Và al contegnud

Lengov ugro-finnegh

De Wikipedia
Lumbard ucidental Quest articol chì l'è scrivuu in lombard, grafia milanesa.
Distribuzion di lengov ugro-finnegh.

I lengov ugro-finnegh hinn ona branca de la fameja di lengov uralegh. A l'è on insemma de lenguagg parlaa in tra l'Europa e l'Asia.

Classificazion

[Modifega | modifica 'l sorgent]

Origin

[Modifega | modifica 'l sorgent]

Se sa gnamò ben indove l'è che hinn nassuu i lengov ugro-finnegh. Se pensa che 'l sit pussee probabel la sia la Russia central, setentrional e a ovest di mont Urai, intorna al III millenni p.d.C. Quei lavorà chì vegnen sugerii perr via de la diferenziazion intralenguistega bella olta in de l'istessa fameja in de la zona central del Volga, indè che se troeuven trii brocch ben diferenziaa in di lengov uralegh: i lengov mordvinn, la lengua mari e i lengov permegh. Inoltra, la recostruzion di nomm di piant e di besti (la pescia, el pin siberian, el lares siberian, el sares, l'olma e 'l miniatura ) a someja che se coleghen proppi a quei sit chì. L'ugro-finnegh primitiv recostruii el gh'ha prestit di lenguagg iranegh e indoari: per esempi per paroll compagn de ava e mel. La vesinanza la se pò spiegà col pensà che on temp i gent indoariann viveven in de la brughera de l'Asia Central.

Se cred che prima anmò del temp che hinn rivaa i Slav lainscì indè che adess gh'è la Russia, i gent che parlaven i lengov ugrofinnegh viveven in de l'area in tra i Urai e 'l Mar Baltegh. Quella situazion chì la ghe corespond a la coltura de la ceramega a petten, ona coltura de l'Età de la Preja che la someja vess stada praticada di popolazion ugrofinnegh in tra el 4200 e 'l 2000 p.d.C.

Gh'è staa di tentativ de demostrà ona parentella in tra i lengov ugrofinnegh e quei indoeuropei, ma gh'è nissuna caratteristega che l'è bona de provàll. Gh'è ona quai concordanza in de la declinazion, ma el lessegh e la fonetega coresponden proppi per negott.
On rosc de paroll del balto-finnegh el troeuvom minga in di alter lenguagg ugrofinnegh: forsi quell lavorà chì l'è dovuu a on substraa pre-finnegh, che l'è compagn de quell di lengov baltegh (indoeuropei). Inscì gh'è staa l'ipotesi che i av di popolazion che incoeu parlen el sami on temp i parlassen di lenguagg diferent.

A gh'è staa anca di ipotesi che voreven demostrà che i lenguagg ugrofinnegh fudessen nassuu in de l'Europa del nord, e che on temp eren spantegaa anca in d'on tocch pussee grand del continent.

Caratteristegh

[Modifega | modifica 'l sorgent]

Tutt i lengov ugrofinnegh spartissen ona quai caratteristega struttural e on vocabolari de bas. A gh'è circa 200 paroll basegh che hinn staa propost e che gh'hann denter radis de sostantiv per concett ligaa a nomm de parentella e part del corp. 'Sto vocabolari comun, segond el Lyle Campbell, el gh'ha dent anca 55 paroll per la pesca, 33 per la cascia, 12 per la renna, 17 per i piant che se poeuden mangià, 31 per la tecnologia, 26 per i costruzion, 11 per i vestii, 18 per el clima, 4 per la società, 11 per la religion, 3 per el comercc. In 'sta manera se pò 'vèggh on'imagin bella interessanta de la società ugro-finnega antiga.

I caratteristegh struturai vegnen consideraa ona evidenza bella forta de la parentella. A troeuvom, per esempi:

  • La declinazion formada cont el giontà di sufiss (inscambi di preposizion, comè 'l suced in lombard).
  • La coniugazion per persona e per numer (compagn di lengov europei).
  • La mancanza del gener gramatical, foeura che per on quai nomm (re/regina) e per i pronome personai.

Vocabolari comun

[Modifega | modifica 'l sorgent]

Besogna stàggh atent al fatt che i paroll chì de sotta gh'hann minga semper l'istess significaa precis, ma spartissen domà l'origin comun.

Lombard Finlandes Eston Sami del Nord Sami de Inari Mari Komi Hanti Ungheres Recostruzion ugrofinnega
coeur sydän, sydäm- süda, südam- - - šüm śələm səm szív *śiδä(-mɜ) / *śüδä(-mɜ)
scoss syli süli salla, sala solla šəl syl jöl öl *süle / *sile
vena suoni soon suotna, suona suona šön sən jan ér *sōne / *se̮ne
andà mennä, men- minna, min- mannat moonnađ mije- mun- mən- menni, megy *mene-
pess kala kala guolli, guoli kyeli kol - kul hal *kala
man käsi, käte-
gen. käden, part. kättä 		käsi, kät-
gen. käe, part. kätt 		giehta, gieđa kieta kit ki köt kéz *käte
oeugg silmä silm čalbmi, čalmmi čalme šinča śin sem szem *śilmä
vun yksi, yhte-
gen. yhden, part. yhtä 		üks, üht-
gen. ühe, part. üht(e) 		okta, ovtta ohta ikte ət'ik ĭt egy *ykte
duu kaksi, kahte-
gen. kahden, part. kahta 		kaks, kaht-
gen. kahe, part. kaht(e) 		guokte kyeh´ti kokət kyk kät kettő/két *kakta / *käktä
trii kolme kolm golbma kulma kumət kujim koləm három *kolme / *kulme
giazz jää jää jiekŋa, jieŋa jiena ij ji jöŋk jég *jäŋe
pioeugg täi täi dihkki tikke tij toj tögtəm tetű *täje

El pess viv el noda in de l'aqua

[Modifega | modifica 'l sorgent]

Quella chì l'è la traduzion in lombard d'ona fras intrega che, in ungheres, eston e finlandes, la gh'ha di fort somejanz, che se poeuden trovà in de l'origin comun. L'è stada inventada del filologh eston Mall Hellam.

  • Eston: Elav kala ujub vee all.
  • Finlandes: Elävä kala ui veden alla.
  • Ungheres: Eleven hal úszik a víz alatt.

I numer

[Modifega | modifica 'l sorgent]
Numer Lombard Finlandes Eston Võro Nord sami Inari sami Ersian Mari Mansi Ungheres Proto-U-F
1 vun yksi üks ütś okta ohta vejke ikte akva egy *ykte
2 duu kaksi kaks katś guokte kyeh´ti kavto kokət kityg kettő *kakte
3 trii kolme kolm kolm golbma kulma kolmo kumət hurum három *kolm-
4 quatter neljä neli nelli njeallje nelji ńiľe nələt nila négy *neljä-
5 cinch viisi viis viiś vihtta vitta veƭe wizət at öt *vit(t)e
6 ses kuusi kuus kuuś guhtta kutta koto kuδət hot hat *kut(t)e
7 sett seitsemän seitse säidse čieža čiččam śiśem šəmət sat hét N/A
8 vott kahdeksan kaheksa katõsa gávcci käävci kavkso kandaš(e) ńololov nyolc N/A
9 noeuv yhdeksän üheksa ütesä ovcci oovce vejkse indeš(e) ontolov kilenc N/A
10 des kymmenen kümme kümme logi love kemeń lu lov tíz N/A

Vos corelaa

[Modifega | modifica 'l sorgent]
Utegnüü da "https://lmo.wikipedia.org/w/index.php?title=Lengov_ugro-finnegh&oldid=1203193"