma chel o r'ha rëspòst e dicc a sò pare: "I son tancc agn che mi iv serv, e i son stà tavòta comand, e i 'n m'èi dame un cravòt ch'i paissa gòdëmro con i mè amis.
Aora, përchè o-j é vnuje 'st vòstr fi, ch'o r'ha barbà 'r facc sò con re plandre, i r'ài mazzà për chel col vitèl grass!".
Ma 'r pare o-j ha dicc: "Mè fì, tì 't stè tavòta con mi, e 'r facc mè o r'è tò;
Ma o r'era giust d'ëstesse a tavo, e 'd fé rigozillo, përchè sto tò frèl o r'era mòrt e aora r'é rësuscità; o r'era përdù e o s'é trovasse".
Bernardino Biondelli, Saggio sui dialetti gallo-italici 1853, pag. 553

Ona novella del Boccasc

Giovanni Papanti I parlari italiani in Certaldo p. 201

Andoca i diva che na vòta, ant ij temp dër prim re 'd Cipro, dòp che ra Tera Santa a r'eva stàcia conquistà da Gotifré 'd Bojon, i-é capitaje ch'na sgnora 'd Guascogna a r'é 'ndàcia an pelegrinage për lagiù dalons land i-é o Santo Sepolcro; e tornand peu andré, ruvà a Cipro, a r'é stàcia ansultà an tuce re manere da na màniga ëd sassin e 'd balòss ch'i j'evo là. Siché chila, ch'a r'eva rëstà tuta sagrinà, a r'ha pënsà dë 'ndé a fé re soe plente ao re; ma alora i-é staje caicun ch'i j'han dìe ch'a fava mà a fé lò, e che o r'eva inutil, përché o re o r'eva n'orieri marì, sensa sango ant ër ven-e, ch'o lassava andé re còse longh o legn, e che nen mach o fava nen giustissia dij tòrt dij acc; ma o sofriva dërcò sensa mach adesno, e da farfo, tucc coj ch'i-j favo a chel; siché quand i-eva caicun ch'i j'avo dij crussi, is sfogavo fandie di dësdesi ëd tucc i color, e d'ingiùrie pì ch'a pende. Avend sentù lolì cola sgnora, dësperà përché ch'a pava nen vendichesse, për parèj, tant për piesse na sodisfassion, e consolesse un pochëtt, a s'é ficasse ant ij còrn ëd grigné un pò a le spale do re; e an pioravland, a r'é andàcia dadnancc a chel, e a r'ha dìe: "Mè car, mi ven nen a treuvte përché im pensa che se ti 't veissi 't porrii vëndicheme di dispresi ch'i han fame; ma tant për mia sodisfassion, it pregh dmach che t'ën mostri coma ch'ët fè a cuciarete sensa banfé tute re ingiùre ch'it fa, përché i peussa dërcò sufrì an santa pas cole ch'i j'han fame a mi, che i veurìa ben peuite argalé a ti, i veurìa, da già chë t'è 'd bon-e spale për soporté 'r badò".
O re, che fin anlora o r'eva sempre stacc un bon òm, meusi ant ij sò afé, e coma 'ndormì, o r'ha capì ra sàtira, e o s'é dmach fasse dësvié ant un moment. E comënsand bele subit da re ingiùrie ch'i j'avo facc a cola sgnora, o r'ha vendicara castiand severament coj ch'i j'avo faje; e o r'é peu dëventà, da alora anacc, un assident ch'o fava tramblé 'd paó tucc coj ch'i no favo caicun-e contra r'onor dra soa coron-a.
Giovanni Papanti, I parlari italiani in Certaldo, 1875, pagg. 201-202

Vos corelaa

• Lengua piemontesa
• Dialett langhett
• Dialett cunees