Lengua francesa

Articol di 1000 che tucc i Wikipedie gh'hann de havégh
De Wikipedia

Lombard Occidental

Quel articul chì l'è scrivüü in Lumbard, cun l'urtugrafia insübrica ünificada.

El frances (français in frances) l'è una lengua Rumanza parlaa in tüt el mond da pü o meno 80 milion de gent cume maderlengua, e da squasi 200 milion de gent cume seconda o anca terza lengua. El gh'ha un nümer grand de parlant in 54 pajis. I püssee maderlengua i stan in Frància, induè che el frances l'è scumenciaa. La magiur part di alter maderlengua j'hinn in Cànada, Belgi, Svizra, Lüssembürgh, Principaa de Monaco, int l'Africa francofuna, e int i Stat Ünì.

El frances el riva zü dal latin e el s'è svilüpaa cun l'inflüenza di lenguv celtich che j'eren nativ de la Gallia e di lenguv germanich di franch che j'hinn staa invasur dop che l'Imper Ruman l'è drucaa.

Carateristigh principai[Modifega | modifica 'l sorgent]

El frances l'è vöna di lenguv d'oïl (oïl l'è l'antiga manera de dì e 'l vegn del latin hoc ille), e in particular el ven föra del vulgar de la zona de Paris. Lenguv cumpagn del Frances (che gh'han cun lü una sumejanza cumpagna del Curs cun l'Italian) a hin el Valun, el Picard, el Lurenes, el Nurman e via inscì. Dunca l'è vöna di lenguv galurumanz, e cume tal la gh'ha anca di similitüdin cun l'Arpitan, cun l'Ucitan, cul Catalan, cunt i lenguv returumanz e cun quei galitaligh. A l'è vöna di lenguv che la gh'ha püssee diferenz cun l'uriginal latin (suratüt funetigh).

Difüsiun e variant[Modifega | modifica 'l sorgent]

Difüsiun del Frances in del mund: in blö scür i zonn induve l'è lengua mader; in blö quei induve l'è dumà lengua ufiziala; in azzür quei indè l'è cugnussüü e duperaa; in verd, quei induve a gh'è di minuranz lenguistigh

Al dì d'incö el Frances l'è la lengua mader de quasi tücc i abitant de la Francia. L'è la quarta lengua parlada in l'Üniun Eurupea e quela de vündes in del mund. L'è la segunda lengua püssee stüdiada al mund dopu l'Ingles. Per maderlengua, a l'è anca la terza lengua rumanza püssee parlada in del mund, dopu el Spagnö e 'l Purtughes.
'Me lengua mader l'è parlada in Francia, in la Svizzera rumanda (Cantun Vales, Vaud, Neuchâtel, Fribürgh, Berna, Basilea e Ginevra), a Monegh, Belgi, Canada (Québec) e in certi zonn di Stat Ünii (Acadia). El Frances l'è anca vöna di lenguv ufiziai de l'ONU, de l'Üniun Eurupea e de una mota de alter assuciaziun internaziunai ('me l'Urganizzaziun Mundiala del Scautismu).

La Francophonie[Modifega | modifica 'l sorgent]

Bandera de la Francophonie

Ultra ai paes che em giamò citaa, a gh'è un frach de Stat che gh'han el Frances cume lengua ufiziala. Tra quei chì regordum:

Inultra, grazie al passaa culunial de la Francia e del Belgi, el Frances l'è lengua ufiziala (e lengua franca per i abitant di vari etnii) de una mota de paes african: Benin, Burkina Faso, Burundi, Camerun, Repübliga Centrafricana, Ciad, Cumor, Repübliga del Congo, Costa d'Avori, Repübliga Demucratiga del Congo, Gibuti, Guinea Equaturiala, Gabon, Guinea, Madagascar, Mali, Niger, Ruanda, Senegal, Seychelles e Togo. L'è anca ben cunussüda e duperada in Tünisia, Algeria, Maroch e Mauritania.
In Asia, l'è la lengua eurupea parlada in Liban; in di alter culoni asiatigh de la Francia (Siria, Laos, Cambogia e Vietnam), l'è minga inscì duperaa: a bun cünt, gh'è un bel 5% de vietnamita che le parla anmò.
In America, l'è la lengua ufizial de Haiti, ultra che de quei isul che fan anmò part de la Francia.

I paes de l'Africa, di Caraib, el Canada, el Belgi, la Svizzera e la Francia fan part de la Francophonie, ciuè la cumünità de personn che parlen frances, inturna ai quai se svilüpen vari urganizzaziun e assuciaziun cultürai.

