Vucalizazion e De-vucalizazion Cunsunantega
|
|
Quel articul chì l'è scrivüü in Lumbard, cun l'urtugrafia insübrica ünificada. |
In funulugia, la vucalizazion (o sunurizazion) e la de-vucalizazion i henn di prucediment per via di quaj una cunsunanta la cambia la so vus da surda a sunora o vice versa, per via de l'inflüenza d'un quaj òlter element funulogich che'l se tröva int el so cuntest. De suvent la devucalizazion l'è un tipu de assimilazion che l'è pruvucada dal son arent, ma la pö süced anca per via de la pusizion int la parola (cume presempi la devucalizazion finala), o per via del cuntat cun certi tipi de vucal.
Vucalizazion iniziala
[Modifega | modifica 'l sorgent]La vucalizazion iniziala l'è un prucediment diacronegh che 'l mena a la trasfurmazion d'una cunsunanta da surda a sunora in cuntest pre-vucalich. Presempi, int el tudesch mudern del Nord la parola sagen l'è parnunziada [zaːɡn̩], ma la furma urtugrafega la indica che ai temp indree la fricativa l'eva la surda [s].
Devucalizazion finala
[Modifega | modifica 'l sorgent]Quest chì l'è el prucediment che 'l forza i cunsunant custringent a perd la vus quand che i se tröven in fin de parola. La devucalizazion finala l'è ativa int i püssee tant dialet del lumbard, cume anca in ólter lenguv rumanz ucidentaj, int i lenguv germanich e in quij slavich:
Lumbard
[Modifega | modifica 'l sorgent]I püssee tant dialet del lumbard, sia uriental che ucidental, i mustren un prucediment de devucalizazion final che l'è ativ per tüt i cunsunant custritiv. De suvent, stu prucediment chì el causa di divergenz int i sistema urtugrafich, a seconda se vön el decid de mantegn i representazion funemich o quij püssee funetich.
- la[g]ee > la[k]
- bu[dʒ]ià > bö[tʃ]
- cru[z]ón > cru[s]
- vi[v]üü > vi[f]
Ingles
[Modifega | modifica 'l sorgent]L'ingles el gh'aveva un prucediment de vucalizazion int i murfema che i finiven cun una cunsunanta fricativa. 'Stu prucediment chì l'è pü ativ int l'ingles mudern, ma l'ha lassaa di esempi che i se tröven anmò incö in certi cubi de parol (nom-verb):
| Nom - Verb | Tradüzión |
| belief - believe | credenza - cred |
| life - live | vida - viv |
| proof - prove | pröva - pruvà |
| thief - thieve | làder - rubà |
| brea[θ] - brea[ð]e | fiaa - fiadà |
Int la furmazion del plüral e del passaa, la devucalizazion l'è anmò prudütiva al dì d'incö:
| cat + s > cats | gat (sg.) - gat (pl.) |
| dog + s > do[gz] | can (sg.) - can (pl.) |
| miss + ed > mi[st] | mancaa |
| whizz + ed > whi[zd] | zunzunaa |
Lista di lenguv cun la devucalizazion finala di custringent
[Modifega | modifica 'l sorgent]- Afrikaans
- Armenian (dumà int i plosiv)
- Bülgar
- Catalan
- Lengua Ceca
- Ulandes
- ingles antigh (dumà per i fricativ)
- Estunian (dumà per i plusiv)
- Farués
- Franzes antigh (mantegnüü in certi desinenz del franzes mudern, cume presempi -if vs. -ive)
- Geurgian
- Tudesch
- Grech Mudern (prima del Katharevousa, al dì d'incö el dipend dai variant)
- Islandes
- Curean
- Limbürghes (dumà per [z], [g] e [v])
- Lumbard
- Lüssembürghes
- Macédun
- Maltes
- Mòngul
- Ucitan
- Pulach
- Rüss
- Surbian
- Türch (dumà per i plusiv)