Disaster del Gleno

Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa orientàl unificàda.

El dizàster de la dìga del Gléno l'è 'n fat sücidìt endel dezèmber del 1923 e che g'ha cauzàt la mórt de piö de 350 persùne endei cümü de la Al de Scalf e de la bàsa Al Camònega.

I facc

Emdel 1917 el "Ministero dei Lavori Pubblici" el g'ha auturizàt la custrusiù de 'n lach artificiàl de 3.900.000 méter cübi de capiènsa en località Pià del Gleno. Póch més dòpo la dìta Viganò la g'ha nutiìficàt l'inìsio dei mestér, aisebé che 'l progèt ezecütìf el fös gnemò stat apröàt del Genio Civìl.

Endel 1919 gh'è ale tànte stat prezentàt el progèt ezecütìf per 'na dìga a gravità, firmàt del ingignér Gmur, che però l'è mórt l'an dòpo, endel 1920 e l'è stat süstitüìt de l'ingignér Santangelo de Palermo.

Endel 1920, a la prefetüra de Bèrghem gh'è riàt la segnalasiù che per la fabricasiù de la dìga, la dìta l'ìa dré a doprà la calsìna envéce del cimènto. Gh'è stat mandàt i ispetùr a catù sö dei campiù, ma chèsti i è mai stacc ezaminàcc.

Endel 1921 el progèt ezecütìf de l'inginiér Gmur l'è stat apröàt, ma 'ntat i mestér i éra zamò ambiàcc de 'n quach agn e la Dìta Viganò la gh'ìa apéna apaltàt a la Dìta Vita & C. i mestér de la fabricasiù de le arcàde.

Ai prim de óst del 1921 l'ingignér Lombardo del Genio Civìl el g'ha fat 'na vìzita al cantér e 'l g'ha constatàt che la tipulugìa de fabricasiù de la dìga l'ìa cambiàda en córs d'òpera e de 'na dìga a gravità s'ìa pasàcc a 'na dìga a arcàde mùltiple: endel cantér, difàti, gh'ìa zabèlia en custrusiù i bazamèncc de le arcàde e, amò pès, chèle centrài i éra mìa postàde sö la préda ma söl tampù a gravità.

Isé, ai 12 de óst del 1921, el Genio Civìl el g'ha enfurmàt el Ministero dei Lavori Pubblici che la fabricasiù dei sostègn de la dìga l'ìa mìa piö fàda col sistéma a gravità, ma a arcàde. Ai 19 de zögn del 1922 el Ministero el g'ha intimàt la dìta a sospènder el laurà e e de prezentà sübit i progècc de variasiù dei sostègn de gravità a arcàde mùltiple. I mestér però i è nacc en nacc estès e apéna al prensépe del 1923 gh'è stat prezentàt le variasiù al progèt.

Ai 22 de utùer del 1923, dòpo 'n quach dé che g'ha piüìt de léna, el lach el s'è 'mpinìt per la prìma ólta. 'Ntra utùer e noèmber gh'è stat divèrse filtrasiù de àiva de la dìga, sura de töt de sóta de le arcàde centrài, che le postàa mìa sö la préda. En öltema, el prim de dezèmber del 1923 a le 7:15 de la matìna, la diga la g'ha cidìt.

Sés miliù de méter cübi de àiva, pàlta e balotàm le sè streödàde fò del lach a presapóch 1.500 méter de altèsa söl leèl del mar, e i g'ha ciapàt la diresiù del Lach d'Izé.

El prìm paizì a éser ciapàt dét l'è stat Büècc (frasiù de Vilminùr). La màsa de àiva e 'l sò spostamènt d'ària la g'ha pò desfàt fò le centrài elètriche de Povo e Valbùna, el put de Formèl e 'l Santöàre de la Madunìna de Còler. Piö 'n zó el g'ha fat dagn e mórcc al paés de Dès, furmàt de divèrsi mucilì de bàite sparnegàde 'ntra i cümü de Sù e Còler. Prìma de rià a Àngol, l'àiva de la dìga la g'ha furmàt en lach — del qual se èt i sègn amò 'ncö — e chèsto el g'ha salvàt l'abitàt, che 'l g'ha mìa ìt dagn, envéce a Mazzunno gh'è stat spasàt vià la centràl elètrica e 'l cimitéro.

La fiömàna dòpo l'è nàda zó de töta ónda envers l'abitàt de Gurzù e dòpo envèrs Boér e Córna de Darf, dré al percórs del torènt Dès e 'l g'ha lasàt endré pò a ché mórcc e dagn.

Tré quarcc d'ùra dòpo del cedimènt de la dìga, la màsa de àiva l'è riàda al Lach d'Izé.

I mórcc, uficialmènt, i è stacc en töt 356, ma i nömer i è amò döbe.