Dialett cunees

Quest articol chì l'è scrivuu in lombard, grafia milanesa.

El Cunees l'è on dialett del Piemontes ocidental, parlaa a Coni e in di paes intorna.
El gh'ha di fort somijanz col Turines, tant che 'l Biondelli l'aveva miss denter a 'sto grupp dialettal.

Diffusion, variant e caratteristigh

El cunees l'è minga parlaa in tutta la provincia: de fatt a ovest a troeuvom i parlad occitann, a sud i dialett de transizion col ligur (o proppi ligur, compagn del dialett ormeasch), a est el langaroeu.
Donca, menter el dialett de la città l'ha ciappaa de sigur pussee influenz de la parlada turinesa, i parlà del contad che hinn minga occitan, ligur e langaroeu, man a man se vesinen a quei alter dialett. Foeura de la città donca podom trovà el rotacismo (tipigh di dialett rustigh piemontes), la conversion di articoi in o o lo inscambi de ël e via inscì.

Esempi de dialett

La parabola del Fioeu Trason

Dialett de Coni

Un òm a l'ha avù doi fieui.
E 'l pì giovo ëd costi a l'ha dit al pare: "Pare, dème la mia part!" e chiel j'ha dàje lo ch'a-j tocava.
Passà quàich dì, radunàsse tut, ël fieul pì giovo s'è partìsne dë cà pr'ëd paìs lontan, e a l'ha mangià ël fèit sò ant le ribòte.
Quand l'ha avù consumà tut, j'è vnùje 'nt col paìs 'na carestìa, e chiel l'ha comensà patì la fam.
E l'è andàsne e s'è giustàsse con 'n sitadin ch'a l'ha mandàlo a soa campagna a governè i pòrs.
E l'avrìa vorsùsse parè la fam con d'agian ch'i crin mangiavo, e podìa gnanch avèine.
Tornà 'nt sè stèss, a l'ha dit: "Quante përsòne 'd servissi ant la cà ëd mè pare l'han ëd pan fin ch'a veulo, menter ch'mi sì i meuro ëd fam!"
Ah! I partireu, j'andreu dë mè pare e-j direu: Pare mi i l'heu mancà contra ël ciel e contra ëd voi;
i son pì nen degn d'essi ciamà vòst fieul; pième com 'na vòsta përsòna ëd servissi".
E, ausandse, s'è andàsne dë sò pare. E mentre ch'a l'era 'ncó lontan, sò pare l'ha conossùlo, e-j ha fàje compassion e, corendije 'ncontra, l'ha 'mbrassàlo e basàlo.
E 'l fieul a l'ha dìje: "Pare, mi i l'heu mancà contra ël ciel e contra ëd voi; mèrito pì nen d'essi ciamà vòst fieul".
E 'l pare l'ha dit aj domestich: "Prèst, tirè fòra ël vestì pì bèl e butèilo; dèje l'anèl ant ël dì e caussélo ëdcò bin!
Peui piè 'n vitèl bin grass e massèlo; veuj ch'i stago alegher.
Përchè 'sto fieul l'era mòrt e l'è arsussità; j'era pì nen e l'è tornà" e a s'è fàsse un bon past, e s'è mangiàsse.
Ël fieul pì vèj l'era 'n campagna; tornand a cà, quand l'è stàje vsin, a l'ha sentì ël tapage.
E l'ha ciamà un servitor '"còsa ch'a l'era lò?"
E chiel a l'ha dìje: "Vòst frèl a l'è tornà e vòst pare l'ha fèit massè 'n bèl vitèl grass përchè ch'l'è tornà san e salv".
Alora 'sto-sì l'è 'ndèit in còlera, e volìa pì nen ëntrè. Ma ël pare a l'è sortì e l'ha comensà a preghèlo.
E l'àut a l'ha dit a sò pare: "Mi, l'è tanti agn ch'i 'v servo sensa mai avéj mancà 'n èt, e j'éve mai dàme 'n cravòt dë mangèmlo con i mè amis;
Mentre ch'apena vnù 'sto vòst fieul, ch'a l'ha mangià tut ël fèit sò con dë bagasse, j'éve subit fèit massè 'n vitèl grass".
E 'l pare a-j ha dìje: "Oh, mè fieul, ti 't ses sempre con mi, e lò ch'i heu mi l'è tò;
Ma bsognava bin tratè fèsta, përchè 'sto tò frèl a l'era mòrt e l'è arsussità; s'era përdùsse, e a l'è tornà".
Bernardino Biondelli, Saggio sui dialetti gallo-italici, 1853, pag. 508