Variant del Frances[Modifega | modifica 'l sorgent]

Per savenn pussee, varda l'articol Dialet del Frances.
Per savenn pussee, varda l'articol Creul del Frances.

Cume em vist, el Frances l'è vöna di lenguv püssee parlaa, scrit e stüdiaa al mund. Dunca l'è nurmal che se sien svilüpaa divers variant (dialet): ultra ai parlà lucai (che gh'han inflüenz di lenguv regiunai frances), trövum el frances de l'Acadia, el frances cajun (Luisiana), el frances del Belgi e quel de la Svizzera.
Inultra, del frances s'hin svilüpaa vari lenguv creul, che a völt hin vegnüü di veri e propi lenguv: l'è 'l cas de l'haitian (ayisyen) e del creul di Mauritius (morisyen). Quei chì hin lenguv ufiziai di propi Stat.

A bun cünt, cume che süced anca in Italia, i lenguv regiunai frances (lenguv d'oïl, ucitan e arpitan), vegnen cunsideraa 'me dialet del Frances, e trataa inscì. El nom gergal per ciamà quei lenguv chì a l'è patois, che 'l gh'ha propi l'istess significaa de dialetto in de la visiun curenta italiana.

Evulüziun dal Latin[Modifega | modifica 'l sorgent]

El latinista italian Massimo Pei a l'ha dit che 'l gradu de variaziun del Frances rispet al Latin a l'è del 44%. Tanta diferenza (l'Italian el gh'ha dumà el 12%, tant per dìn vöna) l'è duvüda al cuntat magiur che i parlà neulatin de la Francia gh'han avüü cunt el mund germanigh.
In ogni cas, rispet al Latin, el Frances:

  • L'ha cunservaa i grüp CL, PL e FL (cléf, plus, fleuve per clavis, plus e flumen), cumpagn del Spagnö, del Catalan e del mund returumanz.
  • ...

Tabela cumparativa[Modifega | modifica 'l sorgent]

Latin vulgar Frances Lumbard
ALTERU autre olter
ALTU haut olt
BENE bien ben
CABALLU cheval caval
CANE chien can
CANTARE chanter cantà
CLAVE cléf ciav
EPISCOPU évêque vesch
FLORE fleur fiur
LIBRU livre liber
PATRE père pader
*PAUPERU pauvre pover
PAVORE peur (pagüra)
SALE sel sal
TECTU toit tecc

Gramatiga[Modifega | modifica 'l sorgent]

L'alfabet[Modifega | modifica 'l sorgent]

I leter duperaa in frances hin vintses.
A, B, C, D, E, F, G, H, I, J, K, L, M, N, O, P, Q, R, S, T, U, V, W, X, Y, Z.
A 'sti leter gh'em de giuntà quei acentaa, ciuè Â, Ç, Ê, Ë, Î, Ï, Ô, Û.

L'urtugrafia[Modifega | modifica 'l sorgent]

Funetiga[Modifega | modifica 'l sorgent]

I ditungh[Modifega | modifica 'l sorgent]
I acent[Modifega | modifica 'l sorgent]
La nasalizzaziun[Modifega | modifica 'l sorgent]
La liaison[Modifega | modifica 'l sorgent]

L'articul[Modifega | modifica 'l sorgent]

L'articul determinativ a l'è le per el maschil, la per el feminil. Denanz ai vucal e a l'H müta, l'è cuntrat in l' .

I prepusiziun[Modifega | modifica 'l sorgent]

Prepusiziun sempliz[Modifega | modifica 'l sorgent]

  • De: de (genitiv e ablativ)
  • À: a
  • En: in
  • Avec: cun
  • Sur: sü
  • Pour: per
  • Entre: intra

Prepusiziun articulaa[Modifega | modifica 'l sorgent]

  • De
    • Du/de la (pl. des)
  • À
    • Au/à la (pl. aux)

I nom[Modifega | modifica 'l sorgent]

I agetiv[Modifega | modifica 'l sorgent]

Qualificativ[Modifega | modifica 'l sorgent]

Demustrativ[Modifega | modifica 'l sorgent]

  • Mas'c: cet/ce
  • Donn: cette
  • Plüral: ces

Interugativ[Modifega | modifica 'l sorgent]

  • Quel/quelle (pl.: quels/quelles)
    • Quelle heure est-il?
      • Che ura l'è?

