Marie Curie

Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa orientàl unificàda.

Maria Salomea Skłodowska, cunusìda piö de spés col sò nòm de spuzàda Marie Curie (Varsàvia, 7 de noèmber del 1867 – Passy, 4 de löi del 1934), l'è stàda 'na chìmica e fìzica polàca, natüralizàda franséza. Endèl 1903 la g'ha insìt el prémio Nobel per la fìzica (ensèma al sò spus Pierre Curie e a Antoine Henri Becquerel) e, 'ndel 1911, del prémio Nobel per la chìmica per i sò stüde söl radio.

Le urìgign

Nasìda a Varsavia, fiöla de Wladyslaw Skłodowski (1832-1902) e de Bronislawa Boguska (1834-1879); en Polonia, la g'ha ambiàt i sò stüde ensèma col sò bubà, de autodidàta, e pò l'è nàda 'n nacc a Varsavia e piö tàrde a l'Università de la Sorbóna de Parigi. La s'è laureàda en chìmica e fìzica. Maria l'è stàda la prìma fómna a 'nsegnà 'ndèla università parigìna, 'ndóche la g'ha apò cunusìt en óter docènt, Pierre Curie, col qual i se spuzarà.

Le scopèrte

Dòpo che Antoine Henri Becquerel el gh'ìa scuprìt che le làstre fotogràfiche che 'l gh'ìa mitìt en bànda 'nsèma al solfàt de potàsio-uranile i éra restàde 'mpresiunàde, e che 'l gh'ìa capìt che l'impresionamènt l'ìa stat cauzàt del uranio cuntignìt endèl solfàt, Maria Skłodowska la g'ha ambiàt a mizürà la radiasiù de l'urànio per mès de la piezoeletricità, scuprìda del sò spus Pierre, en colaborasiù col sò fredèl Jacques. L'è stàda Maria Skłodowska a propunì la paròla radioatività per indicà la proprietà de l'uranio de emèter radiasiù. La dimustrarà apò che la prezènsa de chèsta radioatività apò a 'nden óter elemènt: el torio. Ensèma col sò spus Pierre i g'ha troàt che a fà mizürasiù söi campiù de pechblenda col fì de rafinàla, saltàa fò che sèrte campiù i emitìa piö tàta radioatività che nó se i éres facc de urànio pür, e chèsto vülìa dì che 'ndèla pechblenda gh'ìa dét dele quantità mìnime (mìa rilevàbii de le anàlizi chìmiche normài) de elemèncc amò piö radioatìf del urànio. El pas dòpo l'è stat chèl de ezaminà tonelàde de pechblenda (de le miniére de Joachimstal en Cecoslovàchia). Endèl 1898, difàti i spus Curie i riarà a izolà 'na quantità picinìna de pólver négra che gh'ìa 'na radioatività presapóch 400 vólte piö àlta de chèla de l'urànio. Chèsta pólver l'ìa custitüìda de 'n elemènt chìmich nöf che gh'ìa dele caraterìstiche che se 'nsomeàa a chèle del telùrio e che 'l vegnarà ciamàt polonio, en unùr al paés endóche l'ìa nasìda la Maria, la Polonia. Nàndo 'n nac co l'investigasiù i g'ha scuprìt amò che 'l polònio 'l püdìa mìa giustificà dei leèi isé alcc de radioatività come chèi che i gh'ìa troàt, e alùra, sèmper endèl 1898, i troarà amò 'n óter elemènt, condèna radioatività amò piö àlta de chèla del polonio, e proprietà chìmiche che se 'nsomeàa piötòst a chèle del bario. L'elemènt nöf el vegnarà ciamàt ràdio per vìa de la sò radioatività isé fòrte. El rendicönt de chèsti stüde l'è deentàt, endèl 1903, la tézi de duturàt de la Maria Sklodowska.

I premi Nobel

Ensèma col sò spus e con Antoine Henri Becquerel, Maria Sklodowska-Curie la g'ha ciapàt — prìma fómna endèla stória — el prémio Nobel per la fìzica endèl 1903:

Òt agn dòpo, endèl 1911, la g'ha turnàt a ciapà 'l prémio Nobel, staólta per la chìmica.

Riferiment

Pierre e Marie Curie - Treccani