Sbarch in Normandia

Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa orientàl unificàda.

(EN) «Full victory...nothing else»	(LMO) «Vitòria totàl...nient'óter!»
(Fraze prununciada del generàl Eisenhower a la igìlia del sbarch)

El sbarch en Normandia (nòm en còdes operasiù Neptune, part de la piö generàl operasiù Overlord), l'è stàda la piö grànda 'nvaziù anfìbia de la stória, mitìda 'n at de le "fórse aleàde" per dèrver en segónt frónt en Europa e isé invàder la Germania nazista. El sbàrch l'è stat fat sö le spiàge de la Normandia, endèl nord de la Francia e l'è ambiàt a le 6:30 de la matìna del 6 de zögn del 1944, dé pasàt a la stória come D-Day. Endèle setemàne che gh'è vignìt dòpo, le operasiù i è nàde 'n nacc co la campàgna de tèra (batàia de Normandia), che la g'ha ìt l'obietìf de renforsà e slargà fò l'avampòst endèla Francia ocüpàda, 'nfìna a la liberasiù de Parigi (25 de óst) e la ritiràda dei todèsch de là de la Sèna (completàda ai 30 de óst).

Dopo de chèsta prìma fàze la strategìa dei aleàcc la miràa a eliminà del töt le fórse todèsche schieràde a òvest, penetrà 'n profondità per liberà l'Europa ocüpàda e rià, in cooperasiù co l'Armàda Rósa, che la vignìa 'n sà de oriènt, a invàder la Germania e 'nfìna a desfà fò del töt el Tèrs Reich.

I combatimèncc

La batàia l'è cuminciàda endèla nòt del 6 de zögn del 1944, quan che i paracadutìsti americà de la 82.ª e 101.ª Diviziù aerotrasportàde e de la 6.ª Diviziù aerotrasportàda britànica i è riàde a ciapà puzisiù dedré de le lìnee de diféza todèsche, per mìa lasà che i todèsch i riès a fà rià i rinfórs, perchè el piö gròs de la fórsa de diféza dei todèsch l'ì stàda lasàs 'n pó 'ndré de la còsta en conseguènsa dei bombardamèncc che i aleàcc i gh'ìa fat endei dé prìma. L'obietìf l'ìa de sbàter pelària de vìe de cumunicasiù e l'artiglerìa todèsca.

Pointe du Hoc, se èt la scarpàda de curnù natürài 'ndoche i Rangers americà i g'ha duzìt rampegàs sö

El Segont Bataiù Ranger dei americà l'è sbarcàt a Pointe du Hoc per fà che i todèsch i püdìes mìa doprà i sés canù che i gh'ìa catüràt ai fransés per contrastà 'l sbàrch sö le spiàge de Omaha e Utah. Chèsta l'è stàda 'na misiù difìcil perché dòpo ìga rampegàt sö dré a dei curnù natürài endoche se pensàa che i éres enstalàcc i caù, i s'è nincurzìcc che iéra mìa lé. Adognimòdo, dòpo de dò ùre de batàia, envèrs le nöf de la matìna, sich dei sés canù i éra stacc rindìcc inofensìf. Per du dé amò i g'ha duzìt difènder la puzisiù enfìna che 'nvers séra de l'8 de zögn gh'è riàt i rinfórs de Omaha Beach isé de rià a mantègner Pointe du Hoc quan che oramài restàa apéna 90 òm dei 225 Rangers che gh'ìa cuminciàt l'operasiù. Pointe du Hoc el se tróa a 5 km a ucidènt de Omaha Beach, ma dàto che Omaha l'è stàda la spiàgia piö difìcil de ciapà, i rinfórs i g'ha mìa püdìt rià prima.

I soldàcc americà, britànich e canadés i è sbarcàcc sö le spiàge de Normandìa che gh'ìa stat suernuminàde co dei nòme encòdes: Omaha Beach e Utah Beach (endoche g'ha combatìt suradetöt i americà), Sword Beach e Gold Beach (ciapàde dei britànich) e Juno Beach (endoche gh'ìa 'mpegnàt i canadés). A chèsto sbarch g'ha partecipàt presapóch 100.000 soldàcc americà, 58.000 soldàcc britànich e 17.000 soldàcc de l'ezèrcit canadés. Agual de séra la puzisiù de avanguàrdia (có-de-put) l'ìa oramài stàda creàda e 'ndèle setemàne che gh'è nit dòpo miér e miér de soldàcc aleàcc i g'ha püdìt envàder la Normandìa.

La spiàgia piö difìcil de ciapà l'è stàda chèla de Omaha, perchè gh'ìa dei curnù de 'na trentìna de méter che seràa la spiàgia. En piö, lé arènt gh'ìa 'na diviziù todèsca che gh'ìa dré a fà ezercitasiù e i mès de sbarch i g'ha ciapàt tèra a 'n quach de distànsa del pónt che i gh'ìa progetàt. A omaha gh'è mórt 6000 americà e 15.000 i è restàcc ferìcc. Però, aisebé che gh'è restàt copàt 'na bùna metà dei soldàcc che gh'ìa sbarcàt co la prìma ondàda, le fórse americàne i è riàde a streersà la spiàgia e fà saltà pelària le furtificasiù todèsche.

Sö la spiàgia ciamàda 'n còdes Utah, la prìma ondàda de 'nvazùr la g'ha canàt el pónt de sbàrch e l'è nàda a finì en kilòmetro piö a sud, ma per sò fürtüna l'è riàda enden pont endoche le diféze dei todèsch i éra mìa isé concentràde. En chèsta operasiù i americà i g'ha pirdìt 197 òm, el cönt méno gréf de töta l'operasiù Overlord.

La spiàgia endoche la rezistènsa todèsca l'è stàda la piö difìcil de bàter l'è stàda chèla de Juno, difindìda de du bataiù de la 716.ª diviziù de fanterìa. L'invaziù l'ìa stàda asegnàda a dò diviziù canadéze e 'l sbarch l'è ambiàt a le 07:49 de la matìna. Casàcc endré endèn prim momènt, i canadés i è riàcc a penetrà le diféze todèsche dòpo de 'n ùra de combatimèncc gràsie ai rinfórs e ai cararmàcc Sherman DD. 'Na ólta ciapàda la spiàgia, i combatimèncc i è nacc en nacc envèrs l'intèrno e i è finìcc apéna quan che l'ìa zà dré a fà nòt. Le pèrdite canadéze i è stàde de 980 òm entra mórcc, ferìcc e prizunér.

Gold Beach l'è rezültàda la segónda piö fàcil de ciapà dòpo de Utah. Le trùpe ingléze i sbarcàde a le 07:25 de la matìna e, dòpo de 'na rezistènsa todèsca che en prensépe la s'ìa demustràda bèla gaiàrda, i inglés i g'ha ciapàt el sò obitìf con 400 pèrdite a cöntà morcc e ferìcc.

A Sword Beach i soldàcc britànich i è sbarcàcc a la stèsa ùra che a Gold Beach e 'n poch méno de 45 minücc, i g'ha ciapàt la puzisiù, con mìa póche dificoltà, per vìa de la rezistènsa todèsca. Le pèrdite i è stàde entùren ai 700 òm en totàl.