Nümerai[Modifega | modifica 'l sorgent]

Cardinai[Modifega | modifica 'l sorgent]
  • Un
  • Deux
  • Trois
  • Quatre
  • Cinq
  • Six
  • Sept
  • Huit
  • Neuf
  • Dix
  • Onze
  • Douze
  • Treize
  • Quatorze
  • Quinze
  • Seize
  • Dix-sept
  • Dix-huit
  • Dinx-neuf
  • Vingt
  • Vingt et un
  • Vingt-deux
  • Trente
  • Quarante
  • Cinquante
  • Soixante
  • Soixante-dix (setanta: leteralment sessantades)
  • Quatre-vingts (vutanta: leteralment quater volt vint)
  • Quatre-vingts-dix (nuvanta)
  • Cent
  • Deux-cent
  • Trois-cent
  • Quatre-cent
  • Cinq-cent
  • Six-cent
  • Sept-cent
  • Huit-cent
  • Neuf-cent
  • Mille
  • Deux-milles
  • Un million
Urdinai[Modifega | modifica 'l sorgent]
  • Premier/première
  • Second; deuxième
  • Troisième
  • Quatrième
  • Cinquième
  • Sixième
  • Septième
  • Huitième
  • Neuvième
  • Dixième
  • Onzième
  • Douzième
  • Troisième
  • Quatorzième
  • Quinzième
  • Seizième
  • Dix-septième
  • Dix-huitième
  • Dix-neuvième
  • Vingtième

I averbi[Modifega | modifica 'l sorgent]

De möd[Modifega | modifica 'l sorgent]

De norma (cume anca in Lumbard) i averbi de möd se furmen cul giuntà a l'agetiv qualificativ el süfiss -ment (cumpagn de uviament, unestament e.v.i.). Ma gh'è anca di averbi uriginai:

  • Ainsi: inscì
  • Bien: ben
  • Comme: cume (cumparativ)
  • Comment: cume (interugativ)
  • Debout: in pee
  • Ensemble: insema
  • Exprès: aposta
  • Hélas: ahimè
  • Mal: maa
  • Mieux: mej
  • Pis: pesg
  • Plus: püssee
  • Plutôt: pütost
  • Sourtout: suratüt
  • Vite: prest
  • Volontiers: vulentera

De paragun[Modifega | modifica 'l sorgent]

  • Aussi: anca, cume
  • Autant: cume
  • Mieux: mej
  • Moins: men, manch
  • Plus: püssee

De quantità[Modifega | modifica 'l sorgent]

  • Assez: assee
  • Aussi: cume
  • Autant: tant cume
  • Beaucoup: un frach (del latin bella copia, ciuè una gran nümer)
  • Bien: un frach
  • Combien: quant
  • Davantage: in pü
  • Encore: ancamò
  • Environ: circa
  • Moins: manch
  • Peu: poch
  • Presque: quasi
  • Plus: püssee
  • Quelque: circa
  • Seulement: dumà
  • Tant: inscì (denanz a un verb)
  • Tellement: in d'una manera tal
  • Tout: tüt
  • Très: un frach

Très e beaucoup poden minga vess duperaa in l'istess möd, anca se vören dì l'istessa roba:

  • Je te remercie beaucoup: te rengrazzi tant
  • Il y avait beaucoup de jeunes filles: a gh'era una mota de tusann
  • Je suis très malheureux: sun propi trist
  • Trop: trop

De temp[Modifega | modifica 'l sorgent]

  • Alors: alura
  • Hier: ier
  • Aujourd'hui: incö (literalment: al dì d'incö)
  • Demain: duman
  • Vite: sübit
  • Maintenant: adess (cf. it. immantinente)
  • Toujours: semper (literalment: tücc i dì)
  • Jamais: mai
  • Encore: ancamò
  • Souvent: despess (cf. pms. ëd soèns)
  • Quelquefois: ogni tant, di völt (literalment: una quai völta)
  • Après: dopu
  • Avant: prima
  • Puis:
  • Depuis: , dopu
  • Tôt: prest (cf. it. tosto)
  • Enfin: a la fin
  • Auparavant: prima
  • Aussitôt: sübit
  • Autrefois: un temp
  • Bientôt: prest
  • Déjà: giamò
  • Désormais: urmai
  • Dorénavant: d'adess in pö
  • Jadis: un temp
  • Lendemain: duman
  • Longtemps: per un bel poo
  • Naguère: poch temp fa (cf. it. guari)
  • Parfois: ogni tant
  • Soudain: a l'impruvis (de scià l'ingles suddenly)
  • Tantôt: ogni tant
  • Tard: tard
  • Ensuite: , dopu

