Carlo Martel

Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa orientàl unificàda.

Monümènt de Carlo Martel endel Palàs de Versailles a Parìgi.

Carlo Martel, Carolus Martellus en latì (*Herstal, Bèlgio, 23 de ost del 686 – † 22 de utùer del 741) l'è stat Magiurdòm de palàs del régn de Austràsia del an 715 enfìna a che l'è mórt. L'ìa fiöl ilgìtim de Pipino de Herstal (ciamàt el Zùen o Pipìno II) e de la sò concubìna Alpaïde de Bruyères. L'ìa el nóno de Carlo Magn.

A la mórt de sò pàder (714), Carlo, che 'l gh'ìa zamò 29 agn, el g'ha ciapàt el pòst de magiurdòm de palàs. Ma dàto che l'ìa ilegìtim, Plectrude, spùza de Pipìno, la g'ha tramàt per sbötàl zó, per fà che 'l sò pòst el födès ciapàt del sò fiöl Teodebaldo (cunusìt apò coi nòm Teodoaldo, o Thibaud, o Thieud), che alùra el gh'ìa de ìga 6 agn e l'ìa l'eréde legìtim, e isé Carlo l'è stàt mitìt en prizù.

Però, divèrse pruìnce del régn le g'ha mìa acetàt che la födès 'na fómna a goernà, e g'ha cuminciàt a manifestàs dele ribeliù, prìma en Neustria endel 715, quan che Ragenfrido —magiurdòm del palàs de Neustria— el g'ha batìt el Teodoaldo endèl bósch de Cuise e 'l g'ha guidàt le sò trüpe enfìna a le spónde de la Mosa. L'Itàlia setentriunàla la s'è soleàda e la s'è ünìda a la Neustria; Sasònia e Austrasia le g'ha fat estès a lùre.

En chèl momènt lé Carlo l'è riàt a scapà de prizù (715) e 'l s'è mitìt a la guìda de le ribeliù en Austrasia. Prim de töt el s'è scuntràt coi neüstrià de Chilperico II e Ragenfrido e 'l i ha batìcc en dò batàie: Amblève (716) e Vichy (21 de mars del 717). Pò dòpo el s'è dirigìt envèrs Colonia, endóche stàa Plectrude col sò fiöl, ai quài ghe rèsta mìa óter de fà che acetà la scunfìta e lasàga el potére 'n mà a Carlo.

Endèl 732 dòpo del Signùr, Carlo Martel el batarà i àrabi endèla famùza Batàia de Poitiers (o de Tours) che l'è cunsideràda decizìva endèla guèra cùtra i àrabi che de alùra i g'ha cuminciàt a pèrder puzisiù e a céder i teré cunquistàcc endel Euròpa ucidentàla.