Codes sorgent per Lengua napulitana

{{LUDLUD}}
El '''Napulitan''' l'è 'na [[lengua rumansa]] che, par püssè de cent an, l'è staia la parlada üficiàl dal [[Regn de Napuli]]. Ciamad anca ''vulgar de Püglia'', l'ha ciapad el post dal [[latin]] ind i ducümént üficiàl e ind le reünión de curt a [[Napuli]], da l'ünificassión de le [[Du Sicilie]], par vuluntà de [[Alfuns I]] ind al [[1442]].

Ind al [[XVI secul]], Re [[Ferdinand el Catolich]] l'ha sernì el [[castilian]] cume növa lengua üficiàl. De cunseguensa el napulitan de stat l'è supravivüd apena ind le reünión regal e ind i ufissi d'la diplumassia e d'i funsiunari püblich. 

El cardinal [[Girolam Seripando]], ind al [[1554]], l'ha pö decis che ind i chi sitüassión chi el saress stai sustitüìd dal [[vulgar tuscan]].

Par un frach de temp la leteradüra in vulgar napulitan l'ha fai da punt fra'l mund classich e quel mudern, fra le cultüre urientai e quele de l'[[Europa]] dal nord, da l'''amur curtes'', che cun la scola siciliana l'ha fai cunuss el [[Platon|platunism]] ind la puesia ucidental, al tragicomich ([[Vaiasseide]] e [[Pülcinèla]]) e a la tradission pupular.

En lengua napulitana i en anca staie faie sü par la prima volta i [[fiaba|fiab]] püssè famuse de la cultüra eurupea muderna e pre-muderna, da [[Cenerentula]] a la [[Bela indurmentada]], e anca storie ind i quai el fà la sò cumparsa par la prima volta figüra dal [[Gat Mamon]].

Incö el vulgar meridiunal l'è amò viu grassie a la canson napulitana, famusa in tüt al mund, che la s'è dimustrada cume vüna de le püssè particular espression artisteghe de la cultüra ucidental, apressada par la vivacità, par la pueticità e par le meludie, che i parun mategn tüta la lur forsa de cumünicassión anca de frunt al panurama de le curent [[filusufia|filusofiche]] e [[art|artisteghe]] d'[[Europa]].

Ind al cunsili regiunal de la [[Campania]] l'è stai depusitad un [[disegn de legg]] che'l vor dagh un nöu valur sucial e civil.

==I urigin e la sò storia==
El Napulitan l'è 'na lengua che la vegn dal [[latin]], ma se pensa che 'na part d'i sò carateristich i vegnan da la lengua parlada ind al meridion d'[[Italia]] prima de la cunquista [[Imperu ruman|rumana]]. Ind al specifich se fà riferiment a l'[[oscu]] che l'è stai parlad ind la zona de la Campania fin al [[I secul|prim secul]] dopu [[Crist]] (sò iscrission i en cunservade ins i mür d'i scav de [[Pumpei]]) e al [[grech antigh]], parlad a Napuli fin al [[III secul|ters secul]] dupo Crist.

El Napulitan el gh'ha avüd ind la sò storia, cume tante altre lengue, inflüénse e prestit da i popul ch'i han culunisad o duminad la Campania e la [[penisula italica]] centru-meridiunal, cume i [[grecia|grech]] e i mercant de [[Bisansiu]] ind al epuca dal [[Dücà de Napuli]] fin al nonu secul, e dopu, i [[nurmandia|nurman]], i [[francia|frances]], [[spagna|spagnöi]] e anca i [[USA|american]], ch'i han ucupad la cità ind la [[scunda guera mundial]].
Par i lenguista i en però sicüramént el [[spagnöl]] e suratüt el [[frances]], le lengue ch'i han lassad püssè segn ind la parlada e ind la [[cultüra napulitana]].

Anca sé, suratüt par el spagnöl (Napuli l'è staia suta al dumini diret d'la [[Spagna]] par püssè de dü secul, dal [[1503]] al [[1707]]), datu che sia el napulitan, sia el [[castilian]], i en [[lengue rumanse]], tante d'le sumijanse van a perdos ind al [[latin vulgar]]: in particular la custrüssión de l'acüsatìu persunal indiret e'l drua i verb "tegn" e "stà" al post de "avè" ed "es".

Suta i [[Araguna]], el napulitan l'è stai prupost cuma lengua de l'aministrassion, sensa mai fursà l'[[aragunes]] o el [[catalan]], ma el tentatiu l'è falid cun la depusission de Federich e l'inissi dal viceregn. Ind la prima metà dal Votcent, el [[Regn d'le Du Sicilie]] el drueva de fat l'italian cume lengua aministrativa e leteraria, e donca el napulitan el gh'ha mai avid cundission de [[lengua uficiala]].

== Test de esempi ==
=== Deciarazion universala di dirizz uman ===
Tutte ll'uommene nascene libbere e cu uquale dignità e deritte. Ténene raggione e cuscìenza e hann'a uperà ll'une cu ll'ate cu nu spirite 'e fratellanza.

[[Categoria:Lengua napolitana]]