De lögh[Modifega | modifica 'l sorgent]

  • Ailleurs: in d'un'altra part
  • Auprès: arent
  • Autour: inturna
  • Chez: a cà de
  • Deçà: de scià
  • Dedans: denter
  • Dehors: föra
  • Delà:
  • Derrière: dedree
  • Dessous: sota
  • Dessus: sura
  • Devant: denanz
  • Ici: chì
  • Là:
  • Loin: luntan
  • Où: induve
  • Partout: depertüt
  • Proche: visin a
  • Près: arent
  • Y: ghe

I prunom[Modifega | modifica 'l sorgent]

Prunom persunai[Modifega | modifica 'l sorgent]

I prunom persunai suget a hin:

  • Je
  • Tu
  • Il/elle
  • Nous
  • Vous
  • Ils/elles

I prunom persunai suget gh'han de vessegh semper denanz ai verb (al cuntrari del Lumbard):

  • L'è semper inscì: JE suis très heureux que TU veux aller en Angleterre e minga Suis très heureux que veux aller en Angleterre
    • Sun propi cuntent che te vöret andà in Inghiltera.

I prunom persunai riflessiv inveci a hin:

  • Me
  • Te
  • Se
  • Nous
  • Vous
  • Se

I prunom persunai dativ infina a hin:

  • Moi
  • Toi
  • Lui (dativ), soi (per el rest).
  • Nous
  • Vous
  • Eux

Quei chì se tröven in pusiziun toniga o dopu i prepusiziun:

  • Lève-toi!
    • Dessedes!
  • Il n'y a personne qui pense à moi.
    • A gh'è nissün che 'l pensa a mì.
  • Je lui dirai que ses actions ne peuvent pas être approvées.
    • Ghe disaroo a lü che i sò aziun poden minga vess apruvaa.

Prunom pussessiv[Modifega | modifica 'l sorgent]

Prunom relativ[Modifega | modifica 'l sorgent]

  • Qui: che (suget)
    • Je hais les femmes qui ne veulent pas s'épouser avec moi.
      • Mì odi i donn che se vören minga spusà cun mì.
  • Que: che (cumplement)
    • Les femmes que je n'ai voulu pas épouser me haient.
      • I donn che mì hoo vurüü minga spusà me odien.
  • Dont: del qual
  • Où: induve
Prunom relativ cumpost[Modifega | modifica 'l sorgent]
  • Lequel/laquelle (pl.: lesquels/lesquelles): el qual.
  • Duquel/de laquelle (pl.: desquels/desquelles): del qual.
  • Auquel/à laquelle (pl.: auxquels/auxquelles): al qual.

I cungiünziun[Modifega | modifica 'l sorgent]

I verb[Modifega | modifica 'l sorgent]

Sura i verb frances besogna savè un para de rob:

  • L'indicativ passaa a l'esit ma, cumpagn di lenguv gal-italigh, el ven minga duperaa (föra che in de la lengua alta e leteraria).
  • A gh'è dò cuniügaziun regular (in -er e -ir) e pö una mota de verb iregular cun vari terminaziun (-oir, -tre, -re). I verb vess, avègh, andà, , pudè, vurè hin tücc iregular.
  • I verb ausiliar a hin, cumpagn del lumbard, vess e avè. L'ausiliar del verb vess però l'è avè, dunca se dis minga "je suis été" ma "j'ai été" (mì hoo staa).

Verb vess[Modifega | modifica 'l sorgent]

El verb vess (être) l'è la füsiun di verb latin ESSE (vess) e STARE (stà).

  • Indicativ present: je suis, tu es, il est, nous sommes, vous êtes, ils sont.
  • Indicativ imperfet: j'étais, tu étais, il était, nous étions, vous étiez, ils étaient.
  • Indicativ fütür: je serai, tu seras, il sera, nous serons, vous serez, ils seront.
  • Indicativ passaa: je fus, tu fus, il fut, nous fûmes, vous fûtes, ils furent.
  • Indicativ passaa prossim: j'ai été ecc.
  • Cungiüntiv present: que je sois, que tu sois, qu'il soit, que nous soyons, que vous soyez, qu'ils soient.
  • Cungiüntiv imperfet: que je fusse, que tu fusses, qu'il fût, que nous fussions, que vous fussiez, qu'ils fussent.
  • Cundiziunal present: je serais, tu serais, il serait, nous serions, vous seriez, ils seraient.
  • Imperativ present: sois (tu), soyons (nous), soyez (vous).
  • Infinii present: être.
  • Participi present: étant.
  • Participi passaa: été.
  • Geründi present: étant