Dialett de Ceva

A-j era un òm ch'a l'avìa doi fieui.
Ël pì giovo un dì a-j ha dìje: "Mè pare, dème tut lò ch'a 'm ven ëd mia part!" e 'l pare a-j ha dàje mèss ël sò patrimòni.
Dë lì a pòchi dì, dòp avèj dà ël bondì a tuti, a l'é partì e l'é 'ndàsse a fermé 'nt un paìs lontan dov, a fòrsa ëd désse al bel temp, a l'ha sgairà tut ël fàit sò.
E dòp d'avèj consumà tutcòss a l'avìa, a-j è sopragiont ënt col paìs una tal carestìa che 'sto fieul a comensava a conossi còss'l'era ël bisogno.
A l'é andà al servissi d'un paisan ch'a lo mandava a goardé ij animaj.
A 's sentìa desideri d'ampìsse la pansa dlë giand ch'i crin mangiavo, ma a trovava nsun ch'a-j në dèissa.
Tornand ënt chiel istèss, a l'ha dit: "Quanti servitor a stan bin a cà ëd mè pari, a mangio fin ch'a veulo e mi, pòvr disgrassià, i son condanà a murì sì ëd fame!
i veui partì, j'andreu a trové mè pare e-j direu: Mè pare, j'heu mancà contra ël ciel e contra ëd voi;
i son pì degn d'essi ciamà vòstr fieul, considerémi mach pì com un dij vòstri servitor".
A l'é partì e a l'é tornà dë sò pare. Quand a l'ha vist dë lontan sò pare, pià dë la compassion, a s'è nen podùsse tnì d'andéje ancontra, ëd sautéje al còl e 'd basélo.
Sò fieul a-j ha dicc: "Mè pare, j'heu mancà contra ël ciel e vers ëd voi, i son pì nen degn d'essi ciamà vòstr fieul".
Ma ël pare a l'ha dit aj sò domestich: "Su, portéje un vëstì neuv, déje un anèl a un pàira ëd scarpe;
e peui mné sì un vitèl bin grass, massélo, mangiomslo;
përché cost mè fieul a l'era mòrt e a l'é rescuscità, s'era përdùsse e i l'oma trovàlo" e a 's son butàsse a fé festa.
Ël pì grand dij doi fratèj, ch'a l'era 'n campagna, quand a l'é tornà e ch'a l'ha sentì tanta alegrìa,
a l'ha fàit vnì un servitor e a-j ha ciamàje còss a-j era ëd neuv;
chiel a-j ha rispòst: "Tò fratèl a l'é tornà e tò pare ëd tanta giòja l'ha fàit massé un vitèl grass përché a l'é tornà san e salv".
A l'é vnù la bile al primigenit, e a volìa pì nen entré an cà. Ma sò pare l'é surtì s'la pòrta e a l'ha pregàlo.
Chiel a-j ha rispòst: "Mè pare, a l'é già tanti ani ch'i 'v servo sensa trasgredì nsun dij vòstri ordini e i m'avì mai dàme solament un cravèt dë mangiélo con i mè amis.
Ma përché mè fratèl, ch'a l'ha sgairà tutcòss a l'avìa con ëd fomne dël bèl temp, a l'é tornà, voi 'j fèi subit massé un vitèl grass".
"Mè car fieul" a-j ha rispòst ël pare "ti t'é stà sempre con mi, e tutcòss a l'é mè, a l'é tò;
Absognava ben ch'i 'm ralegrèissa, përché tò fratèl l'era mòrt e a l'é resucscità; s'era përdùsse e i l'avoma tornàlo a trové".
Chabrol de Volvic, Statistique des provinces de Savone, d'Oneille, d'Acqui et de partie de la province de Mondovi, formant l'ancien département de Montenotte, 1824 pag. 342-343

Alter variant

Fossano: Un òm a l'avìa doi fieui. E 'l pì giovo a-j ha dìje: "Pare, dème la mia part ch'a 'm ven!" e 'l pare a l'ha fàit le part. Quàich dì dòp a s'è andàsne 'nt un paìs ben lontan, e a-j è pa 'ndàje vàire, ch'a l'ha fàit sauté tut, abandonandse a ògni sòrt ëd piasì.
Caraglio: Un òm a l'avìa doi fieui. Ël pì giovo dij doi l'ha dit al pare: "Pare, dème lo ch'a 'm ven ëd mia part!" e 'l pare l'ha divis e-j ha dàje lò ch'a-j tocava. E dë lì a quàich dì, butà 'nsèm tut ël fàit sò, ël fieul pì giovo së 'n partìsne pr'un paìs lontan, dov l'ha fàit prà nèt ëd tut con vive dë spensierà.
Torre Pellice: Un òm avìa dui fì. E lo pì giovo dì a sò pare: "Pare, doneme la part de ben che me ven!" e a-li ha partagià seui ben. E un pòch apreu, quand lo fì pì giovo ha agù tut rabastà, a se n'è anà fòra ent un paìs leugn, e là l'ha dessipà sò ben en vivand ent la desbàucia.
Mondovì: Un òm o r'aìva dò fì. Ër pì zovo dij doe o r'ha dicc a sò pare: "Papà, dème 'r mè tòch dër facc mè!" e chel o r'ha spartì tra ëd chei ra ròba chë 'j vnàiva. Dë lì a pòci dì, rabarà tut, ër fì pì zovo o 's n'è andà 'nt un paìs dë lons e là o r'ha facc balè 'r facc sò vivend a boca ch'veutu.

