Ala (òrghen - insèt)
|
|
Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa orientàl unificàda. |
I àle di insècc i ghe sömèa a i àle di ozèi, ma i è mia stèse, dezà che i àle di insècc i è di espansiù piàte piàte del méso e del metatoràce di insècc; se i ozèi i à trasfurmàt ü pér de zàmfe in àle, i insècc menimà i à mia facc a méno de ü pér de zàmfe per gulà, ma i troàt la manéra per ìga i àle e tègn i sò sés zàmfe e per fàl i à slargàt fò ol méso e ‘l metatoràce. De sólet töcc i insècc i gh'à 2 pér de àli.
Töcc i insècc che a la fàze de imagine i gh’à i àle o che i ghi éra e i à perdìde co l’evolusiù de la spéce (aterismo secondàre) i è ciamàcc Pterigoti o Tisanuri, chèi che i gh’à mia öt i àle i è ciamàcc Apterigoti.
I àle di insècc i è òrghen if, cioè in di ale la pasa l’emolìnfa, che l’è ‘l sanch di insècc e gh’è i trachée che i è ol sistema che i dóvra i insècc per respirà; pròpe i nervadüre di ale i è ü di caràter piö ‘mportàncc per ricognòs i spéce di insècc e dezà che i è pròpe tàte di ólte l'è malfà ricognòsei.
De sólet i àle i è quàter, ma i pöl ès pò dóma dò o ach mancà del töt e càpita che mia sèmper i ocór per gulà, ma i è dovràde per di óter laurà.
I àle i è trasparènte, ma i pöl ès riestìde da péi (töcc i Tricoteri e tace Imenoteri Calcidoidi), da squàme, che despès i a fà dientà bèle culuràde (Lepidoteri, i farfàle) o da séra (Aleurodidi, Rhynchota, Homoptera) e alura i diènta tróbie.
Opör i ale i pöl dientà düre, sclerificàde i se ciàma élitre, e i sèrf de protesiù per l’insèt: de sólet dóma ü pér de àle i diènta düre chèle che i stà sùra, menimà l’óter pér che l'istà sóta 'l sèrf per gulà; quando che l’insèt 'l ghà de gulà 'l dèr fò i élitre, l’islàrga fò i àle e 'l gùla.