Verb avègh[Modifega | modifica 'l sorgent]

  • Indicativ present: j'ai, tu as, il a, nous avons, vous avez, ils ont.
  • Indicativ imperfet: j'avais, tu avais, il avait, nous avions, vous aviez, ils avaient.
  • Indicativ fütür: j'aurai, tu auras, il aura, nous aurons, vous aurez, ils auront.
  • Indicativ passaa: j'eus, tu eus, il eut, nous eumes, vous eutes, ils eurent.
  • Cungiüntiv present: que j'aie, que tu aies, qu'il ait, que nous ayons, que vous ayez, qu'ils aient.
  • Cungiüntiv imperfet: que j'eusse, que tu eusses, qu'il eût, que nous eussions, que vous eussiez, qu'ils eussent.
  • Cundiziunal present: j'aurais, tu aurais, il aurait, nous aurions, vous auriez, ils auraient.
  • Imperativ present: aie (tu), ayons (nous), ayez (vous).
  • Infinii present: avoir.
  • Participi present: ayant.
  • Participi passaa: eu.
  • Geründi present: ayant.

Verb [Modifega | modifica 'l sorgent]

  • Indicativ present: je fais, tu fais, il fait, nous faisons, vous faites, ils font.
  • Indicativ imperfet: je faisais, tu faisais, il faisait, nous faisions, vous faisiez, ils faisaient.
  • Indicativ fütür: je ferai, tu feras, il fera, nous ferons, vous ferez, ils feront.
  • Indicativ passaa: je fis, tu fis, il fit, nous fîmes, vous fîtes, ils firent.
  • Cungiüntiv present: que je fasse, que tu fasses, qu'il fasse, que nous fassions, que vous fassiez, qu'ils fassent.
  • Cungiüntiv imperfet: que je fisse, que tu fisses, qu'il fisse, que nous fissions, que vous fissiez, qu'ils fissent.
  • Cundiziunal present: je ferais, tu ferais, il ferait, nous ferions, vous feriez, ils feraient.
  • Imperativ present: fais (tu), faisons (nous), faisez (vous).
  • Infinii present: faire.
  • Participi present: faisant/faisante.
  • Participi passaa: fait/faite.
  • Geründi present: faisant.

Verb andà[Modifega | modifica 'l sorgent]

In Frances, el verb andà (aller) l'è la füsiun di verb latin IRE, *ALLARE e VADERE.

  • Indicativ present: je vais, tu vas, il va, nous allons, vous allez, ils vont.
  • Indicativ imperfet: j'allais, tu allais, il allait, nous allions, vous alliez, ils allaient.
  • Indicativ fütür: j'irai, tu iras, il ira, nous irons, vous irez, ils iront.
  • Indicativ passaa: j'allai, tu allais, il alla, nous allâmes, vous allâtes, ils allèrent.
  • Cungiüntiv present: que j'aille, que tu ailles, qu'il aille, que nous allions, que vous alliez,
  • Cungiüntiv imperfet: que j'allasse, que tu allasses, qu'il allât, que nous allassions, que vous allassiez.
  • Cundiziunal present: j'irais, tu irais, il irait, nous irions, vous iriez, ils iraient.
  • Imperativ present: va (tu), allons (nous), allez (vous).
  • Infinii present: aller.
  • Participi present: allant/allante.
  • Participi passaa: allé/allée.
  • Geründi present: allant.

Verb [Modifega | modifica 'l sorgent]

  • Indicativ present: je dis, tu dis, il dit, nous disons, vous dites, ils disent.
  • Indicativ imperfet: je disais, tu disais, il disait, nous disions, vous disiez, ils disaient.
  • Indicativ fütür: je dirai, tu diras, il dira, nous dirons, vous direz, ils diront.
  • Indicativ passaa: je dis, tu dis, il dit, nous dîmes, vous, dîtes, ils dirent.
  • Cungiüntiv present: que je dise, que tu dises, qu'il dise, que nous disions, que vous disiez, qu'ils disent.
  • Cungiüntiv imperfet: que je disse, que tu disses, qu'il dît, que nous dissions, que vous dissiez, qu'ils dissent.
  • Cundiziunal present: je dirais, tu dirais, il dirait, nous dirions, vous diriez, ils diraient.
  • Imperativ present: dis (tu), disons (nous), disez (vous).
  • Infinii present: dire.
  • Participi present: disant/disante.
  • Participi passaa: dit/dite.
  • Geründi present: disant.