Saggio sui dialetti gallo-italici, de pag. 507

Ona novella del Boccasc

Dialett de Coni

I diso donque ch'ënt ij temp dël prim re 'd Cipro, dòp dla conquista dla Tèra Santa fàita dë Gottifrè di Buglione, a l'è arivàje che 'na sgnora ëd Guascògna a l'è andàita 'n pelegrignage al Sepolcro, e 'n ritornand, dë dontrè balòss s'è ricevùsse d'insult grossolan. E chila, lamentadsne sensa fin, l'ha pensà d'andè a fè le soe plente al re. Ma quaicun a l'ha dìje ch'a l'avrìa fàit un pertus ënt l'àqua, përchè l'era tan' dë pòch e bon a nen che, bin lontan ëd fè giustìssia dij tòrt dij àutri, në lassava ansi cori 'n'infinità ëd coi fàit a chiel istèss, con 'na viltà vergognosa, tant che chiunque l'avìa quàich crussi, 'ndasìa a sfoghèsse fasendije quàich figura. Sëntend so-sì cola fomna, disperà ëd vendichèsse, për consolèsse 'n pòch ënt ël sò dëspiasì, a s'è proponùsse 'd vorèj 'ntachè la pcitëssa ëd cost re, e l'è 'ndàje dnans ën piorand e a l'ha dìje: "Mè car Sgnor, mi i ven-o nen ën toa presensa përchè ch'i 'm speta 'na vendeta dl'ingiùria ch'l'è stàme fàita, ma për 'na sodisfassion i 't prego mach ëd mostrème comë it fas a sufrì cole ch'i sento che l'han fàte, përtant che imparand dë ti i peussa sufrì la mia con passiensa, che a sa Nossgnor comë volontè it la darìa, s'i podèissa, pòsto ch'it sas portèje così bin".
Ël re, ch'l'era stàit fin ënlora meusi e pigher, comë se a 's desvièissa dë durmì, comënsand dë l'ingiùria fàita a cola fomna, ch'a l'ha vendicà solenement, a l'è vnù 'n severissim persecutor ëd tut col che dë 'nlora 'n avanti a l'avèissa comèss quàich còssa contra l'onor dla soa coron-a.
Giovanni Papanti, Parlari italiani in Certaldo, 1875, pag. 199-200

Alter variant

Bagnasco: Com i disìo, quand a-j era ël re 'd Cipri, dë peui che Gotifrè di Buglion a-j ha fàit l'aquist ëd Tèra Santa, a l'è capità ch'na gran sgnora guascòn-a a l'è andà in pelegrinage al San Sepolcr e, tornand andré, arivà a Cipri, a-j è vnùje fàit oltragi dë 'd brigantaja.
Bastia Mondovì: Donque i dìo che quand Cipri l'ha 'vù sò prim re, dòp che Gotifrè 'd Buglion l'ha conquistà la Tèra Santa, a-j è capitàje ch'una nòbil ëd Guascògna l'è 'ndàita 'n pelegrinage al Sepolcr, dë dovë tornad, arivà a Cipro, certi canajon l'han vilanament oltragiàla.
Ceva: Dunque i digh che 'nt ij temp dij prim re 'd Cipri, dòp ch'a r'è stà pià ra Tèra Santa dë Gotifrè 'd Buglion, o-j è capitàje ch'na fomna gentil ëd Guastagna a r'è 'ndà 'n peregrinage àu Sepolcr, dër qual tornand, arivà 'n Cipri, a r'è stà barbarament insultà dë dij birbon.
Govone: A digh donque che ant ij temp dël prim re 'd Cipri, dòp la conquista dla Tèra Santa fàita dë Gotifrè 'd Bujon, a l'è capità che una sgnora ëd Guascògna a l'è andàita 'n pelegrinage al San Sepolcr e ant ël tornè a cà, rivà 'n Cipri, a l'è stàita vilanament oltragià dë 'na partìa d'òmini pervèrs.
Mondovì: 'Ndoca i diva che 'na vòta, 'nt ij temp dër prim re 'd Cipro, dòp che ra Tèra Santa a r'eva stàcia conquistà dë Gotifré 'd Bojon, j'é capitàje ch'na sgnora ëd Guascogna a r'é 'ndàcia 'n pelegrinage për lagiù dë lons land j'é o Sant Sepolcro; e tornand peu 'ndré, ruvà a Cipro, a r'é stàcia 'nsultà 'n tuce re manere dë 'na màniga ëd sassin e 'd balòss ch'i-j evo là.
Saluzzo: I dìo dunque ch'al temp dël prim re 'd Cipri, dòp la conquista fàita ëd Tèra Santa dë Ciafré 'd Bojon, a l'è capità ch'una sgnora nòbila ëd Guascogna a l'è 'ndàita 'n pelegrinage al Sepolcro, dë dovë an tornand, arivà a Cipri, e lì dë quàich balòss e vilan a l'è svergognà.

Vos correlaa

Ligamm de foeura

informazion sora el dialett de Chiusa di Pesio Arqiviad qé: [1]