Batàia de Carpi
|
|
Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa orientàl unificàda. |
La batàia de Carpi l'è stat el prim combatimènt militàr endel quàder de la guèra de söcesiù spagnöla, sücidìt ai 9 de löi del 1701 de le bànde de Carpi d'Adige (encö frasiù de Villa Bartolomea en pruvìncia de Verùna). El combatimènt l'è s•ciopàt entra l'ezèrcit fransés comandàt de Nicolas de Catinat et chèl de l'Austria comandàt del prìncipe Eugénio de Savoia.
Situasiù
[Modifega | modifica 'l sorgent]Al prensépe de l'istàt del 1701, l'Imperadùr Leopoldo I d'Asburgo el decìt de mandà 'n Italia 'n ezèrcit ai ùrdegn del prìncipe Eugénio de Savoia, pour mèter sóta presiù i posedimèncc spagnöi endela penìzola. L'ezèrcit del Eugénio el s'è radunàt endel Tiröl e al stès tép en ezèrcit de upuzisiù furmàt de Fransés, Spagnöi et Piemontés, ai ùrdegn del Nicolas de Catinat el s'è reünìt en pó a la ólta 'nta 'l Cés e l'Àdes.
Catinat el g'ha ùrden de mìa streersà i posedimèncc de la Repüblica de Venésia per nàga 'ncùtra a Eugénio perchè chèsta l'è restàda neutràla e mìa ambià per prim a dà batàia, e isé el g'ha mìa püdìt ciapà dele puzisiù piö vantagiùze come 'l curidùr de Rivoli. El g'ha duzìt encontentàs de spaentà i Austrìaci e 'mpidìga de streersà l'Àdes.
Eugénio 'ntàt el g'ha 'nvidàt i venesià a mìa upunìs al pasàgio del sò ezèrcit en càmbe de 'n comportamènt respetùs de chèst'öltem e 'l g'ha cuminciàt a müìs ai 27 de màgio, sönden percórs che nisü gh'ìa mìa piö dopràt deu tép de Càrlo V. El sò obietìf l'ìa de streersà l'Àdes sènsa combàter e sènsa fà dagn ai teretóre del duca de Màntoa per envidà chest'öltem a cambià spónda.
Sigür de la neutralità de Venésia, Catinat el pensàa che Eugénio el gh'ìes edèa de invàder i posedimèncc spagnöi a sud del Pò e isé 'l g'ha concentràt el gròs dei sò soldàcc de le bànde de Rivoli e 'l rèst sparnegàt dré a l'Àdes.
Per sich setemàne, el prìncipe Eugénio el rìa a 'nganà 'l sò aversàre, e 'l mìna le sò trùpe envers el Pò, e 'l fàa aparì de ülì streersà de le bànde de Feràra endoche 'l g'ha ambiàt a fà fà sö dei pucc.
La batàia
[Modifega | modifica 'l sorgent]
A la fì, l'Eugénio de Savoia, el g'ha troàt en pùnto de pasàgi póch difindìt piö 'nsö dré a l'Àdes. El g'ha cimbràt pò a 'l sò stès ezèrcit e 'l g'ha cambiàt diresiù, e la nòt entra l'8 e 'l 9 de löi del 1701 el streèrsa 'l fiöm. La fanterià la g'ha facilmènt rizù dei "dragù" comandàcc del Saint-Fremont che i difindìa la citadìna, e l'atàca sübit conden quach canù pò a 'l paizì de Castagno endóche 'n còrp de fanterìa fransés el rèsta izolàt.
Al sènter i canù, el cónt de Tessé, sitüàt a apéna tré chilòmetri, el cór là co la sò cavalerìa. Entàt en bröt temporalù el trasfùrma la piàna endèna palùde, e 'l costrèns la cavalerìa austrìaca a fà 'n gir piö lónch. Chèsto el ghe làsa en pó de respìr ai Fransés che isé i rìa a reünìs. Aisebé che i éres en de méno, i atàca divèrse ólte i Austrìaci. El prìncipe Eugénio el vé ferìt, ma ai sò òm seghéta e riàga rinfórs.
Le cónt d'Albert e sèt uficiài del sò regimènt i rèsta copàcc, el marchés de Cambout l'è ach ferìt a mórt. I Fransés i pèrt en töt 300 òm e 50 uficiài e sovrastàcc del nömer dei Austrìaci, i ripiéga, i abandùna Rivoli e le spónde de l'Àdes e i se ritìra a òvest de l'Òi.
La scunfìta la gh'è costàda el pòst de comandànt al maresciàl de Francia Nicolas de Catinat de La Fauconnerie e l'è stàda el preàmbol, de lé a póch més, a la batàia de Ciàre.
Bibliografìa
[Modifega | modifica 'l sorgent]- Domenico Carutti, Storia del Regno di Vittorio Amedeo II, Firenze, LE Monnier, 1859. (ISBN miga dispunìbil)
- Linda Frey, The Treaties of the War of the Spanish Succession (in en), Westport, Greenwood Press, 1995. 0-313-27884-9
- Guido Gerosa, Il Re Sole. Vita privata e pubblica di Luigi XIV, Mondadori, 1999. 978-88-04-47181-3
- John Hattendorf, England in the War of the Spanish Succession (in en), New York, Garland Pub, 1987. 0-8240-7813-6
- Franz Herre, Eugenio di Savoia, Milano, Garzanti Editore, 2001. 88-11-69311-X
- John Lynn, The Wars of Louis XIV, 1667–1714 (in en), Longman, 1999. 0-582-05629-2
- J.J. Pelet; F.E. De Vault, Mémoires militaires relatifs à la guerre de succession d’Espagne sous Louis XIV (in fr), Parigi, 1835. (ISBN miga dispunìbil)
- Franco Verdoglia, La guerra di successione spagnola (1701-1715), Chillemi, 2009. 978-88-96522-14-1