I cuniügaziun: verb in -er[Modifega | modifica 'l sorgent]

Curespunden a la prima cuniügaziun latina, italiana e lumbarda, ciuè i verb in -ARE.

  • Indicativ present: je chante, tu chantes, il chante, nous chantons, vous chantez, ils chantent.
  • Indicativ imperfet: je chantais, tu chantais, il chantait, nous chantions, vous chantiez, ils chantaient.
  • Indicativ fütür: je chanterai, tu chanteras, il chantera, nous chanterons, vous chanterez, il chanteront.
  • Indicativ passaa: je chantai, tu chantas, il chanta, nous chantâmes, vous parlâtes, ils chantèrent.
  • Cungiüntiv present: que je chante, que tu chantes, qu'il chante, que nous chantions, que vous chantiez, qu'ils chantent.
  • Cungiüntiv imperfet: que je chantasse, que tu chantasses, qu'il chantât, que nous chantassions, que vous chantassiez, qu'ils chantassent.
  • Cundiziunal present: je chanterais, tu chanterais, il chantera, nous chanterions, vous chanteriez, il chanteraient.
  • Imperativ present: chante (tu), chantons (nous), chantez (vous).
  • Infinii present: chanter.
  • Participi present: chantant/chantante.
  • Participi passaa: chanté/chantée.
  • Geründi present: chantant.

La püpart di verb de la lengua francesa la partegn a la prima cuniügaziun, anca perchè tücc i neulugismi verbai hin regular (cumpagn di alter lenguv neulatin).

II cuniügaziun: verb in -ir[Modifega | modifica 'l sorgent]

La segunda cuniügaziun regular francesa la curespund a la quarta latina e lumbarda e a la terza italiana.
Cumpagn del lumbard e de l'italian, quela cuniügaziun chì la gh'ha dò maner de vess declinada, a segunda di verb.

Prima manera: verb finì[Modifega | modifica 'l sorgent]
  • Indicativ present: je finis, tu finis, il finit, nous finissons, vous finissez, ils finissent.
  • Indicativ imperfet: je finissais, tu finissais, il finissait, nous finissions, vous finissiez, ils finissaient.
  • Indicativ fütür: je finirai, tu finiras, il finira, nous finirons, vous finirez, ils finiront.
  • Indicativ passaa: je finis, tu finis, il finit, nous finîmes, vous finîtes, ils finirent.
  • Cungiüntiv present: que je finisse, que tu finisses, qu'il finisse, que nous finissions, que vous finissiez, qu'ils finissent.
  • Cungiüntiv imperfet: que je finisse, que tu finisses, qu'il finît, que nous finissions, que vous finissiez, qu'ils finissent.
  • Cundiziunal present: je finirais, tu finirais, il finirait, nous finirions, vous finiriez, ils finiraient.
  • Imperativ present: finis (tu), finissons (nous), finissez (vous).
  • Infinii present: finir.
  • Participi present: finant/finante.
  • Participi passaa: fini/finie.
  • Geründi present: finant.
Segunda manera: verb vegnì[Modifega | modifica 'l sorgent]
  • Indicativ present: je viens, tu viens, il vient, nous venons, vous venez, ils viennent.
  • Indicativ imperfet: je venais, tu venais, il venait, nous venions, vous veniez, ils venaient.
  • Indicativ fütür: je viendrai, tu viendras, il viendra, nous viendrons, vous viendrez, ils viendront.
  • Indicativ passaa: je vins, tu vins, il vint, nous vîmes, vous vîtes, ils vinrent.
  • Cungiüntiv present: que je vienne, que tu viennes, qu'il vienne, que nous venions, que vous veniez, qu'ils viennent.
  • Cungiüntiv imperfet: que je vinsse, que tu vinsses, qu'il vînt, que nous vinssions, que vous vinssiez, qu'ils vinssent.
  • Cundiziunal present: je viendrais, tu viendrais, il viendrait, nous viendrons, vous viendriez, ils viendraient.
  • Imperativ present: viens (tu), venons (vous), venez (vous).
  • Infinii present: venir.
  • Participi present: venant/venante.
  • Participi passaa: veni/venie.
  • Geründi present: venant.

Verb in -oir[Modifega | modifica 'l sorgent]

Quei verb chì gh'han urigin de la segunda declinaziun latina (-ĒRE). Chì de sota metarem el verb vurè.

