Ladinia
|
|
Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa orientàl unificàda. |
La Ladinia l’è chèl insèma de alàde di Dolomiti che i se strèns ‘ntùren al Mut Sèla e ‘ndó che s’pàrla la lèngua ladìna, che l’è öna lèngua romànza de sostràt retìch.
I fà part de la Ladinia la Al Gardéna (Gherdëina), la Al de Fàsa (Fascia), la Al Badéa, ol Marebàn, ol Livinalónch o Fodom, Cortìna e ‘l sò teritòre, l’Ampesà (Anpezo). La Ladìnia l’è stàcia spartìda ‘n dò regiù de la Repüblica Italiàna, ol Trentì Süd Tiról e ‘l Vèneto, e ‘n trè pruìnse, la pruìnsa de Bolsà, la pruìnsa de Trènt e la pruìnsa de Belü.
In Ladìnia i ghe stà de cà piö o méno 35.000 persùne che i è quàze töte bùne de parlà la lèngua ladìna.
I cümü de la Ladinia
[Modifega | modifica 'l sorgent]| Cümü | En ladì | En todèsch | Pruvincia | Superfìce | Popolasiù (1) |
|---|---|---|---|---|---|
| Cortina d'Ampezzo | Anpezo | Hayden | Belluno | 254,51 km² | 6.150 |
| Ortisei | Urtijëi | Sankt Ulrich | Bolzano | 24 km² | 4.569 |
| Badia | Badia | Abtei | Bolzano | 82 km² | 3.237 |
| Marebbe | Mareo | Enneberg | Bolzano | 161 km² | 2.684 |
| Moena | Moena | - | Trènt | 82 km² | 2.628 |
| Selva di Val Gardena | Sëlva | Wolkenstein in Gröden | Bolzano | 53 km² | 2.589 |
| Pozza di Fassa | Poza | - | Trènt | 73 km² | 1.983 |
| Canazei | Cianacei | - | Trènt | 67 km² | 1.844 |
| Santa Cristina Valgardena | S. Crestina-Gherdëina | St.Christina in Gröden | Bolzano | 31 km² | 1.840 |
| San Martino in Badia | San Martin de Tor | Sankt Martin in Thurn | Bolzano | 76 km² | 1.727 |
| Livinallongo del Col di Lana | Fodom | Buchenstein | Belluno | 99 km² | 1.436 |
| Corvara in Badia | Corvara | Corvara, 'na ólta Kurfar | Bolzano | 42 km² | 1.266 |
| La Valle | La Val | Wengen | Bolzano | 39 km² | 1.251 |
| Vigo di Fassa | Vich | - | Trènt | 26 km² | 1.142 |
| Campitello di Fassa | Ciampedel | - | Trènt | 25 km² | 732 |
| Soraga | Sorèga | - | Trènt | 19 km² | 677 |
| Mazzin | Mazin | - | Trènt | 23 km² | 440 |
| Colle Santa Lucia | Col | Verseil | Belluno | 15 km² | 418 |
| TOTAL | - | - | - | 1.191 km² | 36.613 |
Economéa
[Modifega | modifica 'l sorgent]L’economéa de la Ladìnia l’è bazàda quàze del töt söl türìsm, estìf, ma sùra de töt invernàl, dezà che i alàde ladìne i è tra i pòscc de ‘ndà a scià piö bèi al mónt, cóme paesàgio e cóme chilòmeter de pìste e qualità di ‘mpiàncc, de fati i fà part del Dolomiti Superski.
Union Generela di Ladìns dla Dolomites
[Modifega | modifica 'l sorgent]La lèngua e la cültüra ladina i è stödiàde e tütelàde da la Union Generela di Ladins dla Dolomites che l’è stàcia fundàda ‘n del 1950. Ol giurnàl üficiàl de la Union Generela l’è ‘l setimanàl ciamàt La Usc di Ladins.
La Bandéra de la Ladìnia
[Modifega | modifica 'l sorgent]La bandéra de la Ladìnia, nasìda in del 1922, l’à gh’à trè bànde metìde ‘n orizontàl de culùr blö, biànch e ért che i regórda ‘l cél, la nif di mucc e l’ vért di pràcc.
Arda ach
[Modifega | modifica 'l sorgent]Urtizèi, Museum Gherdëina, Al Gardéna, Cianacèi, Lengua ladina, Ladin standard, Heinrich Schmid.
Referense
[Modifega | modifica 'l sorgent]Belardi Walter, 2005, Breve storia della lingua e della letteratura ladina, Istitut ladin "Micurà de Rü" - San Martin de Tor.