Partezela elementar
|
|
Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa orientàl unificàda. |
Partezèla elementàr l'è 'na concèt dopràt en fìzica de le partezèle per defenéser 'na partezèla mìa divizìbil, cioè mìa furmàda de l'agregasiù de partezèle piö pesène amò.[1]
Le partezèle elementàr che fùrma l'ünivèrs le pöl véser clasificàde en partezèle-matéria, de tipo fermiònich (quark, eletrù e neütrì, che g'ha töcc 'na màsa) e partezèle-fórsa, de tipo bozònich, portadùre de le fórse fondamentài che ezìste en natüra (futù e glüù, sènsa màsa, e i buzù, che g'ha màsa).
El modèl stàndard el contèmpla divèrse ótre partezèle-matéria mìa stàbii che ezìste en sèrte cundisiù per en tép variàbil, ma sèmper en gran cürt, prìma de decàder en ótre partezèle. Gh'è stat pröàt apò l'ezistènsa de en buzù de Higgs, che 'l g'ha 'na funsiù töta particolàr.
A mèret del concèt de "partezèla", gh'è de notà che la mecànica quantìstica la g'ha süperàt la distinsiù nèta 'ntra partezèle e ónde che gh'ìa caraterizàt la fìzica clàsica del sècol XIX. La fìzica modèrna, a cumincià de Max Planck e Albert Einstein, la g'ha demustràt che le ónde le prezènta aspècc curpusculàr corpuscolari isé come la matéria la prezènta aspècc de ónda, 'ntra de lur mìa separàbii (dualismo onda-partezèla) e che se m,anifèsta en determinàde modalità (prensépe de complementarità).