  • Indicativ present: je veux, tu veux, il veut, nous voulons, vous voulez, ils veulent.
  • Indicativ imperfet: je voulais, tu voulais, il voulait, nous voulions, vous vouliez, ils voulaient.
  • Indicativ fütür: je voudrai, tu voudras, il voudra, nous voudrons, vous voudrez, ils voudront.
  • Indicativ passaa: je voulus, tu voulus, il voulut, nous voulûmes, vous voulûtes, ils voulurent.
  • Cungiüntiv present: que je veuille, que tu veuilles, qu'il veuille, que nous voullions, que vous vouillez, qu'ils veuillent.
  • Cungiüntiv imperfet: que je voulusse, que tu voulusses, qu'il voulût, que nous voulussions, que vous voulussiez, qu'ils voulussent.
  • Cundiziunal present: je voudrais, tu voudrais, il voudrait, nous voudrions, vous voudriez, ils voudraient.
  • Imperativ present: veux (tu), voulons (nous), voulez (vous).
  • Infinii present: vouloir.
  • Participi present: voulant/voulante.
  • Participi passaa: voulu.
  • Geründi present: voulant.

Alter verb che fan part de 'stu grüp hin pouvoir ("pudè"), voir ("vedè"), devoir ("duvè") e savoir ("savè"), ultra che al giamò descrit avoir.

Verb in -aître[Modifega | modifica 'l sorgent]

In general, i verb che fan part de 'stu grüp vegnen de la terza cuniügaziun latina (-ĔRE). Chì de sota vedum el verb connaître (cugnuss)

  • Indicativ present: je connais, tu connais, il connaît, nous connaissons, vous connaissez, ils connaissent.
  • Indicativ imperfet: je connaissais, tu connaissais, il connaissait, nous connaissons, vous connaissez, ils connaissaient.
  • Indicativ fütür: je connaîtrai, tu connaîtras, il connaîtra, nous connaîtrons, vous connaîtrez, ils connaîtront.
  • Indicativ passaa: je connus, tu connus, il connut, nous connûmes, vous connûtes, ils connurent.
  • Cungiüntiv present: que je connaisse, que tu connaisses, qu'il connaisse, que nous connaissions, que vous connaissiez, qu'ils connaissent.
  • Cungiüntiv imperfet: que je connusse, que tu connusses, qu'il connût, que nous connussions, que vous connussiez, qu'ils connussent.
  • Cundiziunal present: je connaîtrais, tu connaîtrais, il connaîtrait, nous connaîtrions, vous connaîtriez, ils connaîtraient.
  • Imperativ present: connais (tu), connaissons (nous), connaissez (vous).
  • Infinii present: connaître.
  • Participi present: connaissant/connaissante.
  • Participi passaa: connu.
  • Geründi present: connaissant.

Alter verb de 'stu grüp hin naître (nass) e paraître (sumejà).

Alter verb in -re[Modifega | modifica 'l sorgent]

Anca quei verb chì vegnen de la terza cuniügaziun latina. Chì de sota vedum el verb croire, ciuè "cred".

  • Indicativ present: je crois, tu crois, il croit, nous croyons, vous croyez, ils croient.
  • Indicativ imperfet: je croyais, tu croyais, il croyait, nous croyions, vous croyiez, ils croyaient.
  • Indicativ fütür: je croirai, tu croiras, il croira, nous croirons, vous croirez, ils croiront.
  • Indicativ passaa: je crus, tu crus, il crut, nous crûmes, vous crûtes, ils crurent.
  • Cungiüntiv present: que je croie, que tu croies, qu'il croie, que nous croyions, que vous croyiez, qu'ils croient.
  • Cungiüntiv imperfet: que je crusse, que tu crusses, qu'il crût, que nous crussions, que vous crussiez, qu'ils crussent.
  • Cundiziunal present: je croirais, tu croirais, il croira, nous croirions, vous croiriez, ils croiraient.
  • Imperativ present: crois (tu), croyons (nous), croyez (vous).
  • Infinii present: croire.
  • Participi present: croyant/croyante.
  • Participi passaa: cru/crue.
  • Geründi present: croyant.

Alter verb impurtant de 'stu grüp hin boire (bev), suivre (andàgh a dree), produire (prudü) ultra a faire e dire, verb di quai em giamò parlaa püssee sura. Quei verb chì, vist ch'hin iregular, hin minga inscì tant.

I "galicismi"[Modifega | modifica 'l sorgent]

In del frances a gh'è anca tre custrüziun verbai che hin ciamaa galicismi ("gallicismes") perchè hin propi tipigh del frances e poden minga vess tradot leteralment.

  • Present prugressiv (present progressif): l'è cumpost del grüp de parol être en train de + infinii. El rapresenta un'aziun che l'è fada propi in quel mument chì:
    • Je suis en train d'étudier
      • Lumbard: sun dree a stüdià.
      • Italian: sto studiando.
      • Ingles: I'm studying.
  • Passaa recent (passé recent): l'è cumpost del grüp de parol venir de + infinii. El rapresenta un'aziun che l'è stada finida propi de poch.
    • Je viens d'étudier
      • Lumbard: hoo apena finii de stüdià.
      • Italian: ho appena finito di studiare.
      • Ingles: I've just got done studying.
  • Fütür prossim (futur proche): l'è cumpost del grüp aller + infinii. El representa un'aziun che gh'em intenziun de fà a brev.
    • Je vais étudier.
      • Lumbard: sun dree per stüdià.
      • Italian: sto per studiare.
      • Ingles: I'm about to start studying.

La negaziun[Modifega | modifica 'l sorgent]

In Frances, la negaziun verbala l'è cumposta de dò partisel, ciuè ne e pas.
La prima la se tröva prima del verb (e dopu el prunom persunal suget), la segunda dopu.
Esempi:

  • Je mange (mì mangi)
  • Je ne mange pas (mì mangi minga).

I prunom persunai cumplement inveci hin dopu la partesela ne:

  • Je ne le mange pas (mì el mangi minga).

In alter ucasiun, el pas el pò vess sustitüii de point (un poo arcaigh; in la lengua alta a völt a l'è propi un'alternativa a pas), personne, rien, jamais, aucun/aucune o plus:

  • Je ne mange point (mì mangi propi per nagot)
  • Je ne connais personne (mì cugnussi nissün)
  • Je ne mange rien (mì mangi nagot)
  • Je ne mange jamais (mì mangi mai)
  • Je ne mange aucune chose (mì mangi nissüna roba)
  • Je ne mange plus (mì mangi pü)

In del Frances parlaa e culuquial, despess se desmentega el ne:

  • J'mange pas (mì mangi minga).

La furma passiva[Modifega | modifica 'l sorgent]

La furma riflessiva[Modifega | modifica 'l sorgent]

La furma interugativa[Modifega | modifica 'l sorgent]

La furma interugativa in Frances la pò vess fada in vari möd:

  • Furma sempliz (lengua familiar): suget + verb
    • Tu veux aller à skier avec tes amis?
  • Furma invertida (lengua alta): verb + suget (cume in Ingles):
    • Veux-tu aller à skier avec tes amis?
  • Furma lunga (lengua curenta): Est-ce que + suget + verb:
    • Est-ce que tu veux aller à skier avec tes amis?

Per respund afermativament a la dumanda a gh'è dò pussibilità:

  • Se la dumanda l'è pusitiva (cume in del cas püssee sura), se respund cun oui:
    • Oui, je veux y aller
  • Se la dumanda inscambi l'era negativa (per esempi: Veux-tu n'aller pas à skier avec tes amis?), se respund cun si se vün el vör negà la negaziun in de la dumanda: Veux-tu n'aller pas à skier avec tes amis? - Vöret minga 'ndà a scià cunt i tö amis?,Si - E sí che ghe vöri andà

Lessigh de bas[Modifega | modifica 'l sorgent]

I stagiun[Modifega | modifica 'l sorgent]

  • Printemps
  • Été
  • Automne
  • Hiver

I dì[Modifega | modifica 'l sorgent]

  • Lundi
  • Mardi
  • Mercredi
  • Jeudi
  • Vendredi
  • Samedi
  • Dimanche

I mes[Modifega | modifica 'l sorgent]

  • Janvier
  • Février
  • Mars
  • Avril
  • Mai
  • Juin
  • Juillet
  • Août
  • Septembre
  • Octobre
  • Novembre
  • Décembre

Inflüenz sura alter lenguv[Modifega | modifica 'l sorgent]

Per savenn pussee, varda l'articol Francesism.
La cugnuscenza del Frances in Europa

Literadüra francesa[Modifega | modifica 'l sorgent]


El Pader Noster in frances[Modifega | modifica 'l sorgent]

Notre père, qui es aux cieux,
que ton nom soit sanctifié,
que ton regne vienne,
que ta volonté soit faite, comme au ciel aussi en terre.
Donne-nous aujourd'hui notre pan de ces jours
et pardonne-nous nos offences,
comme nous pardonnons à ceux qui nous offensent.
Et ne nous mener pas à la tentation,
mais délivre-nous du mal, amen.

Vus curelaa[Modifega | modifica 'l sorgent]